Od ang folk-lore 'wiedza ludu' (termin wprowadzony przez W. G. Thomsa w 1846 r.)

Od ang. folk-lore 'wiedza ludu' (termin wprowadzony przez W. G. Thomsa w 1846 r.)

• Od ang. folk-lore 'wiedza ludu' (termin wprowadzony przez W. G. Thomsa w 1846 r.)

• W szerokim znaczeniu folklorem nazywa się kulturę społeczności pierwotnych, plemiennych lub całokształt kultury ludowej, obejmujący mity, rytuały, obrzędy, zwyczaje, a także związane z nimi tańce, muzykę, plastykę, architekturę.

• W ujęciu wąskim folklor utożsamiany jest ze sztuką słowa, z literaturą ustną. Przedmiotem naszego zainteresowania będzie folklor jako swoista forma twórczości słownej.

Folklor jest to postać sztuki (dodalibyśmy: sztuki słowa – E.M.) obejmująca różne rodzaje opowiadań, przysłów, powiedzeń, zaklęć, pieśni, formułek czarnoksięskich i innych formuł, a posługująca się mową codzienną jako środkiem wyrazu. (Richard A. Waterman)

• Folklor jest to postać sztuki (dodalibyśmy: sztuki słowa – E.M.) obejmująca różne rodzaje opowiadań, przysłów, powiedzeń, zaklęć, pieśni, formułek czarnoksięskich i innych formuł, a posługująca się mową codzienną jako środkiem wyrazu. (Richard A. Waterman)

Folklor archaiczny (okres przedpiśmienny) jako jedyna forma sztuki słowa.

• Folklor archaiczny (okres przedpiśmienny) jako jedyna forma sztuki słowa.

• Literatura pisana dla wybranych+ folklor tradycyjny (od momentu wynalezienia pisma

• ok. 5 000 lat temu do pierwszej połowy XIX w.).

• Literatura pisana dla większego grona piśmiennych+ folklor współczesny (często wykorzystujący pismo i inne materialne sposoby przekazu) + sztuka masowa: w Europie i Rosji – od połowy XIX w., czyli od rozpadu społeczeństw patriarchalnych (zniesienie pańszczyzny), który zapoczątkował przyspieszony rozwój miast, do dnia dzisiejszego.

Folklor archaiczny (panfolklor ludów pierwotnych, niepiśmiennych, z mitologicznym typem myślenia, silnie związany z kontekstem obrzędowo-mitologicznym).

• Folklor archaiczny (panfolklor ludów pierwotnych, niepiśmiennych, z mitologicznym typem myślenia, silnie związany z kontekstem obrzędowo-mitologicznym).

• Folklor klasyczny społeczeństw, które już wykształciły formy państwowości, choć zachowały układ patriarchalny, społeczeństw posługujących się pismem. Na tym stadium folklor stopniowo uwalnia się od dominacji kontekstu obrzędowo-mitologicznego, dzięki czemu możliwe jest powstanie systemu gatunków folkloru słownego. Funkcjonuje przede wszystkim na wsi.

Folklor współczesny, a więc ten, który powstał po zniesieniu pańszczyzny (w Rosji, 1863). Twórcami i głównymi odbiorcami folkloru współczesnego stają się mieszkańcy miast.

• Folklor współczesny, a więc ten, który powstał po zniesieniu pańszczyzny (w Rosji, 1863). Twórcami i głównymi odbiorcami folkloru współczesnego stają się mieszkańcy miast.

• Zmienia się system gatunkowy, sposób funkcjonowania, kontekst, sytuacje wykonawcze (rośnie udział M, czyli technicznych środków przekazu), tradycyjne teksty ulegają oddziaływaniu kultury masowej.

• We współczesnym folklorze badacze odnotowują stopniowe zanikanie, utratę religijno-magicznego zabarwienia obrzędów, wzmocnienie funkcji zabawowej, przyswojenie sobie przez folklor gatunków literackich, funkcjonalną niestabilność pieśni obrzędowych i nieobrzędowych.

„Jeszcze-nie-wyodrębnienie” człowieka ze świata przyrody prowadzi do przypisywania cech ludzkich obiektom natury (animizacja, antropomorfizacja, fetyszyzm, totemizm).

• „Jeszcze-nie-wyodrębnienie” człowieka ze świata przyrody prowadzi do przypisywania cech ludzkich obiektom natury (animizacja, antropomorfizacja, fetyszyzm, totemizm).

• Nieumiejętność rozgraniczenia „podmiotu i przedmiotu, tego, co materialne, i tego, co idealne [...], rzeczy i jej atrybutów, jedności i wielości, statycznego i dynamicznego, stosunków przestrzennych i czasowych”. (Mieletinski, Poetyka mitu, s. 203-204)

• Nieumiejętność myślenia abstrakcyjnego i w konsekwencji - logicznego, dominacja postrzegania zmysłowego, emocjonalnego, afektywnego.

„Myśl mitologiczna koncentruje się na takich „metafizycznych” problemach, jak tajemnica narodzin i śmierci, los itd. [...] Mitologia nie tylko nie sprowadza się do zaspokojenia ciekawości człowieka pierwotnego, ale jej dążenia poznawcze [...] zorientowane są na takie jednolite widzenie świata, w którym niedopuszczalne są nawet najdrobniejsze elementy chaosu, nieuporządkowania. Przekształcenie chaosu w kosmos stanowi podstawowy sens mitologii, przy czym kosmos od początku zawiera wartościujący aspekt etyczny”. (Mieletinski, s. 209).

• „Myśl mitologiczna koncentruje się na takich „metafizycznych” problemach, jak tajemnica narodzin i śmierci, los itd. [...] Mitologia nie tylko nie sprowadza się do zaspokojenia ciekawości człowieka pierwotnego, ale jej dążenia poznawcze [...] zorientowane są na takie jednolite widzenie świata, w którym niedopuszczalne są nawet najdrobniejsze elementy chaosu, nieuporządkowania. Przekształcenie chaosu w kosmos stanowi podstawowy sens mitologii, przy czym kosmos od początku zawiera wartościujący aspekt etyczny”. (Mieletinski, s. 209).

Mity objaśniają i sankcjonują porządek kosmiczny i społeczny, m.in.

• Mity objaśniają i sankcjonują porządek kosmiczny i społeczny, m.in.

• poprzez opowiedzenie niektórych zdarzeń z przeszłości (o powstaniu świata, ciał niebieskich - jajo kosmiczne, drzewo kosmiczne), drzew, zwierząt, zdobycia ognia, a więc o bohaterach kulturowych, o praprzodkach

• oraz za pomocą rytuałów.

Mity o stworzeniu świata (o Perunie – bogu gromu i błyskawicy, Strzybogu – bogu wiatrów, bóstwach solarnych – Dażdbogu, Swarogu, Chorsie) rekonstruujemy na podstawie tekstów pisanych (latopisy, „Słowo o wyprawie Igora”).

• Mity o stworzeniu świata (o Perunie – bogu gromu i błyskawicy, Strzybogu – bogu wiatrów, bóstwach solarnych – Dażdbogu, Swarogu, Chorsie) rekonstruujemy na podstawie tekstów pisanych (latopisy, „Słowo o wyprawie Igora”).

• Animizacja i antropomorfizacja rzek (Dunaj Iwanowicz, Dniepr Sławutycz).

• Mity o bohaterach kulturowych .

• Mity o triksterach (mitologicznych nieudacznikach, dublerach bohaterów kulturowych).

Uciekając z podziemnego królestwa, bohaterowie zwijają je w jajko (złote, srebrne, miedziane);

• Uciekając z podziemnego królestwa, bohaterowie zwijają je w jajko (złote, srebrne, miedziane);

• Pionowe rozmieszczenie elementów przestrzeni (podziemne, dolne królestwo lub niebieskie);

• Wydostawanie się z podziemnego królestwa po dębie (czasem przy pomocy ptaka).

• Dąb= drzewo kosmiczne, w którego korzeniach mieszka Wąż, a w gałęziach Orzeł.

Walka z Wężem-Kościejem może być rozpatrywana jako przejście od chaosu do kosmosu (bohater zdobywa jajko i „staje się demiurgiem kosmicznego gmachu. Dzięki niemu właśnie powstają niebo i ziemia, wyłonione z chaosu” (Toporow, s. 144-145)

• Walka z Wężem-Kościejem może być rozpatrywana jako przejście od chaosu do kosmosu (bohater zdobywa jajko i „staje się demiurgiem kosmicznego gmachu. Dzięki niemu właśnie powstają niebo i ziemia, wyłonione z chaosu” (Toporow, s. 144-145)

• Jajo symbolizuje życie, płodność i bogactwo.

S – nadawca (subiekt) informacji (twórca, wykonawca: śpiewak, bajarz, opowiadacz);

• S – nadawca (subiekt) informacji (twórca, wykonawca: śpiewak, bajarz, opowiadacz);

• R – adresat, odbiorca (słuchacz, widz, czytelnik);

• M – techniczny środek przekazu (medium), pośredniczący między S i R (rękopis, książka, audio- czy wideozapis).

równorzędność uczestników procesu komunikacji;

• równorzędność uczestników procesu komunikacji;

• wymienność ról między S i R;

• konserwatyzm tekstu, oporność na szybkie zmiany;

• brak uświadomionego autorstwa (tekst staje się własnością odbiorców, akceptowany żyje dalej, nieakceptowany – ulega zapomnieniu);

• wariantowość (brak kanonicznego tekstu: każde wykonanie to nowy wariant pieśni, bajki, byliny, anegdoty).

Warto pamiętać, że oralność (ustność) folkloru jest kategorią światopoglądowo-estetetyczną, a nie formalną, dlatego też wynalezienie pisma nie oznacza likwidacji folkloru.

• Warto pamiętać, że oralność (ustność) folkloru jest kategorią światopoglądowo-estetetyczną, a nie formalną, dlatego też wynalezienie pisma nie oznacza likwidacji folkloru.

• Zachowanie ustnej formy przekazu może być szczególnie ważne w folklorze wierzeniowym (zaklęcia, zagadki itp.).

• Synkretyzm (połączenie słowa z gestem, muzyką, tańcem, obrzędem).

Specyfika folkloru jest – zdaniem Niekludowa – bezpośrednio związana ze sposobem jego istnienia. Przekaz i przechowywanie tekstów f. jest możliwe tylko poprzez bezpośredni kontakt nadawcy z odbiorcą. Przekazywanie tekstu ustnego bez jego systematycznego (ponownego) wykonywania byłoby niemożliwe.

• Specyfika folkloru jest – zdaniem Niekludowa – bezpośrednio związana ze sposobem jego istnienia. Przekaz i przechowywanie tekstów f. jest możliwe tylko poprzez bezpośredni kontakt nadawcy z odbiorcą. Przekazywanie tekstu ustnego bez jego systematycznego (ponownego) wykonywania byłoby niemożliwe.

• To samo można powiedzieć o tańcu ludowym, o ludowym ornamencie, obrzędach, zasadach etykiety, pewnych nawykach rzemiosła, o technikach budowania domów itp.

• Wynalezienie sposobu przekazywania słownego tekstu przy pomocy pisma zrodziło nowy typ komunikacji , który daje możliwość przekazania informacji bez konieczności jej ustnego odtwarzania.

Nie wystarczy znajomość kodu języka naturalnego, konieczna staje się znajomość znaczenia słów-kluczy, obrazów symbolicznych i konwencji gatunkowych.

• Nie wystarczy znajomość kodu języka naturalnego, konieczna staje się znajomość znaczenia słów-kluczy, obrazów symbolicznych i konwencji gatunkowych.

• Trzeba zatem wiedzieć, że np. pojenie konia w pieśni ludowej to zakodowana propozycja erotyczna, natomiast w bajce - zwykłe polecenie wykonania jakiegoś zadania.

Bajki o wykradaniu cudownych przedmiotów (żywej i martwej wody) można zrozumieć tylko w kontekście mitów o bohaterach kulturowych zdobywających dla człowieka ogień, umiejętność uprawy roli, obróbki metali itp.

• Bajki o wykradaniu cudownych przedmiotów (żywej i martwej wody) można zrozumieć tylko w kontekście mitów o bohaterach kulturowych zdobywających dla człowieka ogień, umiejętność uprawy roli, obróbki metali itp.

• Bajki typu ATh 327 (uwolnienie dzieci z mocy ludojada, Baby Jagi) – poprzez obrzędy wtajemniczenia, przejścia, inicjacji (bohaterowie są poddawani próbie, z której wychodzą zwycięsko).

Powtarzalność kodów, morfologii (budowy), stałych formuł (formuliczność) oparta na „świadomości folklorystycznej”, wyrażającej się w specyficznym rozumieniu czasu i przestrzeni, miejsca człowieka w świecie ludzi i przyrody, życia i śmierci, dobra i zła.

• Powtarzalność kodów, morfologii (budowy), stałych formuł (formuliczność) oparta na „świadomości folklorystycznej”, wyrażającej się w specyficznym rozumieniu czasu i przestrzeni, miejsca człowieka w świecie ludzi i przyrody, życia i śmierci, dobra i zła.

• Żadnego tekstu folkloru nie da się zrozumieć bez odniesienia do wyobrażeń jego twórców o świecie, o wiecznie powtarzającym się rytmie życia i śmierci.

• Nie należy także przeceniać związków folkloru z realną rzeczywistością.

• Folklor to nie odbicie lecz przetworzenie życia codziennego.

Красная девица (śliczna/ piękna dziewczyna/panna)

• Красная девица (śliczna/ piękna dziewczyna/panna)

• Добрый молодец (dzielny junak/ chwat/młodzieniec / zuch, chłopiec dobry)

• Utraf w polocie sokoła jasnego,

• Utraf w poświście chłopca dobrego!

• Добрый конь (rączy wierny koń /rumak)

• Синее море (brzeg morza, sine morze, morze błękitne /modre, morze)

• Алые уста /губы (usta koralowe /malinowe/purpurowe)

Путь-дорога /дороженька

• Путь-дорога /дороженька

• Калина-малина

• I kalinę, i malinę woda zalała.

• Natenczas mnie matuleńka rodziła.

• Мхи-болота

• Род-племя

• Скотину поила-кормила

• Łamanie kaliny, jarzębiny, deptanie (najczęściej przez konia) trawy, lnu, ogrodu, pojenie konia – oznacza coitus, deflorację.

Paralelizm (zjawiska ze świata przyrody i ludzi)

• Paralelizm (zjawiska ze świata przyrody i ludzi)

• Повадился вор-воробей

• В мою конопельку летати,

• Мою конопельку клевати.

• Повадился молодец

• К моей Марусеньке ходити,

• Мою Марусенку любити.

• (paralelizm + symbolika erotyczna)

Kwitły w polu kwiatuszki, ale zwiędły.

• Kwitły w polu kwiatuszki, ale zwiędły.

• Miłował mnie mój miły, ale rzucił.

• Nie orłowie modrzy w locie się spotkali,.

• Dwaj rodzeni bracia w szczerym polu się zjechali.

• Не сырой дуб к земле клонится,

• Не бумажные листочки расстилаются,

• Расстилается сын перед батюшком… (bylina)

Przy określeniu gatunkowej formy tekstu folklorystycznego bierzemy pod uwagę nie tylko jego formę artystyczną (kompozycję, formę wiersza, środki wyrazu artystycznego: typu metafor, porównań etc.), ale również funkcję użytkową tego tekstu (np. magiczną w zaklęciach, czysto utylitarną i magiczną w kołysankach), sposób wykonania (śpiew, taniec, recytacja).

• Przy określeniu gatunkowej formy tekstu folklorystycznego bierzemy pod uwagę nie tylko jego formę artystyczną (kompozycję, formę wiersza, środki wyrazu artystycznego: typu metafor, porównań etc.), ale również funkcję użytkową tego tekstu (np. magiczną w zaklęciach, czysto utylitarną i magiczną w kołysankach), sposób wykonania (śpiew, taniec, recytacja).

Folklor - definicje operacyjne.

• Folklor - definicje operacyjne.

• Pochodzenie folkloru słownego.

• Periodyzacja folkloru słownego wg J. Kostiuchina.

• Oralność jako forma istnienia folkloru archaicznego i tradycyjnego.

• Mitologiczne korzenie folkloru słownego.

• Język i poetyka folkloru (konwencje, symbole, tropy poetyckie).

• Tradycyjność jako osnowa poetyki folkloru słownego.