Elity polityczne marek Michał Jodeł



Yüklə 445 b.
tarix29.10.2017
ölçüsü445 b.
#7255


ELITY POLITYCZNE

  • Marek Michał Jodeł

  • Kamil Mustafa Kacak Politologia, ćwiczenia 7.12.2006


1. POJĘCIE I KONCEPCJE ELIT

  • Elita: etymologia i definicja, ujęcie instytucjonalne i stratyfikacyjne.

  • Elitaryzm.

  • Metody wyodrębniania elity politycznej.

  • Poglądy i teorie badaczy: Vilfred Pareto, Gaetano Mosca, Robert Michels, Charles Wright Mills i inni.



Etymologia pojęcia „elita” wywodzi się ze słów: fr. élite ‘wybór’; ‘wybrańcy’ od lire

  • Etymologia pojęcia „elita” wywodzi się ze słów: fr. élite ‘wybór’; ‘wybrańcy’ od lire

  • ‘wybierać’ z łac. eligere. W potocznym znaczeniu oznacza grupę ludzi wyróżniającą się

  • spośród otoczenia określonymi cechami uznanymi za ważne w danej społeczności

  • oraz korzystającą z przywilejów.

  • Elita to wyodrębniona, niekoniecznie w sposób sformalizowany, grupa przywódcza,

  • stanowiąca wzór dla reszty społeczeństwa, kierująca jego życiem, określająca lub

  • przynajmniej wpływająca na kierunek jego rozwoju; może być usytuowana w różnych

  • segmentach struktury społecznej i niekoniecznie w oficjalnym establishmencie; szczegól-

  • ne znaczenie przypisywane jest powszechnie elicie politycznej i elicie kulturalnej.

  • Ujęcie instytucjonalne traktuje elitę jako grupę ludzi wyodrębnioną na podstawie kryter-

  • ium udziału w procesie podejmowania decyzji państwowych. Z punktu widzenia socjologii

  • stosunków politycznych ośrodek podejmowania decyzji politycznych określany jest jako

  • grupa rządząca, elita władzy, klasa rządząca, establishment.



W literaturze politologicznej i słownikach wyliczono 37 pełnych definicji „elity”.

  • W literaturze politologicznej i słownikach wyliczono 37 pełnych definicji „elity”.

  • Podstawowymi metodami wyodrębniania elity politycznej sa jednak:

  • metoda pozycyjna – elitę polityczna tworzą osoby zajmujące strategiczne pozycje w państwie (prezydent, premier, pozostali członkowie rządu, parlamentarzyści itp.);

  • metoda reputacyjna - elitę polityczna tworzą osoby, które w mniemaniu opinii publicznej maja istotny wpływ na decyzje państwowe (przedstawiciele elity kulturalnej i naukowej, członkowie rodziny, przyjaciele osób zajmujących najwyższe stanowiska w hierarchii władzy itp.);

  • metoda decyzyjna – elitę polityczna tworzą osoby rzeczywiście podejmujące decyzje bądź mające na nie istotny wpływ.



Elitaryzm, to przekonanie o celowości lub wręcz konieczności i dobroczynności

  • Elitaryzm, to przekonanie o celowości lub wręcz konieczności i dobroczynności

  • istnienia elit. Występuje tu przeświadczenie o tym, iż elita jest trwałym elementem struktury społecznej i pełni rolę sprawczą w procesie historycznym, jednocześnie podkreśla się różnice pomiędzy elitami, a resztą społeczeństwa.

  • Punktem wyjścia współczesnych teorii elit jest definicja socjologa Vilfreda Pareto

  • (1848-1923), według którego to pojęcie odnosi się do ludzi, którzy „w swej dziedzinie działania osiągają najwyższe wskaźniki”.

  • Do najważniejszych teoretyków, klasyków w tej dziedzinie należą m.in. Włoch G. Mosca oraz Niemiec R. Michels.



Ujęcie instytucjonalne przypisuje się Maxowi Weberowi, który pisał o „warstwie zawodowych polityków”, nie stosował zaś pojęcia „elita”. Jego zdaniem warstwa ta pojawiła się dopiero w nowoczesnym, scentralizowanym państwie. Politycy byli tymi, którzy sami nie pragnęli być władcami, ale wstępowali do służby politycznej.

  • Ujęcie instytucjonalne przypisuje się Maxowi Weberowi, który pisał o „warstwie zawodowych polityków”, nie stosował zaś pojęcia „elita”. Jego zdaniem warstwa ta pojawiła się dopiero w nowoczesnym, scentralizowanym państwie. Politycy byli tymi, którzy sami nie pragnęli być władcami, ale wstępowali do służby politycznej.

  • Koncepcję V. Pareta i jego następców określa się mianem ujęcia stratyfikacyjnego. Owa perspektywa studiów nad elitami koncentruje się na ich cechach położenia społecznego (władza, bogactwo, walory intelektualne, prestiż społeczny), wewnętrznych więziach (więzy towarzyskie, wspólnota interesów), wspólnych treściach świadomości (poczucie przynależności do elity). Elita w tym ujęciu jest grupą zintegrowaną i wyizolowaną.



Termin elita został wprowadzony do nauk społecznych przez V. Pareta. Twierdził on, ze elitę tworzą ludzie o najwyższych zdolnościach w danej dziedzinie aktywności. Dostrzegał w każdym społeczeństwie wiele elit, ponieważ w każdej działalności ludzkiej można wyodrębnić tych, którzy wyrastają ponad innych: są najbardziej utalentowani, wytrwali, efektywni itd. Oni tworzą elitę w danej dziedzinie.

  • Termin elita został wprowadzony do nauk społecznych przez V. Pareta. Twierdził on, ze elitę tworzą ludzie o najwyższych zdolnościach w danej dziedzinie aktywności. Dostrzegał w każdym społeczeństwie wiele elit, ponieważ w każdej działalności ludzkiej można wyodrębnić tych, którzy wyrastają ponad innych: są najbardziej utalentowani, wytrwali, efektywni itd. Oni tworzą elitę w danej dziedzinie.

  • Inaczej widział to zagadnienie Gaetano Mosca (1858-1941), którego zdaniem "całą historię cywilizowanej ludzkości można by wyjaśnić konfliktem miedzy dążeniem rządzących do monopolizowania i dziedziczności władzy, a dążeniem nowych sił do zmiany stosunków społecznych". Zauważył też, że niezależnie od gwałtowności odnawiania warstwy kierowniczej, zawsze jakaś cześć osób należących do dawnej warstwy kierowniczej potrafiła wejść do nowej.

  • Teoria klasy politycznej Moski zakłada, że w ustroju w którym władzę sprawuje arystokracja, klasa rządząca jest stabilna, w przeciwieństwie do ustroju demokratycznego, w którym klasa ta jest niestabilna, co wynika z wyboru jej członków i reprezentacji określonych grup społecznych.



Robert Michels (1876-1936) wskazał na szczególnie ważną w procesie wymiany elit rolę "zbiegów z klasy rządzącej", którym uprzednia przynależność do warstwy kierowniczej dała kwalifikacje potrzebne do przewodzenia zbuntowanym masom, sformułowania ideologii oraz programu rebeliantów, a wreszcie zorganizowania nowego aparatu władzy. Autor ten znany jest także jako twórca żelaznego prawa oligarchii. Udowadniał, ze nieuchronną tendencją rozwoju społecznego jest pojawianie się zorganizowanej mniejszości w łonie mas, która to mniejszość przyjmuje pozycje klasy panującej.

  • Robert Michels (1876-1936) wskazał na szczególnie ważną w procesie wymiany elit rolę "zbiegów z klasy rządzącej", którym uprzednia przynależność do warstwy kierowniczej dała kwalifikacje potrzebne do przewodzenia zbuntowanym masom, sformułowania ideologii oraz programu rebeliantów, a wreszcie zorganizowania nowego aparatu władzy. Autor ten znany jest także jako twórca żelaznego prawa oligarchii. Udowadniał, ze nieuchronną tendencją rozwoju społecznego jest pojawianie się zorganizowanej mniejszości w łonie mas, która to mniejszość przyjmuje pozycje klasy panującej.

  • Skłonności oligarchiczne w ramach ruchów społecznych prowadzą do tzw. amalgamacji nowych przywódców, czyli wchłonięcia przywódców nowych ruchów politycznych przez istniejącą klasę polityczna. W efekcie proces amalgamacji przywódców prowadzi do dalszego wzmocnienia elity politycznej. Prawo oligarchii określił jako żelazne, gdyż uznał, że "powstawanie oligarchii w łonie najróżnorodniejszych form demokracji to tendencja organiczna, a wiec taka, której nieuchronnie podlega każda organizacja".



Żelazne prawo oligarchii było przyczynkiem do sformułowania prawa o instytucjonalizacji organizacji społecznych w społeczeństwie masowym. Dla procesu instytucjonalizacji charakterystyczne są następujące zjawiska:

  • Żelazne prawo oligarchii było przyczynkiem do sformułowania prawa o instytucjonalizacji organizacji społecznych w społeczeństwie masowym. Dla procesu instytucjonalizacji charakterystyczne są następujące zjawiska:

  • centralizacja zarządzania i decyzji w jednym ośrodku kierowniczym;

  • rozrost aparatu administracyjnego;

  • profesjonalizacja i etatyzacja stanowisk kierowniczych;

  • zwiększenie liczby przepisów regulujących życie organizacji;

  • depersonalizacja stosunków w ramach organizacji;

  • ograniczenie indywidualnej inicjatywy członków;

  • słabnięcie i upadek więzi członkowskich w organizacji.

  • Proces ten prowadzi do osłabienia funkcji wewnętrznych i wzmocnienia funkcji zewnętrznych organizacji, upodobniając organizacje do instytucji, tracąc swój pierwotny cel i charakter.



Charles Wright Mills (1916-1962), amerykański przedstawiciel nurtu instytucjonalnego stwierdził, iż pozycja jednostki zależy przede wszystkim od uczestnictwa w najważniejszych instytucjach politycznych, ekonomicznych oraz militarnych, a takze wynika z uznania znaczenia urzędu.

  • Charles Wright Mills (1916-1962), amerykański przedstawiciel nurtu instytucjonalnego stwierdził, iż pozycja jednostki zależy przede wszystkim od uczestnictwa w najważniejszych instytucjach politycznych, ekonomicznych oraz militarnych, a takze wynika z uznania znaczenia urzędu.

  • Swoją teorię przedstawił w pracy Elita Władzy (ang. The Power Elite). Po przebadaniu 513 amerykańskich polityków, zajmujących kluczowe stanowiska w aparacie władzy od 1789 do 1953 roku, doszedł do wniosku, ze władza w Stanach Zjednoczonych należy do "elity władzy", do której zaliczył zwartą klikę wielkich bogaczy, bossów korporacji, dowódców armii oraz wąską grupę czołowych polityków. Według niego, elita władzy to "koła polityczne, ekonomiczne i wojskowe, które podejmują wspólnie - jako złożony zespół nakładających się na siebie klik - decyzje pociągające za sobą skutki w skali przynajmniej ogólnokrajowej".

  • Mills uważał, ze dominacja elit wynika z dwóch procesów rozwojowych. Z jednej strony kompleksowość współczesnego, nowoczesnego społeczeństwa powoduje skupienie władzy w rękach wąskiej grupy ludzi, z drugiej zaś coraz bardziej rozproszone społeczeństwa są niezdolne do autonomicznego działania, co powoduje wzrost znaczenia elit rządzących.



Polemikę z lewicowymi poglądami Millsa podjął R. Dahl. Twierdził, ze w okresie pierwszej połowy XX wieku w USA nastąpiło przejście od hierarchii władzy, na której szczycie stała klasa panująca, do stanu rozproszenia władzy, że osoby sprawujące formalną władzę, są skrępowane przez opinie wyborców czy nacisk członków elit z innych dziedzin, ze nie można juz mówić o istnieniu klasy panującej czy elity władzy.

  • Polemikę z lewicowymi poglądami Millsa podjął R. Dahl. Twierdził, ze w okresie pierwszej połowy XX wieku w USA nastąpiło przejście od hierarchii władzy, na której szczycie stała klasa panująca, do stanu rozproszenia władzy, że osoby sprawujące formalną władzę, są skrępowane przez opinie wyborców czy nacisk członków elit z innych dziedzin, ze nie można juz mówić o istnieniu klasy panującej czy elity władzy.

  • Podobnie rozpatruje problem elit G. Sartori, elity wyodrębnia na podstawie dwóch kryteriów:

  • władzy (kryterium altymetryczne), zakładające, ze władzę ma ten, kto jest na szczycie;

  • zasług usprawiedliwiających sprawowanie władzy (kryterium zasług, które zakłada, ze ktoś ma władzę i jest na szczycie, dlatego że na to zasługuje).



Według K. Mannheima, w historii występowały trzy podstawowe kryteria selekcji elit:

  • Według K. Mannheima, w historii występowały trzy podstawowe kryteria selekcji elit:

  • kryterium krwi, na podstawie którego dobierały swoje elity społeczeństwa arystokratyczne,

  • kryterium własności, charakterystyczne dla społeczeństwa burżuazyjnego,

  • kryterium osiągnięć, łączące się z dwoma poprzednimi w okresach poprzedzających współczesną demokrację.

  • W konsekwencji, definiuje elitę jako "konglomerat osób, mężczyzn i kobiet, które powodzenie i pozycje zawdzięczają jednemu lub więcej niż jednemu z wymienionych kryteriów".

  • O kształcie współczesnych elit politycznych decydują:

  • wzrost liczby elit (a co za tym idzie zmniejszenie ich władzy);

  • przełamanie ekskluzywności elit;

  • zmiana zasad rządzących selekcją elit;

  • zmiana wewnętrznego składu elit.

  • Cechy te są dla Mannheima kluczem do pogodzenia zasad demokracji z niezbywalnością elit.



H. Lasswell wyodrębnił elitę, opierając się na kryterium dostępu do różnorakich dóbr i rozumiał przez nią tych, "którzy otrzymują najwięcej tego, co jest do otrzymania. Dostępne wartości mogą być sklasyfikowane jako prestiż, dochód, bezpieczeństwo. Ci, którzy otrzymują najwięcej, są elitą, reszta jest masą".

  • H. Lasswell wyodrębnił elitę, opierając się na kryterium dostępu do różnorakich dóbr i rozumiał przez nią tych, "którzy otrzymują najwięcej tego, co jest do otrzymania. Dostępne wartości mogą być sklasyfikowane jako prestiż, dochód, bezpieczeństwo. Ci, którzy otrzymują najwięcej, są elitą, reszta jest masą".

  • Lasswell interpretował elitę na trzy sposoby:

  • jako elitę władzy,

  • jako grupę społeczną mającą dostęp do określonego rodzaju wartości (np. do wiedzy),

  • jako uniwersalną elitę polityczna.

  • Uznał tez, ze stosunek do władzy jest podstawowym kryterium podziału społeczeństwa na trzy klasy:

  • klasę panującą, na którą składają się rządzący i w których interesie władza jest sprawowana;

  • klasę zależną, czyli subelitę;

  • klasę poddaną, która jest podmiotem decyzji władczych i której wpływ na owe decyzje jest niewielki

  • Ograniczenia jakim podlegają elity (Field i Higley):

  • elity wymagają pomocy ze strony mas (nieelit)

  • elity są ograniczone przez obietnice i apele, jakie musza czynić w zamian za pomoc nieelit, przy czym argumenty polityczne elit muszą być dostosowane do orientacji nieelit, do których sa skierowane,

  • na rożnych poziomach rozwoju tworzą się różne konfiguracje nieelit, a to z kolei ogranicza przedmiot i argumenty jakich mogą używać elity, apelując o pomoc mas.



Według W.A. Welsha, należy wyróżnić następujące cechy elit:

  • Według W.A. Welsha, należy wyróżnić następujące cechy elit:

  • cechy demograficzne - wiek, pochodzenie narodowościowe, pochodzenie społeczne, natura i zakres uczestnictwa politycznego rodziny,

  • formalne wykształcenie, rodzaj specjalistycznego wykształcenia;

  • cechy karier politycznych - formalna pozycja w elicie władzy, doświadczenie polityczne itp.;

  • orientacja na wartości i na zadania.

  • Dokonujący syntezy współczesnych koncepcji elit M. Simlat wyróżnił trzy cechy składające się na omawiane pojęcie:

  • ograniczona liczebność elity - elita jest grupą nieliczną;

  • członkowie elity zajmują wysoką pozycję w strukturach instytucjonalnych systemu społecznego i systemu politycznego;

  • możliwości oddziaływania elity na politykę w skali całego państwa, szczególnie oddziaływanie w sferze politycznej

  • Najogólniej, biorąc pod uwagę tylko sferę polityczna, elitę władzy można określić jako zespół osób sprawujących władzę, a wiec podejmujących istotne decyzje polityczne.



2. Elitaryzm a Demokracja



Koncepcje elitaryzmu (konserwatyzm, myśl autorytarna) głoszą, że poza równością w podstawowym wymiarze etycznym ludzie nie są sobie równi. Dlatego też nie można wszystkim przypisywać tych samych uprawnień politycznych. Źródłem władzy nie są masy (nieelita) lecz elita, która jednakowoż ma obowiązek kierowania ludem i poświęcenia się dla niego.

  • Koncepcje elitaryzmu (konserwatyzm, myśl autorytarna) głoszą, że poza równością w podstawowym wymiarze etycznym ludzie nie są sobie równi. Dlatego też nie można wszystkim przypisywać tych samych uprawnień politycznych. Źródłem władzy nie są masy (nieelita) lecz elita, która jednakowoż ma obowiązek kierowania ludem i poświęcenia się dla niego.

  • W systemach komunistycznych tendencje elitarystyczne występują w formach zakamuflowanych, takich jak formuła „kierowniczej roli” monopartii. Mogą też występować jako demonstrowanie niechęci do populizmu, traktowanego w kategoriach zagrożenia dla demokracji w systemach demokratyczno-liberalnych.

  • Zwolennicy prawicy liberalnej i demokratycznej również bronią tezy o niesprzeczności elitaryzmu z demokracją, twierdząc że elitaryzm i demokracja dają się pogodzić i są komplementarne; służą sobie nawzajem, demokracja tworząc i pielęgnując różne elity, elita służąc demokracji i ożywiając ją poprzez utrzymywanie dynamizmu demokracji i poprzez zwalczanie jej skłonności do filistynizmu.

  • Koegzystencja miedzy elitami a demokracją nie jest zatem podważana. Współczesny punkt widzenia, wyprowadzony przez M. Duvergera, brzmi następująco: „Formuła ‘Rządy ludu przez lud’ musi być zastąpiona formułą ‘Rządy ludu przez elitę wyłonioną z ludu’„.

  • Zatem rządy demokratyczne to w istocie dzieło wąskiej elity. Należy podkreślić więc wagę właściwych mechanizmów rekrutacji rządzących, zgodnych z interesami suwerena, czyli ludu, mas, nieelit.



3. TYPOLOGIE ELIT



K. Smogorzewski podzielił elity rządzące na dwie główne grupy:

  • Elitę idealistyczną-odwołuje się do uczuć religijnych i patriotycznych

  • Elitę realistyczną- stwierdzającą, iż dar spekulacji przeważa nad więzami duchowymi



Cz. Znamierkowski wyróżnił wiele rodzajów elit, łącząc je w pewne większe całości tj:

  • Elitę walorów

  • Elitę rodową

  • Elitę ludzi ustosunkowanych

  • Elitę funkcji

  • Elitę zasług

  • Elitę pasożytniczą

  • Elitę rycerską



Elity mogą się różnić między sobą, w zależności od problemu adaptacji politycznej państwa, czyli określenia swego stosunku do tradycji i nowoczesności. W związku z tym Z.J. Pietraś wyróżnia następujące typy elit politycznych:

  • Elity kosmopolityczne

  • Elity nacjonalistyczne

  • Elity kompradorskie

  • Elity liberalne



Biorąc pod uwagę stopień strukturalnej integracji oraz zakres porozumiewania dotyczący wartości politycznych M. Burton, J. Higley i G.Field wyodrębnili następujące typy elit politycznych:

  • Elitę sfragmentaryzowaną

  • Elitę zintegrowaną

  • Elitę konsensualna

  • - zunifikowaną

  • - częściowo zunifikowaną

  • - zjednoczoną



R. Puttman wychodząc z założenia że elity są elementem struktury społecznej, skonstruował model współczesnego społeczeństwa demokratycznego ze względu na udział obywateli w życiu politycznym. W tym ujęciu wyróżnił następujące kategorie społeczne:

  • Elita decyzji

  • Elita wpływu

  • Aktywiści polityczni

  • Uważnie obserwujący życie polityczne

  • Wyborcy

  • Nieuczestniczący w zyciu politycznym



4. Bibliografia

  • M. Żmigrodzki, Encyklopedia Politologii, Zakamycze 2000, tom 4

  • K. Krzysztofek, Kultura – Aksjologia – Polityka, PWN, Warszawa 1993

  • M. Żmigrodzki, Encyklopedia Politologii, Zakamycze 1999, tom 1

  • B. Szmulik i M. Żmigrodzki, Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2002



Yüklə 445 b.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə