Haci fuad iZZƏt oğlu nurullayev şeyxüLİslamliq ziRVƏSİ: haci allahşÜKÜr paşazadə
Yüklə 3,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
66 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI: cəli məhəlləsində dünyaya göz açdığına görə özünə Gəncəvi tə- xəl lüsü götürmüşdür”. Şübhəsiz ki, müəlliflərin çoxu Hacı Şeyx Həsən Mollazadə Gən cəvi və Gəncəli məhəlləsində anadan olmuş Şeyxülislam Ha cı Məhəmmədhəsən Mövlazadənin adları arasında ox şar- lı ğı qarışdırmışlar. Tədqiqatçı А.Xəlilov bu barədə yazır ki, ХIХ əsrin sonu – ХХ əsrin əvvəllərində tarixşünaslıq və is- lam şünaslıq elmləri sayəsində yaradılmış əsərlərin mil li elm və mədəniyyətimizdə xüsusi yeri vardır. Bu sahədə fəaliy yət göstərən maarifçi tarixşünas alimlərimizdən biri də Hacı Şeyx Həsən Mollazadə Gəncəvi (1860-1930) 49 olmuşdur. Bağ dad - da ali dini təhsil alan Mollazadə Gəncəvi tarixşünaslıq və is- lаmşünaslığa dair bir sıra əsərlər yazıb-yaratmış, əsərləri Gən- cə də Əbilov, Haqverdiyev və Həsənzadə mətbəələrində, Bakı da Oru cov qardaşlarının mətbəəsində, Tiflisdə isə “Qeyrət” mət- bəə sində çap edilmişdir. 50 1960-cı ildə çap olunmuş “ХIХ əsrdə və ХХ əsrin əv vəl- lərində Azərbaycanda tarix elminin inkişafı” adlı əsərin mü- əllifləri Ə.N.Quliyev, İ.М.Həsənov və İ.V.Striqunov yazırlar ki, Azərbaycan tarixçilərinin yuxarıda təsvir edilən qrupunun digər nümayəndəsi Hacı Şeyx Həsən Mollazadə Gəncəvi idi. О, 1853- ci ildə Nuxada anadan olmuş və Gəncə şəhərində ruhani təhsili almışdı. Sonralar Mollazadə Cəbrayıl və Tiflis qəzalarında qazı, Zaqafqaziya Şiə Ruhani İdarəsi Rəyasət Heyətinin üzvü olmuş, şeyxülislam və s. vəzifələrdə çalışmışdır. 51 Fikrimizcə, müəlliflərin qeyd etdiyi ali ruhani vəzifələrində Ha cı Şeyx Həsən Mollazadə Gəncəvi yox, Axund Hacı Mə- həm mədhəsən İsmayıl oğlu Mövlazadə işləmişdir. Bu fikri mü əlliflərin göstərdikləri mənbə də (Azərb. MDTA, f. 290, si- ya hı 240-8, iş 4151, v. 16-21; siyahı 990-10, iş 6128, v. 1-6) 49 Həm Mövlazadənin, həm də Mollazadənin doğum-ölüm tarixlərinə diqqət yetir- məli. 50 Görünür, Şeyxülislam Mövlazadənin də Bağdadda ali təhsil alması, bir müddət Gən cədə yaşaması və işləməsi, əsərlərinin “Qeyrət” mətbəəsində nəşr edilməsi bu do laşıqlığın meydana çıxmasında rol oynamışdır. 51 Göstərilən əsər, səh. 189. ŞEYXÜLISLAM ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏ 67 təs diq edir. Çünki qeyd olunan mənbədə Axund Hacı Mə həm- məd həsən Mövlazadənin fəaliyyətindən bəhs olunur. Lakin nə - dənsə müəlliflər Mövlazadəni Mollazadə ilə səhv salmışlar. Bu qəbildən səhv fikirlər M.İsmayılovun “Şəki” (Bakı-1982, səh. 108-109) kitabında və Əbdürrəhim Abdullayevin “Şəkinin şair- ləri” (“Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti-1989, 11 dekabr) adlı mə - qaləsində də təkrar olunmuşdur. Adları çəkilən mənbələrə əsas- lanan müxbir Gülməmməd Məmmədzadə də H.Mollazadə haq- qında bəhs etmişdir. О, “İslam” qəzetində çap etdirdiyi “İlahiy- yatçı alim” adlı məqaləsində (1990-cı il, 20 dekabr) Axund Ha - cı Məhəmmədhəsən İsmayıl oğlu Mövlazadə Şəkəvidən bəhs edərkən Hacı Şeyx Həsən Mollazadəyə məxsus adlarını çək- diyimiz əsərləri də onun adına yazır. Həsən Nəsrudan tər cü mə etdiyi və müsəlmanların arasında məccani yayılmaq üçün Ha - cı Zeynalabdin Tağıyevin vəsaiti hesabına iki cilddə çap olun- muş “Tərcümeyi-Töhfeyi-Nəsruhiyyə fi əhvali-məmalikil-kü - rətil-ərziyyə və şiyə coğrafiyə ümumiyyətud-duvəlul-aləm”, iki cilddə “Kitabul-bəyan fi təfsiril-Quran” və peyğəmbərlərin (ə) həyat və fəaliyyətinə həsr edilmiş “Tarixi müqəddəsi Ənbiya əh valatı” adlı əsərləri olmuşdur. Adları çəkilən digər əsərlər Ha- cı Şeyx Həsən Mollazadənin qələminin məhsuludur. 52 Göründüyü kimi, Şeyxülislam Mövlazadə Şəkəvi öz döv- rünə görə kifayət qədər zəngin elmi işlər yazıb nəşr etdirməyə müvəffəq olmuşdur. Bu əsərlər həm də müəllifin şəxsiyyəti və məs ləki haqqında söz deməyə imkan verir. Bununla yanaşı, müəllifin ən böyük əsəri olan “Kitabul-bəyan fi təfsiril-Quran” təkcə onun yaradıcılığı üçün deyil, bütövlükdə Azərbaycan ila- hiyyat elmi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məlum olduğu kimi, Qurani-Kərimi təfsir etmək üçün ərəb dilini, həmçinin Quranın sinonimlərinin mənasını bilmək, ayələrinin şəni-nüzuluna müraciət etmək, İslam tarixini, pey- ğəm bərlərin (ə) tarixini və Quranın nazil olduğu mühitin tarixi- ni bilmək, Quranın bütün ayələrinin həmahəngliyinə diqqətlə 52 Xoyi Аbbas, Fəridəni Məşayex. Müsəlmanların böyük öndəri. İmam Cəfər Sadiq (ə). “Cahan” jurnalı. №1, 1997, səh. 28. 68 ŞEYXÜLISLAMLIQ ZIRVƏSI: ya naşmaq, Məkkə və Mədinə ayələrini tanımaq, hər bir surənin məq sədinə tam nəzər salmaq və onun əsas məqsədinə tam diqqət ye tirmək, Quranın üslubu və bəyan xüsusiyyətlərini bilmək la- zımdır. 53 Şeyxülislam Mövlazadə Şəkəvi bütün bu sahələrə xiri- dar olan alim kimi tanınmış və buna görə də ХIХ əsrin sonların- dan Quranın təfsiri üzərində işləməyə başlamışdır. Bəllidir ki, Azərbaycan dilində Quranın ilk təfsiri Mir Mə- həm mədkərim ağa tərəfindən yazılmışdır. Bundan sonra keçən çox qısa bir müddət ərzində (cəmi iki il sonra) Mövlazadə Şə- kəvinin əsərinin nəşr olunması sübut edir ki, şeyxülislam özü- nün bu təfsirini Mir Məhəmmədkərim ağa ilə demək olar ki, eyni zamanda yazmağa başlamışdır. Bu barədə Şeyxülislam Allah şükür Paşazadə həzrətləri yazır: “Hələ ХХ əsrin əv vəl lə- rin də Qurani-Kərim ilk dəfə olaraq Azərbaycan dilinə tərcümə edil mişdir. Bakı qazısı, o dövrün tanınmış ilahiyyatçısı Mir Mə həm mədkərim ağa 1904-1906-cı illərdə “Kəşfül-həqaiq ən nikətil-ayat vəd-dəqaiq” əsərini yazır. Qurani-Kərimin təfsiri və tərcüməsinə həsr edilmiş bu əsərdə Quranın mənaları o dövr də ən geniş yayılmış və məqbul sayılan ilahiyyat bilikləri sə viy- yəsində, habelə zamanın ruhuna uyğun şəkildə açıqlanmış və oxu culara çatdırılmışdır. Bir qədər sonra, 1908-ci ildə isə Şeyxülislam Məhəmmədhəsən Mövlazadə Şəkəvi həzrətləri Tiflisdə öz təfsir tərcüməsini çap etdirmişdir. Hər şeydən əvvəl deyək ki, bu əsərlərin nəşri ara- sında zaman fasiləsi bir o qədər böyük olmasa da müəlliflər tamamilə müstəqil olmağa çalışmış, Qurani-Kərimin təfsiri və tərcüməsi işində çox zəruri sayılan varislik prinsipinə kifayət qədər əhəmiyyət verməmişlər. Doğrudur, müəlliflərin istifadə etdikləri məxəzlərin bir çoxu eyni məxəzlər olduğundan mübarək Quran ayələrinin təfsiri və tərcüməsində müəyyən yaxınlıq hiss olunur. Lakin Məhəmmədəsən Mövlazadə Şəkəvi həzrətləri Mir Məhəmmədkərim ağadan qətiyyən təsirlənməmiş, bəlkə də onun tərcüməsindən heç istifadə etməmişdir. İkincisi, hər iki tərcümənin dili ağırdır, tərcümələrdə o dövr üçün, yəqin ki, ay- 53 М.М.Seyidzadə. İslamda Həccin tarixi-mədəni və sosial-siyasi rolu. səh. 11-17. Yüklə 3,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|