Gimnastikada umumiy va maxsus tayyorgarlik mashqlari bo‘yicha mahoratini oshirish. Reja

Gimnastikada umumiy va maxsus tayyorgarlik mashqlari bo‘yicha mahoratini oshirish.


Reja:

1. 
   Umumrivojlantiruvchi mashqlarni bajarish rejimini me’yorlash
   
2. 
   7-8 yoshli o‘quvchilrni jismoniy mashqlarini me’yorlash
   
3. 
   9-10 yoshli o‘quvchilrni jismoniy mashqlarini me’yorlash
   

1. 
   Umumrivojlantiruvchi mashqlarni bajarish rejimini me’yorlash
   

Xozirgi kunda umumiy rivojlantiruvchi mashklarni bajarish rejimini anik me’yorlashda ba’zi kiyinchiliklar tugilsada, lekin ularning taxminiy mikdorlarini berish mumkin. Jismoniy tarbiya darslaridagi mashklar majmuini me’yorlashda organizmda energiyaning sarflanish mikdori, mashklarning takrorlanish soni, davom etish muddati va ularni bajarish davomiyligiga e’tibor beriladi.
7-8 yoshli bolalar bilan utkaziladigan jismoniy tarbiya darslarida sarflangan energiya, organizmning kislarodni maksimal darajada kabul kilishi 1/5 ga, 9-10 yoshli maktab ukuvchilarida esa 1/3 ga tengdir. Shuning uchun mashklarni bajarish davomiyligi fiziologik jarayonlarning ritmik boglikligiga salbiy ta’sir kursatmasligi lozim.
Energiya sarf kilishning umumiy mikdorini adabiyotlarda kursatilganidek xisoblash mumkin bulsa-da, ayrim mashklarni baxolashda ularni kullab bulmaydi. Shuningdek, ukuvchilar tomonidan jismoniy mashklar bajarilganda kancha energiya sarflanishini baxolashda kislarod kabul kilish tugisidagi ma’lumotlar orkali anik xisoblash mumkin.
Shu munosabat bilan biz utkazgan tajribalarimizda 7-10 yoshli ukuvchilar orginizmining kislarodga bulgan talabi, yurak kon-tomir urishining (YuKTU) uzgarishi, xarakat chastotasini (x.ch) va nafas olish chastotasini siklik mashklar (yurish, sekin yugurish, umumrivojlantiruvchi mashklar va xarakatli uyinlar) bajarish davomida anikladik, xamda jismoniy tarbiya darslarida beriladigan jismoniy yuklamalarning rejalashtirilishini asosladik.


Umumiy mashklarni rivojlantiruvchi mashklarni me’yorlash

№	Jismoniy mashklar	Kislarod iste’mol kilish	Energiya sarfi kichik kalloriya dakika kg.	Yurak kon tomir urishi	Mashklar me’yorlangan soni	Vakti	Seriya si
	Ukuvchilarning yoshi	7-8 9-10	7-8 9-10	7-8 9-10	7-8 9-10	7-8 9-10	7-8 9-10
1	Dakikada 120 kadam yurganda 125-130 kadam yurganda	10,4-8,71	52,0-43,5	110-120 170-125	-	1
2	Sekin yugurish vaktida	16,2-14,9	81,0-74,5	120-130 120-125	-	1
3	URM gavda, bel, kullarga, oyoklarga beriladigan mashklar: komatni rostlovchi mashklar, - utirgan xolda oldinga, orkaga yon tomonga engashish -aloxida yoki juft oyoklarda sakrash -utirgichga tayangan xolda kullarni bukib yozish -korin mushaklarini rivojlantirish	7,7-7,5 6,8-5,9 9,1-7,9 11,8- 11,1 9,1-9,0 13,0-13,1	38,5-37,5 34,0-29,5 45,5-39,5 59,0-55,5 45,5-45,0 65,0-65,5	110-128 110-120 110-125 110-120 110-120 150-160 110-120 114-122 116-128	6-8 6-8 6-8 8-10 6-8 50 marta tez 6-8 8-12 12-16	30 30 30 30 30 30 1,5 1,5 1,5	2 2 2

7-8 yoshli bolalarda 1 dakikada 120 kadam tashlab yurilganda, kislarod iste’mol kilish 406,3 ml/dakikani tashkil kildi, tinch xolatda esa bu kursatkich 156,8 ml/dakikaga tengdir.
Kislarod iste’mol kilish xajmini yurish vaktidagi iste’mol kilingan kislarod orkali aniklash mumkin. Bunda 1 dakika mobaynida yurilganda, kislarod iste’mol kilinishi 406, 3 - 156,8 = 249,5 ml/dakikaga teng buladi. Demak, gavdaning 1 kg vaznga (urtacha ogirligi 24 kg) yurish paytidagi kislarod oranizmdagi 5 kkal energiya sarf kiladi, 10,4 ml dakikaga kg uchun iste’mol kilingan energiya sarf kiladi, 10, 48x5=52,0 kkal/dakikaga kg kalloriyaga teng buladi.
9-10 yoshli ukuvchilar 1 dakikada 125-130 kadam tashlab yurganda kislarod iste’mol kilish 410,2 ml/dakikani tashkil kildi, tinch xolatda esa 157, 6 ml/dakikaga tengdir. 1 dakikaga yurilganda kislarod iste’mol kilinishi 410,2-157,6=252,6 ml/ dakikaga barobar bulsa, iste’mol kilingan kislarod 252,6:29=8,71 ml/dakika kg buladi va 8,71x5=43,5 kichik kal/ dakikaga kg kalloriyaga yoki 0,0435 kkalga tengdir.
7-8 yoshli maktab ukuvchilari sekin yugurish vaktida 21,77 ml/dakika kg kislarodni iste’mol kildi, tinch xolatdagi kabul kilingani olib tashlansa, 21,7 - 5,5=16,2 ml/dakikaga kg ga teng buladi. Shunga muvofik, energiya sarflash 16,2 x 5 = 81,0 kichik kal/dakika kg yoki 0,0810 kkalloriyaga tengdir.
9-10 yoshli bolalarda sekin yugurish vaktida energiya sarflashkam bulib, 20,4+75 ml/dakika kg kislarodni iste’mol kiladi. Bundan tinch xolatdagisi olib tashlansa, 20,4-5,5=14,9 ml dakika kg ga tengdir. Energiya sarflanishi esa 14,9x5=74,5 kichik kal/dakika kg kalloriyaga yoki 0, 0745 kalloriyaga teng buladi.
Umumrivojlantiruvchi mashklar majmuasida 7-8 yoshli ukuvchilar uchun gavda, bel, kul-oyoklarga beriladigan jismoniy mashklar uchun 30 soniya vakt sarflansa, mshklarning 6-8 martadan takrorlanishida kislarod iste’mol kilinishi 13,2 +0,4 ml/dakika kg ga tengdir. Tinch xolatda kabul kilingani olib tashlansa, 13,2-5,5 = 7,7 ml/dakika kg ga barobardir. Shunga binoan energiya sarflash 7,7x5=38,5 kichik kal dakika kg kalloriyaga yoki 0,0385 kkalloriyaga tengdir.
Yukoridagi berilgan jismoniy mashklar buyicha 9-10 yoshli ukuvchilarda kislarod iste’mol kilinishi 12,8+1,7 ml/dakikaga kg bulgani xolda, tinch xolatdagisi olib tashlansa, 12,8-5,3=7,5 ml/dakika kg ga tengdir. Energiya sarflash esa 7,5x5=37,5 kichik kal/dakika kalloriyaga yoki 0, 0375 kalloriyaga tengdir.
Jismoniy tarbiya dasturidagi komatni rostlovchi mashklarni 7-8 yoshli maktab ukuvchilari berilgan 30 soniyalik vaktida 6-8 marta takrorlansalar, kislarod iste’mol kilish 12,3+0,6 ml/dakika kg
bulsa, tinch xolatdagisi olib tashlanganida,kursatkich 12,3-5,5-6,8 ml/dakika kg ga tengdir. Energiya sarflash 6,8x5=34,0 kichik kal/dakika kg kalloriyaga yoki 0,0340 kkalloriyaga tengdir.
9-10 yoshli bolalarning 30 soniyalik vaktida 6-8 marta mashklarni takrorlashida kislarod yutish 11,2+1,2 ml/dakika kg bulsa, tinch xolatdagisi olib tashlanganda, 11,2 - 5,3 = 5,9 ml/dakika kg ga barobardir. Energiya sarflash esa 5,9 x 5 = 29,5 kichik kal/dakika kg kalloriyaga yoki 0,0295 kkalloriyaga tengdir.
Olidinga, orkaga, utirib oldinga egilish mashklarini 7-8 yoshli bolalar 30 soniyalik vaktda 6-8 marta takrorlasalar, iste’mol kilingan kislarod 14,6 + 0,6 ml/dakika kg ga teng buladi, tinch xolatdagisi olib tashlanganda 14,6 - 5,5 =9,1 ml/dakika kg buladi. Energiya sarf kilish esa 9,1 x 5 = 45,5 kichik kal/dakika kg kalloriyaga yoki 0,0455 kkalloriyaga tengdir.
9-10 yoshli bolalarda esa kislarodni 13,2 + 0,5 ml/dakika bulsa, tinch xolatdagisi olib tashlanganda 13,2-5,3=7,9 ml/dakika kg teng, energiya sarflash esa 7,9x5=39,5 kichik kal/dakika kg kalloriyaga yoki 0,0395 kkalloriyaga tengdir.
7-8 yoshdagi bolalarning dasturdagi bir yoki ikki oyokda sakrash mashklarini berilgan 30 soniyalik vaktda bajarishda kislarod iste’mol kilinishi 17,3+1,9 ml/dakika kg ga teng bulgani xolda, tinch xolatdagisi olib tashlansa 17,3-5,5=11,8 ml/dakika kg buladi. Energiya sarflanishi 11,8x5-59,0 kichik kal/dakika kg kalloriyaga yoki 0,0580 kkalloriyaga tengdir.
9-10 yoshli bolalarda esa kislarodni iste’mol kilish 16,6+1,6 ml/dakika kg, tinch xolatdagisi olib tashlanganda 16,6-5,5 = 11,1 ml/dakika kg kalloriyaga yoki 0,0555 kkalloriyaga tengdir.

2.