ƏSƏdulla qüBRƏt oğlu cəFƏrov azərbaycanin ilk sakiNLƏRİ Bakı-Elm-2004
Yüklə 346,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
batı həmişə təbiətin dərk edilməsini irəlilədən başlıca amil olmuş və milyon illər keçdikcə bu amilin rolu daha da artmışdır. İlk zamanlardan başlayaraq qədim sakinlərimiz təbiəti, onun qeyri-adi görünən möcüzəli sirlərini məhz həyat fəaliyyəti nəticəsində dərk etməyə və anlamağa başlayır. Coğrafi aləmdə baş verən hadisələrin sirlərini öyrənmək, onlardan öz mənafeləri üçün istifadə etməkdən ötrü çəkilən əzab və əziyyətlər nə qədər ağır olsa da bu yolda atılan hər bir addım qədim insanların məşğuliyyətində əsas rol oynamış və onların təbiətə qarşı, xüsusən onun kortəbii qüvvələrinə qarşı mübarizəsində mühüm vasitə olmuşdur. Məhz bu mübarizə prosesində ulu sakinlərimiz təbiət qüvvələri haqqında biliklər toplamış və bunun sonralar, onların formalaşmasında mühüm əhəmiyyəti olmuşdur. Zaman keçdikcə qədim insanın əmək fəaliyyəti daha geniş vüsət almış və özünə daimi yaşayış yerləri axtarmağa başlamışdır. Çünki artıq daimi yaşayış düşərgəsi olmadan əmək alətləri hazırlamaq və ovçuluqla məşğul olmaq mümkün deyildi. 13 İNSANLIĞIN SƏHƏRİ - BƏŞƏRİN ULU DÜŞƏRGƏSİ İllər ötür, qərinələr keçirdi. İbtidai sakinlər isə hələlik özlərinə daimi yaşayış yeri tapa bilmirdilər. Ona görə də ulu sakinlərimiz daimi yaşayış məskəni axtarmaq və tapmaq üçün çox fikirləşir, götür-qoy edirdilər. İbtidai insanlar öz qüvvələrinə inanır və bilirdilər ki, birgə yaşasalar soyuqdan, yağışdan qardan özlərini qoruya biləcəklər. Ona görə də birlikdə əmək alətləri hazırladıqları, birlikdə ov etdikləri kimi, ortaya çıxmış bu çətinliyi də aradan qaldırmaq üçün birlikdə yaşayış düşərgəsi axtarmağa başladılar. Çünki güc birlikdədir. Birlik olan yerdə həmişə dirlik olar, birlikdə olan işlər həmişə səmərəli nəticə verər. İnsanlığın ilk çağlarında ulu sakinlər çalışırdılar ki, elə yaşayış düşərgəsi tapsınlar ki, o həm işıqlı, həm quru və həm də çay kənarına yaxın olsun. Ona görə ki, çay kənarında ulu sakinlərin yaşaması üçün zəruri olan təbii ehtiyatlar - su, alət hazırlamaq üçün xammal və s. olduqca zəngin idi. Məhz bunun üçün ibtidai insanlar çay vadilərinin yaxınlıqlarında yerləşən mağaralara və sığmacaqlara daha çox üstünlük verirdilər. İnsanlığın ilk çağlarında Azərbaycanın ulu sakinləri daimi yaşayış məskəni kimi Araz çayı ərazisini seçdilər. Çünki Araz vadisinin sağ və sol sahillərində möhtəşəm dağlarla əhatə olunmuş mağaralar və təbii sığınacaq yerləri var idi. Araz çayının sağ və sol sahilləri olduqca əzəmətli və mənzərəli görünürdü. Çayın yaxınlığında olan meşələr insanı valeh edirdi. Çayın hər iki sahilində yerləşən təbii mağaralar və qaya sığınacaqları diqqəti cəlb edirdi. Qaya sığınacaqlarının möhtəşəmliyi diqqəti cəlb edirdi. Qaya sığınacaqlarının möhtəşəm yerlərdə yerləşməsi, mağaraların çoxunun giriş yoluna günəş şüalarının əlverişli vəziyyətdə düşməsi burada ibtidai insanların ya 14 şaması üçün şərait olduğunu göstərirdi. Lakin əsas vəzifə onlardan daha münasib olanlarını müəyyən etməkdən ibarət idi. Nəhayət uzun axtarışlardan sonra ibtidai insanlar özlərinə daimi yaşayış düşərgəsi axtarıb tapa bildilər. Bu, Araz çayının sağ sahilində yerləşən, təbii surətdə əmələ gələn mağara oldu. O vaxtdan ulu sakinlər mağarada yaşamağa başladılar. Yeni mağara düşərgəsi Araz çayı yaxınlığında yerləşdiyi üçün ona Araz düşərgəsi adı verildi. Araz mağarasının bir neçə salonu var idi. Giriş yolu olduqca möhtəşəm idi və o da mağaranın salonlarına günəş şüasının yaxşı düşməsinə şərait yaradırdı. Düşərgənin içərisi tamamilə quru olduğuna görə ibtidai insanların yaşaması üçün əlverişli idi. Araz mağarası olduqca əlverişli bir yerdə yerləşirdi. Ətrafdakı yaşıllıqlar, sərin sulu bulaqlar, giləmeyvə və heyvanat aləmi ilə zəngin olan meşəliklər diqqəti cəlb edirdi. Araz vadisinin hər tərəfi mənzərəli və əzəmətli görünürdü. Ulu sakinlər belə ecazkar, füsünkar təbiətə vurulur və təbiətin yaratdığı möcüzələrə heyran olurdular. Özlərinə daimi yaşayış düşərgəsi tapdıqdan sonra ibtidai insanlar gələcəkdə görəcəkləri işlər haqqında fikirləşməyə başladılar. Ulu sakinlərimiz çaydan əmək alətlərini hazırlamaq üçün əlverişli və keyfiyyətli çay daşlarını seçib düşərgəyə gətirməyə başladılar. Əmək alətləri hazırlamaq üçün Araz düşərgəsində əlverişli imkan var idi. Azərbaycanın Araz və Quruçay vadilərində aparılan arxeoloji kəşfiyyat işləri nəticəsində məlum olmuşdur ki, ulu sakinlərimiz burada 2-1,5 milyon il bundan əvvəl məskunlaşmağa başlamışlar. Vadilərdə aparılan elmi axtarışlar zamanı ibtidai sakinlərin hazırladıqları əmək alətləri tapılmışdır. Maraqlıdır ki, Araz çayının sol sahilində ovlanmış heyvanların sümükləri də aşkar olunmuşdur. Araz çayının sol sahilindəki terraslarda. Cəbrayıl rayonunun ərazisində tapılmış sümüklər göstə 15 rir ki, ibtidai insanlar mağaralardan başqa açıq düşərgələrdə də yaşamışlar. Ulu sakinlər artıq yeni şəraitə uyğun olaraq hərəkət etməli və daha münasib əmək alətləri hazırlamalı idilər. Artmış tələbatlarını ödəmək üçün ovçuluqla məşğul olmalı idilər. Bununla əlaqədar olaraq qədim insanlar alət hazırlamaq üçün keyfiyyətli çay daşlarını seçib düşərgəyə gətirirdilər. Lakin kobud çapma alətləri ibtidai sakinlərin artmış tələbatlarını ödəyə bilmirdi. Qədim insanların ilk kobud çapma aləti hazırlamalarından və ondan istifadə etmələrindən artıq bir neçə minilliklər keçmişdi. Keçən vaxt ərzində ibtidai insanlar təbii hadisələr haqqında müəyyən məlumatlar toplanmış və bir qədər də inkişaf etmişdilər. Əlbəttə, bu inkişaf ulu sakinlərin əmək alətlərində də özünü göstərməli idi. Daha yüksək keyfiyyətli əmək alətləri hazırlamaq üçün qədim insanlar çaydan topladıqları daşlardan ayrı-ayrı qəlpələr qoparır, sonra isə həmin qəlpələr üzərində işlək hissə hazırlayırdılar. Əvvəlcə bu yolla hazırlanmış alətlər yararsız halda idi. Lakin ibtidai sakinlər bundan nəticə çıxararaq, yeni düzəldəcəkləri aləti daha möhkəm çay daşından hazırlamağı qərara almışdılar. Bunun üçün onlar yenidən çay kənarına getmiş, daşlara diqqətlə nəzər yetirmiş və alət hazırlamaq üçün daha yüksək keyfiyyətli çaxmaq daşlarını seçib düşərgəyə gətirmişlər. Sonralar çaxmaq daşı ilə yanaşı Bazalt daşlarından da əmək alətləri hazırlamağa başlamışlar. Araz çayının sağ sahilində yerləşən mağaraya günəş şüaları olduqca yaxşı düşdüyünə görə ibtidai insanlar buranı Günəşli düşərgəsi adlandırmışdılar. Günəşli düşərgəsi təbiətin olduqca səfalı bir guşəsində yerləşmişdi. Qədim insan öz-özlüyündə fikrə gedir və düşünürdü: görəsən təbiət meşəlikləri, dağları, çayları, mağaraları, çəmənlikləri necə yaradıb? Bu suallara nə qədər fikirləşirdisə də cavab tapa bilmirdi. Lakin ümidini də kəsmirdi. Fikirləşirdi ki, vaxt gələcək, o hər 16 Yüklə 346,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|