Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
42 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER bir araç olarak görmüşlerdir. Bunu yapabilmek için de kendi nüfuzlarına alabilmek için Ermeni milletini bölmeye başlamışlardır. 1535 yılında başlayan Osmanlı-Fransa ilişkisi ve arkasından gelen kapitülasyonlar sebebiyle, Fransa’nın etkisi oldukça artmış ve ticaret yap- manın yanı sıra İstanbul’da bir elçilik açılması da sağlamıştı. 1579’dan itibaren İngiltere, 1612 yılında ise Hollanda benzer imtiyazları almıştır. Bunlar şüphesiz normal ilişkiler olarak kabul edilebilir. Fakat 1581 yılın- da hazırlanan bir raporda Osmanlı Devleti’nin zayıfl amaya yüz tuttuğu ve İstanbul’dan başlamak üzere bütün azınlıkların devlete karşı sadakat dere- celeri yazılarak sonuçta; eğer doğudan İran batıdan İspanya ve Avusturya, içerden de bu azınlıklar birlikte harekete geçtikleri takdirde, bu devletin kısa zamanda yok olacağı notu düşülmüştür. Fransızların konsolosluk raporları ve Katolik Ermenilere gönderdikle- ri La Tere Sainte/Kutsal Yerler adlı gazetede dönemin özellikleri ile Gre- gorian ve Katolik Ermenilerin birbirlerine nasıl düşürüldükleri hakkında bilgi ve kendilerinin eğitim verdiği Katolik Ermeni liderlerin listeleri ve- rilmiştir 21 . Bu mezhep ayrılığı Ermenilerin kendi içinde huzursuzluğuna sebep olmuş ve kendi aralarında büyük bir düşmanlık ortaya çıkmıştır. Birbirlerinin evlerini yakmadan tutun da, aforozdan sürgüne kadar birçok gayri hukukî işlem gerçekleşmiştir. XVII. yüzyılda ağırlıklı olarak başlayan Katolik propagandası ve baş- ta Fransa’nın destek ve etkisiyle, 1830 yılında Osmanlı Devleti Katolik Ermenileri bir cemaat (millet) olarak tanımıştır 22 .
ği azim ve heyecanla harekete geçti. İngiltere, Amerika ve Almanya’nın himmet ve teşvikleri ile bir Protestan Ermeni milleti yaratıldı. Bu sayede Ermeni milleti üç parçaya bölünmüş oldu. Katoliklerle, Gregorian Erme- nilerin sürtüşmesi bitmeden, Ermeni milleti bu sefer de Protestanlarla uğ- raşmak zorunda kaldı. Osmanlı Devleti adı geçen devletlerin baskısıyla Protestan Ermenileri de bir cemaat yani millet olarak tanıdı 23 .
ca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu, 8-12 Ekim 1984, Ankara 1985, s.285.
22 Öke, a.g.e., s.70. 23 Protestanların bir cemaat olarak tanınması hususunda bkz. Gülden Sarıyıldız, “Osmanlı Devleti’nde Protestan Ermeni Milletinin ve Kilisesinin Tanınası”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, T.C. İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergi- si, Sayı 2, Yıl 1, İstanbul 2002, s.249-267.
43 Doç. Dr. Erdal AÇIKSES Aslında bu husus dinî olmaktan ziyade biraz da uluslararası rekabete bir araç olarak düşünülmüştür. Osmanlı Devleti’nde Katoliklerin hamisi Fransa ve Avusturya, Ortodoksların hamisi ise Rusya idi. Fakat Protestan bir toplum olmayınca, İngiltere bu devletlerle olan rekabetinde bunu aşma yoluna gitti. Bu konuda en büyük destek Amerikalı misyonerlerden geldi. Ermenilere Osmanlı Devleti tarafından kültürel ve hukukî alanda ta- nınmış haklar, devletin zayıfl amasıyla çeşitli devletlerin kullandıkları bir araç halini aldı 24 . Özellikle himaye pekiştirmede başarı sağlayan devletlere karşı İngiltere de Amerika ile beraber bir Protestan cemaat yaratmayı ba- şardı. Bu sayede himaye edeceği bir cemaati Osmanlı Devleti’ne kabul et- tirmiş oldu 25 . Ermenilerin bölünmesini çoğunlukla açmış olduklar okulları ve hayriî müesseseleri ile sağlamışlardı. Yıllardan beri faaliyet gösteren misyonerlerin çabalarıyla Ermeni top- lumunun nasıl bölündüğünü anlayabilmek için Osmanlı Devleti’nde bir vilâyette açılan okulların değişik isimlerle ve değişik misyoner teşkilâtları tarafında hangi sayıda ve nerelere kadar uzandığını aşağıdaki örnek listede görmek mümkündür 26 .
kiz ve nevâhisinde bulunan mekâtib-i mütenevvianın esâmiyle şâkirdanı- nın mikdarâtı: Esâmi-i Mekâtib Bulundukları mahalle- rin semt-i meşhurları Aded-i
Mekâtib (Sıra)
Esâmi-i Cemâat
Dâhil-i tahrir olunan nüfus
Zükûr İnâs
Mekteb-i Îdâdî Hamîdî Ma’muretü’1-Aziz’de Harput Tarîki Üzerinde 1 Müslim 40 - Mekteb-i Rüşdiye-i Askerî Zaptiye Kışlası Civarında 2 “ 406 - Mekteb-i Mülkiye Hüseynik Karyesi Derûnunda 3 “ 35 - “ Îbtidâyi-i Hamîdiye Ma’muretü ‘1-Aziz Zaptiye Kışlası 4 “ 95 - “ “ İnâs Bu dahî 5 “ - 60 “ Ağa Mahallesi Mekteb-i İbtidâîyesi Harput Kasabasında Ağa Mahallesi 6 “ 50 - “ Hüseynik Karyesi Karye Derûnunda 7 “ 45 - “ Kesrik “ “ 8 “ 55 - 24 Gürün, a.g.e., s.37. 25 Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, Cilt 8, Ankara 1983, s.129. 26 1312 Tarihli Mamuretü’l-Aziz Vilâyet Sâlnamesi, ekindeki mekteplerin listesi kısmından alınmıştır.
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|