HeydəR Əliyev və azərbaycan dilinin Statusunun Təsis Tarixi

Əbədi Dilin Özləşmə Meyilləri
Ədəbi dilin özləşmə meyilləri, dilin təbii inkişafının bir hissəsi olaraq müəyyən olunmuş norma və qaydalardan ayrılmağı ifadə edir. Bu proses, əsasən milli leksika, müəyyən hadisələr və türk dillərinin təsiri ilə baş verir. Özləşmə, yazıçıların qədim mənbələrdən və xalq dilindən söz götürməsi, cəmiyyətin daxilində müəyyən hadisələrlə bağlı söz partlayışları və türk dillərinin qarşılıqlı təsiri ilə ortaya çıxır. Bu meyiller, ədəbi dilin evrimində və sözlərin mənalı ifadəsində dəyişikliklərə səbəb olur.
Özləşmə, ədəbi dilin qaydalarına qarşı bir yanaşma olaraq dəyərləndirilə bilər. Bu proses, özü itirilmiş, unudulmuş sözlərin yenidən canlanmasına və təkrar ədəbi dilin birləşdirici rolu oynamasına nail olur. Ədəbi dilin özləşmə meyilləri zamanla müstəqil bir yaradıcı proses kimi inkişaf edir və dilin dinamikliyini və zənginliyini artır. Bu meyillər, dilin quruluşu, ifadə üslubu və anlam dünyası üzrə müxtəlifliyini təmin edir, amma buna baxmayaraq, dilin əsas normativliklərinə əhəmiyyət verilməlidir.
Əbədi Dilin Fonotik Norması
Ədəbi dilin fonetik norması, yazılı və tələffüz edilən sözlərin düzgün şəkildə ifadə olunmasına dair təyin edilmiş standart və qaydalara əsaslanan bir sistemdir. Bu norma, ədəbi dilin yazılış qaydalarını (orfoqrafik norma) və tələffüz edilməsi üçün qaydaları (orfoepik norma) əhatə edir. Fonetik norma, bir sözün dilin səslərinin və səslərin qoşulma qaydalarının əsasında düzgün ifadə olunmasını təmin edir. Orfoqrafik norma, sözün düzgün yazılışını təyin edir və ədəbi dilin qrammatik normasına uyğun olmalıdır. Fonetik normanın pozulması, bir sözün tələffüzünün standartlardan ayrılması deməkdir. Bu, dilin səslərində və tələffüz qaydalarında dəyişikliklər anlamına gəlir. Orfoepik normanın və ya orfoqrafik normanın pozulması isə fonetik normanın da pozulması anlamına gələ bilər.
Əbədi Dilin Qramatik Norması
Ədəbi dilin qrammatik norması, sözlərin və ifadələrin düzgün qrammatik əlaqələndirilməsini təmin edən standart və qaydalara əsaslanan bir sistemdir. Bu norma, ədəbi dilin yazı, şifahi ifadə və üslub formasında qrammatik tüzünlərini əhatə edir.
Qrammatik norma, dilin söz və cümlələrini düzgün şəkildə təşkil edilməsi üçün tələb olunan qaydalara diqqət yetirir. İfa edilməli qrammatik norma, dilin əsas quruluşunu təşkil edir və mətnin anlaşılmazlığını azaldır.
Bu norma bəzən sözlərin düzgün əlaqələndirilməsi, əlavə əlamətlər və şəkilçilərin doğru istifadəsi ilə bağlıdır. Qrammatik norma, miqdar saylarından sonra gələn isimlərin təkdə işlənməsindən tutmuş adlara kəmiyyət, mənsubiyyət, hal və xəbər kateqoriyalarının əlamətlərinin ardıcıl artırılmasına qədər müxtəlif qaydalara diqqət yetirir.
Bu norma, ədəbi dilin qrammatik formasının müəyyən və sabit bir şəkildə inkişaf etməsini və təqdim olunan ideyanın dil üçün əhəmiyyətli və anlaşılmaz olmasını təmin edir. Ədəbi dilin qrammatik norması, dilin qaydalı, estetik və funksional olmasına nail olaraq, ədəbi əsərlər və digər yazılı ifadələr üçün əsas təşkil edir.