cılığında elə nüm unələr tapm aq olar ki, onları oxuyanda düşünürsən: bu
misraların müəllifi dövrünün görkəm li alimi olmuş, öz elmi ideyalarmı gözəl
poetik dillə şərh etmişdir. Eyn Ə l-Q uzat M iyanəci ve Şehabəddin Sührəvərdi
kimi sufı filosoflar üçün isə bu sözləri m üstəqim m ənada işlətm ek olar.
Orta esr ərəb qəsidəlerinde olduğu kimi, Azərbaycan şairlərinin də bu
janrda yaratdıqları m ədhiyyələrin çoxu tebiətin ve m eşuqənin tərifi ilə
başlanır, sonra m üəllif əsl m ətləbe keçib cəm iyyət m əsələlərinden bəhs edir,
təm təraqla dövrünün hökmdarı yaxud başqa bir m əşhur şexs haqqmda danışır,
ondan səxavət gözləyir.
M üeyyen əlam ətlerə malik olması heç de XII esr Azərbaycan poeziya
mektəbini ümumən Azərbaycan ədebiyyatm dan ayırmır. Bu məktəble genetik
əlaqelər Həsənoğludan, Qazi Bühranəddindən, N əsim idən, Füzulidən başla-
mış bu güne qədər bütün Azerbaycan ədəbiyyatında çox aydm nəzərə çarpır;
bu m əktəb sonrakı ədəbiyyat üçün ideya-obraz xezinəsi rolunu oynayır.
Onun en böyük nailiyyeti Xaqani və Nizami yaradıcılığıdır. Bu iki nehəngsiz
isə Azərbaycan ədəbiyyatınm sonrakı inkişafını təsevvür etm ək çətindir.
Fələki Şirvani ve Mücireddin Beyleqaninin irsindən azərbaycancaya xeyli
şerinin tərcümesi bu kitabda çap edilir.
XII
əsre aid bir neçe əsərin ə w ə lk i tərcüm əsində bezi yerləri üslubca
redaktə etmək lazım gelmişdir ki, bu işi də şair Xəlil Rza görmüşdür.
V II-X əsrlər ərebdilli Azerbaycan şairlərinin əserlərindən nüm unələrin
menzum tercüm esi isə erəbşünas professor Malik Mahmudovun “Ərebcə
yazmış azerbaycanlı şair və ədiblər” (Bakı, 1983) kitabmdakı filoloji tercü-
m ələr əsasmda hazırlanmışdır.
Teymur Kərimli
vn-xıı
ƏSRLƏR
AZdRBATOAN
ŞERİ
D Ə V D Ə K
Azərbaycan xalqınm soy-kökündə dayanan albanlar
(
aranlılar
)
V- VIII əsr-
lərdə yü ksək səviyyəyə çatmış b ir m ədəniyyət yaratm ış və hətta A lban dili
əsasm da əlifba da düzəltm işdilər. VII əsrdə ya ra n m ış zəngin A lban ədəb iyya -
tından bizə gəlib çatanlarsa M usa K alankaytuklunun “A lban tarixi
”
əsərinə
d a xil edilmiş ya ln ız b ir neçə hekayə, nağü və şa ir D əvdəkin ölkə hökm darı
Cavanşirin
(
616-681
)
xəya n ət nəticəsində öldürülm əsi m ünasibətilə yazd ığ ı
ağıdır.
D əvdəkin həyatı və yaradıcılığı barədə m əlum at azdır. M əlum dur ki, o,
Cavanşirin sarayında yaşam ışdır. Onun m üasiri M usa K alankaytuklu yazır:
“D əvd ək dövriinün bütün elm lərinə bələd m ü d rik bir filo so f, gözəl natiq və
u sta d şa ir idi. Cavanşirin ölüm xəb ərin i eşidən şa ir hökm darın cənazəsi önünə
gəlib, ona həsr etdiyi ağı
-
him nini əlifba sırası ilə oxum ağa başladı ”. O tuz
iki bənddən ibarət olan bu ağının m əzm unundan g örünür ki, əsər ja n r
etib a rilə qədim yunan, form aca isə akrostixlə (m üşəvvəş) ya zü m ışd ır; o riji-
nalda onun birinci bəndi “a
”
hərfi ilə başlam r, sonrakı bəndlərdə isə h ə r f
ardıcıllığına riayət olıınur. B urada əsər şaır X ə lil Rza Ulutürkün tərcüm ə-
sində verilir.
'V
^
B Ö Y Ü K H Ö K M D A R C A V A N Ş İR Ü Ç Ü N A Ğ I
V
Ey ilahi k ə la m la rı x ə lq ey ləy ən u lu T anrı,
Ö zün n ə ğ m ə - ağı sö y lə , yad et b iz im h ö k m d arı.
E lə n ə ğ m ə - ağı qoş k i, b u ə v ə z siz itki ü çü n
G ö zü m ü zd ən g e c ə -g ü n d ü z axsm o d lu g öz y aşları.
Çox b ö y ü k d ü r bu g ü n d o ğ an ö lk ə m iz i tu tan k ə d ə r.
Y er üzünü b a ş d a n -b a ş a b ü rü m ü şd ü r h ö n k ü rtü lə r.
Z ü lü m -z ü lü m qoy ağ lasm m ə n im lə b ir b ü tü n b əşər.
F əry ad ım a fə ry a d ilə h aray v ersin q ə b ilə lə r.
Ö zü lü n d ən q o p u b g etd i d ağ g ö v d ə li b ir sal qaya.
Y ıxıldı b ir lay d iv a r ki, adı divar, ö zü dünya.
Q ü llələri g ö y ə d ay aq b ir im a rə t sarsıld ı, ah,
D ağıldı b ir m ö h k ə m q ala, göz y a şım ız d ö n d ü çaya.
A*ffÜJNCCANhlSP08(lS$>
PREZİDENVNİN
İŞ LƏ R İD ARƏ SİN İN
K İ T A B X A N A S I
Q ara g ə ld i ağ g ü n ü m ü z , ə lə m , k ə d ə r d ö v ra n sürür.
Ü stü m ü z ə alay ç ə k ir b a s q ın ç ıla r s ü rü -sü rü .
H e y rə t saçan b ir d ö v lə ti x a ra b a y a d ö n d ə rd ilə r,
M ö c ü z ə b ir s ə ltə n ə tin çıra ğ ın ı sö n d ü rd ü lər.
B izim y u rd a g ə lə n b ə la h a n sı b ə la , h an sı rü zg ar?
İsay y a* d a q o rx u d a ra q c a r ç ə k m iş d i b ir zam an lar.
B a y ra m ım ız y a sa d ö n d ü ,* * k ö lg ə d ü şd ü q ız ıl xaça.
Ş a d lığ ım ız gö z y a şın d a n b a tıb g etd i, e y insanlar!
G eri d ö n m ə z itki ü ç ü n q a z d ırd ıla r d ə rin m ə z a r.
Ş ə ra fə tli b ir k eşişi q ə b rə q o y u b b asd ırd ılar.
D ə fn e td ilə r f ıtn ə - f ə s a d iz lə rin i, cin ay əti.
A riflə ri a z d ırm a q ç ın q a b ıq q o y d u o azğ ın lar.
A rsla n k im i q ü d rə tliy d i, o ö z a rsla n y a ta ğ ın d a ,
D ü ş m ə n lə ri z a ğ -z a ğ ə s ə r, d o n a rd ıla r q ab ağ ın d a.
Z ə h m i ağır... ü rə k lə rd ə m ə h ə b b ə ti d ə ry a q ə d ə r.
Q ü d rə tin ə b aş ə y ə rd i ağ sa q q a lla r, b a şb ilə n lə r.
U z a q -u z a q e llə rə c ə n y a y ılm ışd ı şa n -ş ö h rə ti,
D ü n y a la ra ü n salm ışd ı lə y a q ə ti, m e rifə ti.
B ü tü n c a h a n v ə s f ed ird i q ü d rə tin i, əm ə lin i.
Q a ra n lığ a işıq sa lan a ğ ıl, k a m a l m ə şe lin i.
T e lə s ird i R u m q e y sə ri, b ir d ə C ə n u b h ö k m d a rt,
G ə lə rd ilə r g ö rm ə k ü ç ü n b izim u lu tacidarı.
Ş ə ra fə tlə , s ə x a v ə tlə , ə n b a h a h z ə r-z in e tlə ,
Q arşılard ı, salam lard ı o n la r b iz im b ayraqları.
B iz i la p d a n y ax alad ı b u fə la k ə t, b u q a n -q a d a .
M a y m a q olm aq , ac iz q a lm a q n ə y a m a n m ış b u dünyada.
A x ı n e ç in ö lg ü n lə şd ik ? U lu T an rı q ə z e b lə n d i.
B ö y ü k , şan lı b ir d ö v lə ti “u f ’ d e m ə d ə n m ə h v eləd i.
*
İsayya - “Tövrat”da adı çekilen peyğemberlerdətı biridir, Xristosdan xeyli öncə
yaşamışdır.
** “Bayramımız yasa döndü” deyirken müəllif sentyabrın 6-da keçirilən müqed-
dəs xaç bayramını nezərde tutur. Cavanşir həmin gün öldürülüb.
H ökm darı s ə d a q ə tlə h ifz e lə y ə n sad iq m ə lə k
E le b il k i, k ü sd ü g e td i, q e fıld ə n ü z d ö n d ə rə re k
B u qanlı, b u u ğ u rsu z g ü n u zaq laşd ı u lu Y əzd an .
H iy lə g ə rin c a y n a ğ m d a b ö y ü k in sa n tə k qaldı, tək.
Ö z satq m lıq k a m a n m ı d ü şm ə n ç ə k d i g ecəy arı.
F itn ə -fə s a d q ılın clart p a rıld a d ı p a rıl-p a rıl.
Sanki q a lx a n b ir g ü n ə ş i y ö n ə ltd ilə r b aşq a sə m tə ,
K im lər? O n u n q u lla rın ın alçaq, rə z il balaları.
A ldatdılar, a p a rd ıla r x ə lv ə t y e rə , u zaq lara.
A çdılar, tu n c sin ə s in d ə n e ç ə şın m , n e ç ə yara.
G ecə g izli ö ld ü rü lə n m o b id lə r tə k q ə tl olundu,
G örün k im lə r q ald ırd ı ə l o b a h a d ır tacidara!
A tasın d an x e b ə rsiz , b ic ... zatıq trıq , ö zü g ü rzə.
S ü rü m -sü rü m q o y sü rü n sü n , h ə s rə t qalsın x o ş b ir üze.
Q arğışlara, n ifrə tle rə , lə n e tlə rə d ö z ə -d ö z e ,
Q oy sü lə n sin b ü d ü n y a d a , Q ab il k im i ə s ə - e s ə .
Q açm ağ a y o l, riz tap m asın . R ü z g a r q ırsın inadını.
B aşı ü stə v ə h ş i q u şla r şaq q ıld atsın qan ad m ı.
D ə rə lə rin q a rğ a la rı c e m d ə y in e d a ra şsın qoy,
A ğzı qanlı y ırtıc ıla r u d su n onun fəry ad m ı.
C ə h ə n n ə m tə k od p ü sk ü rsü n q o y Iro d a* - d ə h şə tli çar.
Ə m r etsin ki, ü rə y in d ə y u v a salsın so x u lcan lar.
Y andıraraq, sö n d ü rə re k , ö ld ü rə rə k , d irild ə rə k ,
D id im -d id im d id sin o n u k o r ə q re b lə r, ac ilanlar.
Sınsın çü rü k ağ ac kim i s ə rk ə rd ə y ə q ıy an alçaq.
İflic olsun o m ə rd ü z ü ta p d a la y a n m u rd a r ayaq.
Z əq q u m , z ə rd a b q an ın ı q o y ac g ü v ə lə r g ə lib içsin,
G e b ə rsin q o y , v ə b a la ra , cü z a m la ra ra st olaraq.
*
İroda - İudey çarıdır, eramızdan əw əl 40-cı illerdə Roma quldarlıq cemiyyeti-
nin başçılanndan olmuşdur. “İroda odladı” dedikde müəllif cehennem odunu nəzerde
tutur. İroda İncildə “allahsız, xesis” adlandırıhr.
Dostları ilə paylaş: |