Fizika Kafedrasi Mustaqil ish-3

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XOZAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

Fizika Kafedrasi

Mustaqil ish-3

Mavzu: Radioaktivlik

Bajardi:017-22 guruh talabasi

Turg’unov Sunnatilla

Tekshirdi: Ganiyev Abror

Toshkent 2023

Reja:

• 1.Kirish
• 2. Radiaktiv nurlar
• 3. Tabiiy radiaktivlik
• 4. Radiaktiv yemirilish qonuni
• 5. Xulosa.

Radiaktiv

Radioaktivlik (lotinchadan radio — nurlanish, radius — nur va activus — taʼsirchan) 1896-yilda fransuz olimi Anri Bekkerel kashf etdi. A. Bekkerel uran metalli birikmalari boigan ruda ko‘zga koʻrinmaydigan, ammo fotoplastinkaga taʼsir qiladigan nurlar chiqarishini payqadi. Agar qorong‘i uyda bir parcha uran rudasi fotoplastinka ustiga bir necha kun qo‘yilib, so‘ngra plastinka ochtirilsa, unda ruda parchasining tasviri tushib qolganini ko‘rish mumkin.

Radiaktiv nurlanish

Radioaktivlik hodisasini o‘rganish sohasida fransuz olimlari Mariya Sklodovskaya-Kyuri va Pyer Kyurilaming xizmati katta bo‘ldi. Ular bir necha tonna uran rudasini qayta ishlab, fanga maʼlum bo‘lmagan metallning bir grammiga yaqin miqdorini ajratib olishgan. Bu metallning radioaktivligi uranning radioaktivligidan bir necha million marta ortiq ekanligi aniqlandi. Olimlar bu metallni radiy deb atashgan (radiy — nurli demakdir, lotincha radius — nur so‘zidan olingan). Olimlar radioaktiv parchalanish jarayoniga tabiatdagi qanday kuchlar taʼsir eta oladi (uni tezlashtiradi yoki sekinlashtiradi) degan savolga javob izlay boshladilar.

Radiaktivlik

Radioaktiv nurlarning magnit maydonida og‘maydigan qismi qanday tabiatga ega ekanligini aniqlashgina qoldi. Ingliz fizigi Ernest Rezerford bu masalani hal qilishga kirishdi. U Pyer va Mariya Kyurilar tajribasini kuchli magnit maydonida oʻtkazishga ahd qiladi. E.Rezerford tajribasida radioaktiv nurlarning Pyer va Mariya Kyurilar tajribasidagi magnit maydon taʼsirida og‘maydigan qismi kuchli magnit maydonda ikkita dastaga ajralishi kuzatildi. Bu dastalardan biri magnit maydon taʼsirida mutlaqo og‘may, to‘g‘ri chiziq bo‘ylab boradi, ikkinchisi esa elektronlaming og‘ish yo‘nalishiga qarama-qarshi tomonga biroz og‘adi. Rezerford o‘z tajribasi natijalarini tahlil qilib, radioaktiv nurlaming bu qismi musbat zaryadlangan zarrachalar oqimidan iborat degan xulosaga keladi.

Radiaktivlik

Radioaktivlik, atomning qatlamining mo'ljallanmasida xotoradioaktiv sutejkarlikdan hosil bo'lingan radiatsiyadir. Radiatsiya elektromagnit unda yoki zerikarli shaklda tarqalishi mumkin va odam sog'lig'iga zarar yetkazishi mumkin. Radioaktivlik tabiiy ravishda mavjud radioaktiv moddalarning mavjudligi yoki insonlar tomonidan tuzilgan nukleer atqolar sababli paydo bo'ladi. Radiatsiyani nazorat qilish va himoya qo'llanmalari o'ziga xos ahamiyatga ega.

Tabiiy radiaktivlik

• Tabiiy radioaktivlik inson atrof-muhit qismidir, hayotimizda hamma joyda mavjud. Bu hodisa tasodifan qora qog'oz, bir lyuminestsent rux sulfid o'ralgan bir fotografik plastinka, ta'siri haqida eksperiment davomida tabiiy radioaktivlik manbasini kashf nomi bilan Fransiya olimi Becquerel tomonidan 1896 yilda kashf qilindi.

Tabiiy radiaktivlik

Bu o'zgartirish atom yadrosi boshqa element atomlari yadrosida shu kimyoviy elementning. Bu jarayon har doim radioaktiv nurlanish bilan birga bo'ladi. Ushbu masala o'rganishga katta hissa ajoyib fizik qildi Mari Sklodowska-Kyuri. Bu 1898 yilda elementlar Radiy va radyum kashf kim u edi.

Foydalanilgan adabiyotlar

Foydalanilgan adabiyotlar

1. K.P.Abduraxmanov, O‘.Egamov. “Fizika”. Darslik. Toshkent. 2013 y.

2. М.Ismoilov, P.Habibullayev, М.Xaliullin. Fizika kursi, «O’zbekiston», 2000. Т.1

3. I. V. Savelev Fizika kursi. М.: Наука 1989 1-, 2-tomlar

4. S.E. Frish ., А.V. Timoreva. Umumiy fizika kursi, 1-, 2- tomlar.

5. hyperphysics.phy-astr.gsu.edu veb sayti

6. B.Mamadaliyev “Mexanika”, Qo’qon 2012y.