Hələ uĢaqlIqdan mən qocalmIĢam

AS'dəki  bəzi  rəqiblərini  aradan  götürməyi,  özü  də  bunu  AXC'nin  əliylə  etməyi  arzulayırdı.  2 

Oktyabrda o, AS sədrinin müavini, AXC Məclisinin sədri T.Qarayevə parlamenti buraxmağa hazır 

olduğunu bildirdi. 

 

MüstəqĠllĠk haqqInda KonstĠtusĠya AktI 

A.Mütəllibovla  AXC  rəhbərliyi  arasında  3-4  Oktyabrda  gedən  danıĢıqlarda  ayın  8'ində  AS 

sessiyasının  çağırılması  və  orada:  Milli  Ordunun  yaradılmasının  sürətləndirilməsi;  Azərbaycanın 

dövlət  müstəqilliyinin  bərpası;  indiki  parlamentin  buraxılaraq  bərabərlik  əsasında  (50+50) 

müvəqqəti Milli Məclis yaradılması haqqında məsələlərin müzakirə edilməsi razılaĢdırıldı. 

Ali  Sovetin  sessiyası  8-11  Oktyabr  1991'də  Milli  Məclis  yaradılmasının  müzakirəsinə  baĢladı,  9 

Oktyabrda o, Milli Ordunun yaradılması haqqında qərar qəbul etdi. 

Sessiyanın  16-19  Oktyabrdakı  davamı  zamanı  Milli  ġura  yaradılmasına  razılıq  verildi,  SSRĠ  ilə 

iqtisadi  müqavilə  bağlamaq  ideyası  rədd  edilərək 

Azərbaycanın  müstəqilliyi  haqqında 

Konstitusiya  aktı

  qəbul  olundu.  Nəhayət,  30  Oktyabrda  Milli  Məclis  “Ali  Sovetin  Milli  ġurası” 

kimi təsdiq edildi. 50 deputatdan (25+25) ibarət Milli ġuranın 27 Noyabrda ilk iclası keçirildi. 

Prezident  A.Mütəllibovun  öz  hakimiyyətini  möhkəmlətməkçün  idarəçilik  aparatını  sürətlə 

təkmilləĢdirməsi AXC'ni də adekvat addımlar atmağa məcbur edirdi. 2 Dekabrda Əbülfəz Elçibəy 

AXC  sədr  müavinləri,  Ģöbə  müdirləri  və  sədrin  təyin  etdiyi  Ģəxslərdən  ibarət  AXC  Ġcraiyyə 

Komitəsinin yaradılması haqqında sərəncam verdi və Ġcraiyyə Komitəsini formalaĢdırdı. 

21 Dekabr 1991'də SSRĠ'nin dağılması, 25 Dekabrda M.Qorbaçovun SSRĠ prezidentliyindən istefa 

verməsiylə  Azərbaycandakı  ictimai-siyasi  durumda  yeni  çalxantı  yarandı.  29  Dekabr  1991'də 

xalqımız referendumla Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında aktı bəyəndi. 

Xalq hərəkatInIn ĢərĠksĠz lĠderĠ 

Qeyri-müəyyənlik içində çaĢ-baĢ qalmıĢ Azərbaycan rəhbərliyi nüfuzunu gündən-günə nə qədər 

sürətlə itirirdisə AXC'nin sədri və Xalq hərəkatının lideri olan Əbülfəz bəy xalq içində bir o qədər 

sevilir və nüfuz yiyəsi olurdu. Onun bir sözüylə ən mürəkkəb məsələlər həll olunmuĢ sayılırdı. Bu 

deyilənlər  milli  münasibətlərə  də  aiddir.  Azərbaycan  rəhbərliyi  AXC'ni  gözdən  salmaqçün  onu 

azsaylı  xalqların  düĢməni  kimi  tanıtmağa  çalıĢır,  bununçün  yerlərdə  geniĢ  təbliğat  aparırdı. 

Əbülfəz  bəy  Ģəxsi  nüfuzuyla  bu  fitnəkarlıqların  qarĢısını  alırdı.  Bircə  örnək.  Dövlət  orqanları 

Qəbələ  və  Oğuz  rayonlarında  yaĢayan  udi  xalqıyla  bağlı  1988'dən  baĢlayaraq  müxtəlif 

avantüralar  törədir,  onların  qovulmasını  təĢkil  edir  və  bunun  günahını  AXC'nin  üstünə  atmağa 

çalıĢırdı.  Hətta  1990'ın  Yanvarında  “Pravda”  qəzeti  və  “Mayak”  radiosu  car  çəkmiĢdilər  ki,  AXC 

bütün  dünyada vur-tut 7 min  nəfər olan  qədim udi  xalqını yer  üzündən  silmək  istəyir.  Əbülfəz 

bəy 1992'də udi xalqının oğlu, Azərbaycanın görkəmli türkoloq və qafqazĢünas alimi, professor 

VoroĢil Qukasyanın Qəbələnin Nic kəndində keçirilən 60 illik yubileyinə təbrik məktubu göndərdi. 

Məktubda deyilirdi: 

---

“Biz  o  sıradan  qədim  udi  xalqının  da  -  Qafqaz  Albaniyası  tarix  və  mədəniyyətinin  birbaĢa 

varislərindən  birinin  bu  torpaqda  minilliklər  boyu  xoĢbəxt  yaĢayacağına  inanırıq.  AXC 

Azərbaycanın  tam  hüquqlu  vətəndaĢları  olan  udi  xalqının  milli  mədəniyyətini  inkiĢaf  etdirməyi 

vacib  sayır.  Fikrimizcə,  ...udilər  həmiĢə  olduğu  kimi  indi  də  yalnız  içində  yaĢadığı  Azərbaycan 

xalqının mənəvi və maddi yardımına arxalanmalı, öz taleyini bu səmimiyyət üstündə qurmalıdır”. 

Məhz  bu  məktubdan  sonra  udilərlə  bağlı  uzunmüddətli  fitnəkarlıqlara  son  verildi  və  bu  xalq 

Elçibəy prezident seçilərkən bir nəfər kimi yalnız ona səs verməklə öz minnətdarlığını bildirdi. 

Xalq  hərəkatının  Ģəriksiz  lideri olan,  artıq  millətin  ağsaqqalı kimi qəbul  edilən  Əbülfəz Elçibəyin 

fikrincə,  öncə  Xalq  hərəkatı  Cəbhəni  qaldırmıĢdısa  AXC  qurultayının  birinci  dövrəsindən  (Ġyul 

1991) sonrasa Azərbaycan Xalq Cəbhəsi hərəkatı yüksəltdi. 

Sentyabr  ayında  keçirilməsi  nəzərdə  tutulan,  ancaq  baĢ  verən  hadisələr  nəticəsində  təxirə 

salınan, yalnız 25 Yanvar 1992'də baĢlayan AXC qurultayının ikinci dövrəsi təĢkilatın Məramnamə 

və Nizamnaməsinin qəbuluna, bəzi təĢkilati məsələlərə həsr olunmuĢdu. “Azadlıq” qəzeti hər iki 

sənədin layihəsini bir qədər öncə (14, 17 Yanvar) dərc etmiĢdi. 

Öz iĢini 27 Yanvarda baĢa vuran I qurultayın ikinci dövrəsi Əbülfəz bəyin son sözüylə bitdi. 

AXC'nin  gərgin  təzyiqi  altında  Ġttifaq  çərçivəsində  iqtisadi  əməkdaĢlıq  müqaviləsinə  qol 

çəkməyən,  SSRĠ'nin  xarici  borclarının  verilməsindən  boyun  qaçıran  Azərbaycanı 

cəzalandırmaqçün  Rusiya  Dağlıq  Qarabağ  cəbhəsində  Azərbaycanı  ciddi  sıxıĢdırmağa  baĢlamıĢ, 

burada gərgin vəziyyət yaratmıĢdı. 

5  Fevral  1992'də  AXC  qurultayının  qərarına  əsasən  Ali  Sovetdə  AXC  və  Milli  ġura  üzvlərinin 

Qarabağdakı vəziyyətə  dair  birgə  müĢavirəsi keçirildi.  MüĢavirədə  ilkin  olaraq  söz  alan  Əbülfəz 

bəy  Qarabağ  probleminin  beynəlmiləlləĢməsi  qorxusu  olduğunu,  ermənilərə  qarĢı  Azərbaycanın 

vahid  mübarizə  proqramının  yoxluğunu  göstərərək  iki  aydan  bir  müdafiə  nazirimizin 

dəyiĢdirildiyini,  ordunun  yaradılması  iĢinin  baĢlı-baĢına  buraxıldığını,  Milli  ġuranın  qərarlarının 

həyata  keçmədiyini  kəskin  tənqid  etdi,  mövcud  hakimiyyət  strukturunun  dərəbəylik  yaratdığını 

bildirdi.  ÇıxıĢının  sonunda  o,  birmənalı  Ģəkildə  bəyan  etdi: 

“AXC  nə  prezidentə,  nə  Heydər 

Əliyevə,  nə  Həsən  Həsənova,  nə  də  baĢqasına  xidmət  etmir.  Əgər  o,  kimisə  hakimiyyətə 

gətirməli olsa öz sıralarından çıxanı gətirmək istəyəcək. Mövqeyimiz belədir”.

 

MüĢavirədə  Qurban  Məmmədov  Qarabağ  məsələsində  AXC'nin  mövqeyini  göz  önünə  qoydu, 

onun 15 təklifini açıqladı, hazırlanmıĢ 6 bəndlik kommünike layihəsiylə tanıĢ etdi və bildirdi ki, bu 

sənəddə  nəzərdə  tutulanlar  14  Fevraladək  həyata  keçirilməsə  Milli  ġura  hakimiyyəti  öz  əlinə 

almalıdır. 

Kommünikeni  imzalatmağı  arzu  edən  yığıncaq  iĢtirakçılarının  təkidli  tələbiylə  prezident 

A.Mütəllibov ertəsi gün onun iĢində iĢtirak və çıxıĢ etdi. 

Suallara cavab verəndən sonra heç bir sənədin müzakirəsini gözləmədən müĢavirəni tərk edən 

prezident  bununla  da  AXC'nin  hakimiyyətlə  əməli  əməkdaĢlıq  təklifinə  etinasızlıq  göstərdi. 

MüĢavirənin  nəticəsiz  qalmamasından  ötrü  Əbülfəz  bəy  ümumməqbul  sənədin  ortaya 

---