F.Ə. Sadıxova
Yüklə 240,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
38 Qrip virusunun heyvan orqanizmində toplanması (sonda insan populyasiyasına keçməklə) imkanı donuzlarda qripin ikitərəfli keçməsi misallarında da üzə çıxarılmışdır. Beləliklə, retrospektiv yolla 1918-1919-cu illərin “ispan pandemiyası”nın törədicisinin donuz qripi virusları ilə qohumluğu müəyyən edilmiş və ABŞ-ın şimali-qərbi fermalarında donuzların bilavasitə xəstə insanlardan yoluxması imkanı güman edilmişdir. Digər tərəfdən, insanların donuzların A qripi virusu ilə yoluxması halları, xüsusən Port-Diksdə 1976-cı ildə leqionerlər arasında A/Hsw1N1/ qrip virusu ştammının epidemik yayılması halı məlumdur. İnfeksiyanın mənbəyi, tədqiqatçılar güman etdikləri kimi, donuzlarla kontaktda olan leqioner idi (V.M. Jdanovdan sitat, 1982). Donuz virusu ilə insanların xəstələnməsinin 3 əlavə halı ABŞ-da 1976-cı ildə qeydə alınmışdır (Easterday, Dowdle, 1976) və bir halda virusun xəstədən sağlam insana keçməsi müəyyən edilmişdir (Easterday,1976). Güman edilir ki, virus insandan pandemiya dövründə donuz populyasiyasına düşmüş, bu heyvana adaptasiya etmiş və nəticədə sərbəst halda dövr etməyə davam etmişdir (Evans A.S., 1977). Amerika qitəsində virusun donuzlar arasında sirkulyasiyası son illərə qədər davam edir (E Pirtl və b. 1977). Nakajama vəb. (1983) müxtəlif dövrlərdə H2N2 ştammının oliqonukleotid xəritələrinin müqayisəli analizindən belə nəticəyə gəlmişlər ki, H3 hemaqqlütininin təkamülü 1950-ci ildən 1968-ci ilə qədər çox güman ki, insan orqanizmində deyil, heyvan orqanizmində baş verir. 39 Yuxarıda deyilənləri nəzərə alaraq qeyd etmək lazımdır ki, virusun əhəmiyyətli dəyişkənlikləri ehtimalı, görünür, qısa (10-11) dövrlə hüdudlanır. Virus insan populyasiyasından gedir və ya insanda üzə çıxmır. Əgər “köhnə” virusların insan populyasiyasında yuxarıda qeyd edilən imkanlara görə saxlanmasını fərz etsək, bu onların antigen cəhətdən dəyişməz halda “arenaya” çıxmasını nəzərdə tutmur. Bu isə son illərin virusoloji və biokimyəvi tədqiqatları ilə isbat edilmişdir (D.К. Lvov, 1974). Məntiqə görə də, müəyyən dövrdə sirkulyasiyadan çıxmış “köhnə” ştammlar əhalinin qeyri-immun qrupunun artması dövründə qayıda bilərlər. Ancaq nədənsə bu baş vermir. Virus genomunun epidemik potensiya qazanmaq cəhətdən aktivləşdirilməsi üçün əməli faktor lazımdır. Qeyd olunanla əlaqədar, pandemik ştammların başqa mümkün mənbələrinin axtarılması məntiqə uyğundur. Bu cəhətdən heyvanların qrip virusunun yeni antigeninin rezervuarı ola bilməsi hipotezi diqqətə layiqdir. Quş qripi viruslarının müxtəlif antigen variantlarının pandemik virusların genomunun yeniləşməsi mənbəyi kimi qiymətləndirilməsi virusların insan virusları ilə rekombinasion proseslərdə (virusun növlərarası keçidinin mümkünlüyü ilə) iştirakını güman edir. Virus hissəciyinin morfologiyasının fenotipik modifikasiyası və HA miqdarı ilə (qlikoproteidlərin ümumi sayının azalması) HA hüceyrədaxili parçalanması ilə 40 şərtlənən, sahibdən, xüsusən sahib-hüceyrədən asılı olan virusun növlərarası keçidinin mümkünlüyü güman edilir (Lasarowits və b. 1975, Choppin və b. 1975). 1975-ci ildə A.A. Smorodintsev heyvan və insan viruslarının rekombinasiyasının mümkünlüyünə şübhə ifadə edir: “Belə rekombinasiyanın getməsini mühakimə etmək üçün hələ məlumatlar yoxdur”. İnsan və heyvan qripi viruslarının eksperimental yolla çarpazlaşmasının mümkünlüyü haqda son illərin inandırıcı faktları (Webster R.G., Cambell C.H.,1974) pandemiya törədən qripp virusu ştammlarının insan və heyvan qripi virusları ştammlarının çarpazlaşması nəticəsində əmələ gələ bilməsi fikri ilə razılaşır. İnsan və heyvan mənşəli qrip viruslarının rekombinantlarının əmələ gəlməsi xüsusən, A/Honkonq/68/H3N2/ virusu ilə in vitro və in vivo təcrübələri dəfələrlə həyata keçirilmişdir (Webster R.G.,1973; Соколов М.И. и др., 1974). Antigen rekombinantlarının əmələ gəlməsi in vitro təcrübələrində toyuq taunu (Hav1Neq1) və donuz qripi (Hsw1H1) ilə yoluxdurulmuş donuzlarda göstərilmişdir. Antigen hibridləri bəzi quşların ağ ciyərlərində yoluxmadan bir gün sonra meydana çıxır. Rekombinantlar stabildirlər, bioloji aktivliyin geniş spektrinə malikdirlər və bəzi hallarda “miniepidemiyanı” qorumaqla xəstə quşlardan sağlamlara keçə bilirlər(Webster R.G., Laver W.C., 1975). Naeve C.W., Webster R.G., Hinshaw V.S., 1983 tərəfindən quş və insan virusları rekombinantları alınmışdır. 1984-cü ildə müəlliflər tərəfindən alınmış 41 hemaqlütininin reseptor-əlaqələndirici saytında mutasiyaları olan rekombinantlar virusun bioloji xüsusiyyətlərini, əsasən qrip virusunun toxuma tropizmini dəyişdirirlər. V.M. Jdanov hesab edir ki: ”Əgər bu proses təbii biosenozlarda belə asanlıqla baş verirsə, onda insan populyasiyası və heyvan viruslarının yeni antigen dəstinin yaranması ilə gedən genofondunun mübadiləsindən əmələ gələn pandemik virusların meydana çıxması tamamilə qanunauyğundur.”(V.М. Jdanov, S.Y. Qaydamoviç, 1982). Baveridge W.J. pandemik ştammların insan və heyvan ştammlarının çarpazlaşdırılması nəticəsində əmələ gələ bilməsi ilə razılaşır və qeyd edir ki,”bu fərziyyəni təsdiq edən dəlilləri təbiətdə tapmaq maraqlıdır.”(Baveridge W.J., 1976). Təbiətdə rekombinant ştammlar əmələ gəlməsinin mümkünlüyü məsələsinə dair Nishikawa Y., Sudyawa J., (1985) tərəfindən təsvir edilmiş 3 və 5 yaşlı xəstə uşaqların (qardaşların) qarışıq (ikiqat) infeksiyası hadisəsi maraq doğurur. Burun- udlaq yaxantılarında A/H3N2/ qripi virusları var idi, serodiaqnostika H3 və H1 antigeninə qarşı antitellərin artmasını göstərdi, bu isə yaxantıların incəliklərinə qədər öyrənilməsini stimullaşdırır. MDSK kulturasında piləklər metodu ilə klonlaşdırma nəticəsində H1N2 rekombinant ştammı ayrılmışdır. Müəlliflər belə nəticə çıxarırlar ki, yəqin ki, insan orqanizmində bu tip rekombinant proseslər baş verir və güman edirlər ki, bu tədqiqat ikiqat infeksiya nəticəsində alınan klonlaşdırılmış virusların genlərinin mənşəyini təsdiq edir. Yüklə 240,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|