Fan: Pedagogika. Psixologiya Bajardi: Suyunov Ferdavs Tekshirdi

Vazfa-2
NUTQNI O‘RGANISH METODLARI. (FAOL SO‘ZLASHUVNI ANIQLASH METODIKASI)


Nutq — tilning fikr ifodalash va almashish jarayonlarida amal qilishi, tilning alohida ijtimoiy faoliyat turi sifatidagi muayyan yashash shakli. Nutq deganda uning ogʻzaki (ovozli) va yozma ravishda namoyon boʻlishidagi jarayonlar, yaʼni soʻzlash jarayoni va uning natijasi (xotirada saqlangan yoki yozuvda qayd etilgan nutqiy fikrlar, asarlar) tushuniladi.


NUTQNI O‘RGANISH METODLARI

1. 
   Munosabat sharoitining rasmiylik va norasmiylik darajasi. Ma’lumki, rasmiylik kishiga majburiyat yuklaydi, natijada u har bir aytadigan fikrini o‘ylab, mantiqiy izchillik bilan fikr yuritadi. Bunda har doim kitobiy nutq shakllariga murojaat qilinadi.
   
2. 
   Nutqning shakllanishi va yashash shakli. Nutq bir-biri bilan doimo bog‘liq bo‘lgan yozma va og‘zaki shaklda namoyon bo‘ladi. Tarixan og‘zaki shakli birlamchi, yozma shakl ikkilamchidir.
   
3. 
   Suhbatdoshlarning munosabat darajasi. Suhbatdoshlarning o‘zaro aloqasi rasmiy va norasmiy holatda kechadi. Ana shu aloqa bevosita va bilvosita tarzda yuz beradi.
   
4. 
   Nutq ob'ekti xarakteri. Nutq jarayonida nutq sub'ekti yakka, ko‘plik va abstrakt xarakterda bo‘ladi.
   
5. 
   Nutq adresatining xarakteri. Nutqni shakllantirishda ishtirok etuvchi adresat ham yakka, jamlik va abstrakt xarakterda bo‘ladi.
   
6. 
   Nutq ko‘rinishi. O‘zaro nutqiy aloqada nutqning ikki ko‘rinishi: dailog va monolog mavjud.
   
7. 
   Nutqqa maxsus tayyorgarlik ko‘rilganligi darajasi. Maxsus tayyorgarlik ko‘rilmay so‘zlangan nutq so‘zlashuv nutqini, maxsus tayyorgarlik ko‘rib fikrni ifodalash kitobiy nutqni shakllantiradi.
   
8. 
   Nutqiy aloqada ekstralingvistik birliklarning faolligi darajasi. Nutqni tushunish va shakllantirishda ekstralingvistik omillar muhim rol o‘ynaydi. Bu narsa yozma nutqqa nisbatan og‘zaki nutqda ustun darajada namoyon bo‘ladi.