Gentiana olivieri griseb (erbahor) O‘simligining kimyoviy tarkibi qurbonaliyev Komronbek Azamat o‘g‘li

Kimyoviy tarkibi 
Ibn Sino Gentiana olivieri Griseb - Erbahor oʻsimligining oʻrganish davrida 
diurez (siydik chiqarish) ga taʼsirini aniqlashga qaratgan edi 
[1]
. Gentiana Olivieri 
Griseb (Erbahor) tarkibida ko'plab alkaloidlar, achchiq glikozidlar, triterpenlar, 
yog‘lar, flavono-s-glikozidlar (izoorientin) mavjud. 
Gentiana olivieri Griseb yer ustki qismlarida (gullash bosqichida) 0,67% 
alkaloidlar mavjud boʻla oladi. Ushbu turdagi oʻsimlikdan 9 ta alkaloidlar ajratilgan va 
aniqlangan: gentianin, gentiananin, gentianain, gentianadin, gentioflavin, gentiotibetin, 
oliverin, oliveramin, oliveradin, shuningdek, glikozidlar, taninlar va smolalar ham 
borligi aniqlangan
[7]
. 
Gentiana olivieri Griseb oʻsimligining kimyoviy tarkibini aniqlash maqsadida 
Oʻzbekiston Respublikasining Toshkent viloyati Oxangaron tumani togʻli 
hududlaridan yoz faslining iyul oyida terib olingan na’munasi quritilib oʻrganildi. 
Oʻrganilish oktabr oyida olib borilgan makro va mikro elementlar taxlili jarayonida 
oʻsimlik tarkibida quyidagi elementlar mavjudligi aniqlandi: Li, Be, B, Na, Mg, Al, Si, 
S, K, Ca, Ti, V, Cr, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Ga, Ge, As, Se, Rb, Sr, Zr, Nb, Mo, Ag, 
Cd, In, Sn, Sb, Cs, Ba, Ta, W, Re, Hg, Tl, Pb, Bi, U. Ushbu elementlar orasidan Na, 
Mg, Al, Si, S, K, Ca, Fe elementlarini makro elemetlar deyishimiz mumkin. Sababi 
oʻsimlik tarkibiga kiruvchi elementlar orasida bu elementlar miqdori anchagina yuqori. 
Gentiana olivieri Griseb oʻsimligining kimyoviy tarkibini ya’ni elementlarning 
koʻrsatkichlarini jadvallar asosida tanishishingiz mumkin boʻladi. 1-jadval. Gentiana 
olivieri Griseb oʻsimligining bandi elementlar taxlili. 
Li 
7 
(mg/L) 
Be 
9 
(mg/L) 
B 
11 
(mg/L) 
Na 23 
(mg/L) 
Mg 24 
(mg/L) 
Al 27 
(mg/L) 
Si 28 
(mg/L) 
S 
32 
(mg/L) 
K 
39 
(mg/L) 
0,409 
0,003 
4,543 
-49,92 356,48 429,64 271,70 38,495 3492,44 
Ca 
42 
(mg/L) 
Ti 48 
(mg/L) 
V 
51 
(mg/L) 
Cr 52 
(mg/L) 
Mn 55 
(mg/L) 
Fe 57 
(mg/L) 
Co 59 
(mg/L) 
Ni 60 
(mg/L) 
Cu 63 
(mg/L) 
12940,03 6,723 
0,377 
0,464 
11,661 513,73 0,313 
0,179 
3,737 

---

Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali 
UIF-2023: 8.2 | 2181-3035 | № 18 
~ 241 ~ 
Zn 66 
(mg/L) 
Ga 69 
(mg/L) 
Ge 74 
(mg/L) 
As 75 
(mg/L) 
Se 82 
(mg/L) 
Rb 85 
(mg/L) 
Sr 88 
(mg/L) 
Zr 90 
(mg/L) 
Nb 93 
(mg/L) 
10,608 0,575 
0,004 
0,109 
0,529 
0,841 
3,989 
0,170 
0,018 
Mo 98 
(mg/L) 
Ag107 
(mg/L) 
Cd 111 
(mg/L) 
In 115 
(mg/L) 
Sn 118 
(mg/L) 
Sb 121 
(mg/L) 
Cs 133 
(mg/L) 
Ba 138 
(mg/L) 
Ta 181 
(mg/L) 
-0,041 -0,005 0,056 
0,001 
-14,304 0,021 
0,018 
10,935 -0,007 
W 
184 
(mg/L) 
Re 
187 
(mg/L) 
Hg 
202 
(mg/L) 
Tl 
205 
(mg/L) 
Pb 
208 
(mg/L) 
Bi 
209 
(mg/L) 
U 
238 
(mg/L) 
0,027 
0,001 
0,125 
-0,004 
3,818 
0,006 
0,059 
Jadvalda koʻrinib turibdiki ayrim elementlarning iztoplarini oʻsimlik tarkibida 
uchratish mumkin. Bundan tashqari ba’zi elementlarning miqdori oʻsimlik bandi va 
gulida turlicha boʻlishi mumkinligini ham aniqlandi. 
2-jadval Gentiana olivieri Griseb oʻsimligining guli elementlar taxlili. 
Li 
7 
(mg/L) 
Be 
9 
(mg/L) 
B 
11 
(mg/L) 
Na 23 
(mg/L) 
Mg 24 
(mg/L) 
Al 27 
(mg/L) 
Si 28 
(mg/L) 
S 
32 
(mg/L) 
K 
39 
(mg/L) 
0,424 
0,128 
12,098 445,849 499,859 123,57 346,77 642,50 4717,77 
Ca 42 
(mg/L) 
Ti 48 
(mg/L) 
V 
51 
(mg/L) 
Cr 52 
(mg/L) 
Mn 55 
(mg/L) 
Fe 
57 
(mg/L) 
Co 59 
(mg/L) 
Ni 60 
(mg/L) 
Cu 63 
(mg/L) 
2391,68 5,310 
0,623 
1,409 
12,456 575,356 0,395 
1,013 
6,395 
Zn 66 
(mg/L) 
Ga 69 
(mg/L) 
Ge 74 
(mg/L) 
As 75 
(mg/L) 
Se 82 
(mg/L) 
Rb 85 
(mg/L) 
Sr 88 
(mg/L) 
Zr 90 
(mg/L) 
Nb 93 
(mg/L) 
14,006 0,156 
0,007 
0,156 
-0,749 
0,999 
2,239 
0,098 
0,009 
Mo 98 
(mg/L) 
Ag107 
(mg/L) 
Cd 111 
(mg/L) 
In 115 
(mg/L) 
Sn 118 
(mg/L) 
Sb 121 
(mg/L) 
Cs 133 
(mg/L) 
Ba 138 
(mg/L) 
Ta 181 
(mg/L) 
0,399 
0,007 
0,151 
0,000 
8,377 
0,040 
0,013 
2,514 
0,001 
W 
184 
(mg/L) 
Re 
187 
(mg/L) 
Hg 
202 
(mg/L) 
Tl 
205 
(mg/L) 
Pb 
208 
(mg/L) 
Bi 
209 
(mg/L) 
U 
238 
(mg/L) 
0,037 
0,000 
0,314 
0,004 
5,684 
0,297 
0,054 
Abu Ali ibn Sino Erbahor oʻsimlikini siydik haydovchi, tananing energiyasini 
oshirish vositasi sifatida amaliyotda ishlatgan. Ilmiy tibbiy amaliyotda erbahor 

---

Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali 
UIF-2023: 8.2 | 2181-3035 | № 18 
~ 242 ~ 
damlamasi ishtahani ochuvchi hisoblanadi va ovqat hazm qilishga yordam berganligi 
tufayli oʻsimlik haydovchi vosita sifatida ishlatiladi. Bu achchiq damlamalar va 
achchiq ishtaha ochuvchi yigʻmalarning bir qismidir. Oʻrta Osiyod xalq tabobatida 
ildizlarning qaynatmasi yoʻtal, radikulit, tana ogʻrigʻi va gonoreya, ishtaha yoʻqligida, 
ich qotishi va ichak boʻshashganligida qoʻllaniladi. Teri kasalliklarini davolash uchun 
bolalar o‘tlarning qaynatmasida choʻmiltiriladi. Yer ustki qismi choy sifatida 
terlatuvchi, oʻt haydovchi va ovqat hazm qilish stimulyatori sifatida ishlatiladi. Yer 
ustki qismlardan olingan kukun yaralarni davolash uchun ishlatiladi. 
Tadqiqot ob’ekti va metodi: Gentiana olivieri Griseb oʻsimligining kimyoviy 
tarkibini aniqlash, makro va mikro elementar taxlili, hamda Respublikamizdagi 
diareyaga qarshi farmatsevtik preparatlar tahlilini o‘tkazish va ular asosida samarali va 
zararsiz manbalarni aniqlash. Davlat reestrining qiyosiy tahlili va adabiyotlar tahlili. 
TADQIQOT NATIJALARI VA MUHOKAMASI 
Bugungi kunda respublikamiz diareyaga qarshi tibbiyotda qo‘llaniladigan muhim 
dori vositalari ro‘yxatiga tarkibida sintetik moddalar bo‘lgan loperamid, nifuroksazid 
kabi asosiy ta’sir etuvchi moddalar xorijdan keltiriladigan dori vositalari kiradi (3-
jadval) 
[9,10,11]
. 
3-jadval. O‘zbekiston Respublikasi Davlat reestriga kiritilgan diareyaga qarshi 
dori vositalari (DV) assortimentini tahlil qilish 
№ 
№ 
Davlat ro‘yxatga olish: 
№ (yil) 
Mahalliy dori 
ishlab 
chiqaruvchilari 
MDH 
mamlakatlarida 
dori vositalarini 
ishlab chiqarish 
Xorijiy 
mamlakatlarda 
dori vositalarini 
ishlab chiqarish 
1 
23-son (2019-yil) 
- 
- 
22 
2 
24-son (2020) 
16 
7 
15 
3 
25-son (2021) 
17 
5 
16 
Jadvaldagi ma‘lumotlar shuni ko‘rsatadiki, ko‘pchilik diareyaga qarshi 
dorilarning moddalari import qilinadi va sintetik ta‘sirga ega. Ichga qarshi dori 
vositalari O‘zbekiston Respublikasi Davlat reestriga 25-son (2021 yil) kiritilgan 17 ta 
dori vositasidan 1 tasi suyuq, 16 tasi qattiq, 2 tasi o‘simlik preparatlari. Mahalliy 
diareyaga qarshi ta’sirga ega bo‘lgan dorilardan faqat 2 ta o‘simlik quruq ekstrakti 
(Enterosilos va Entoban) asosida to‘plamlar mavjud. Shunisi e’tiborga loyiqki, ular 
chet davlatlardan, Hindiston, Afrika va Janubiy Amerikadan keltirilgan o‘simliklarga 
asoslangan 
[13]
. 
Xulosa:
Bugungi kunda kattalar va bolalarda diareyani samarali davolash uchun 
tabiiy va zararsiz, import o‘rnini bosuvchi dori vositalarini yaratish ham jahon fani, 
ham respublika fanining ilmiy muammolaridan biridir. 

---

Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali 
UIF-2023: 8.2 | 2181-3035 | № 18 
~ 243 ~ 
Mamlakatimizda mavjud bo‘lgan sintetik dori vositalari va tabiiy xomashyodan 
ko‘ra uning nojo‘ya ta’siri kamroq, jigar, o‘t pufagi, qandli diabet, gipertoniya 
kasalliklariga qarshi faolligi olimlar tomonidan o‘rganilayotgan ob’ekt sifatida 
erbaxodoshlar oilasiga mansub o‘simlik sifatida Gentiana Olivieri Griseb tanlangan.