Elżbieta Struzik

BIOELEKTRONICZNA  METAFIZYKA  ŚWIATŁA  W.  SEDLAKA

103

jest  transcendentny  wobec  świata,  boski  świat  światłości  przeciwstawiony 

zostaje światu materialnemu,  określanemu  królestwem  ciemności.  Świat  ciem­

ności  jest  pełen  zła,  śmierci,  doskonały  świat  światłości  przepełniają  dobro 

i  życie.

Neoplatonizm  w  teorii  emanacji  bóstwa  ukaże  ważność  kategorii  światła. 

W  procesie  emanacji  z  nadmiernej  pełni  wypływają  kolejne  hipostazy  bytu, 

bóstwo ani nie działa, ani nie podlega zmianie, wypromieniowuje z siebie byty, 

jak światło. Ontologia i metafizyka Plotyna stały się podstawą teorii emanacyj- 

nych Jamblicha i  Proklosa.  Za pośrednictwem myśli  św.  Augustyna kategoria 

światła ugruntowała  się w teologii chrześcijańskiej.  Światło wskazuje nie tylko 

na  aspekt  ontologiczny,  lecz  staje  się  kategorią  epistemologiczną.  Kategoria 

światła posłuży do budowy metafizyki światła w arabskiej myśli średniowiecza; 

światło  obecne będzie zarówno  w nurcie zwracającym  się ku neoplatonizmowi 

(Ibn  M asara,  Al  Gazali,  Ibn  Arabi),  jak  i  w  nurcie  nawiązującym  do  myśli 

Arystotelesa  (Al-Kindi,  Al-Farabi,  Awicenna,  Awerroes).  W  filozofii  żydow­

skiej  najbardziej  konsekwentny  system  emanacyjny  opracował Awicebron,  do 

którego  odwoła się również R.  Grosseteste w swojej  teorii  światła.  W średnio­

wiecznej  metafizyce  i  mistyce  chrześcijańskiej  kategorię  światła  możemy 

określić  jako  wszechobecną.  Rozbudowaną  teorię  światła  stworzy  Pseu- 

do-Dionizy Areopagita, uznając je za źródło prawdziwego bytu i dobra. Teoria 

Areopagity  wpłynie  w  istotny  sposób  na  kształtowanie  estetyki  średnio­

wiecznej.

Średniowieczne  teorie  światła  odwołują  się  do  filozofii  starożytnej,  przede 

wszystkim  do  neoplatonizmu,  lecz  pierwotnym  źródłem  wszelkich  teorii 

światła  obecnych  w  nurcie  filozofii  chrześcijańskiej  są  teksty  biblijne  —   in­

terpretacja symboliczna wersetów  dotyczących  światła.  N a  płaszczyźnie m eta­

fizycznej  i  ontologicznej  Bóg  uznany  zostaje  za  źródło  światła  i  wszelkiego 

istnienia,  staje  się  światłem  i  prawdą.  Kategoria  światła  tłumaczy  akt  po­

znawania Boga, samo poznanie  stanie się dostępne człowiekowi właśnie dzięki 

światłu udzielonemu od Boga.  Światło w niektórych koncepcjach nie daje pełni 

poznania  istoty  Boga,  ale  uaktywnia  i  kieruje  człowieka  w  stronę  poznania 

Absolutu.  Światło  symbolizując  Boga,  podkreśla  aspekt  duchowości  samego 

człowieka.  Kategoria  światła  służyła  ukazaniu hierarchicznego  układu  świata, 

przy  czym  czyste  światło  wskazywało  na  rzeczywistość  wyższą,  światło 

pomieszane  z ciemnością uobecniało  się  w  świecie materialnym  i  zmysłowym, 

w świecie człowieka.  Światło  zasłaniało lub  odkrywało Byt.  Światło  wewnętrz­

ne człowieka afirmowało jego istnienie i ukazywało ważność ludzkiej egzysten­

cji jako  bytu  wyróżnionego,  zajmującego  szczególne miejsce w hierarchicznym 

układzie  bytów.  Światło  wraz  z  opozycyjną  kategorią  ciemności  obrazowało 

procesy  przyrody,  jak  również  wskazywało  na  siły  działające  w  świecie 

i  człowieku.  Wszelkie  koncepqe  w  ramach  filozofii  chrześcijańskiej  zwra­

cają  się  do  kategorii  światła  —  symbolu  czy  nawet  prasymbolu.  Światło

---

104

ELŻBIETA  STRUZIK

i  ciemność jako  kategorie  symboliczne,  alegoryczne,  ontologiczne  bądź  epis- 

temologiczne,  zawsze  wskazują  na  istnienie  pewnego  dualizmu  świata  i  czło­

wieka.

Bóg,  człowiek  i  wszechświat 

Poszukiwanie  pierwotnego  tworzywa  wszechświata

Rozważania  filozoficzne  Sedlaka  poruszają  problemy  właściwe  współ­

czesnej  kosmologii,  ewolucji  wszechświata,  zagadnienia  autokreacji  materii. 

Stanowią  także  próbę  odniesienia  się  do  zagadnień  współczesnej  kosmologii. 

Uwidacznia się to  szczególnie w pracy mającej  charakter popularyzatorski  Na 

początku  było jednak  światło,  natomiast  w  Technologu  Ewangelii  zarysują  się 

tendencje  do  rozpatrzenia  tego  problemu  z  pozyq'i  teologicznej.

Zagadnienie  autokreacji  materii  stanowiło  problem  dyskutowany  we 

współczesnej  kosmologii,  w  ramach  teoretycznych  rozważań  naukowych 

starano  się  eliminować wszelkie  interpretacje  dopuszczające  perspektywę  inną 

niż  naukowa  (mającą  charakter  fizykalny  i  matematyczny).  Rozważania 

teologiczne  bądź  metafizyczne  z  założenia  były  wykluczane.

Z  pojęciem  próżni  jako  kategorii  filozoficznej  stykamy  się  w  filozofii 

starożytną.  Wprowadzili  je  do  filozofii  pitagorejczycy,  którzy,  w  ramach 

tworzonej kosmologii, poszukując praźródeł wszelkiej rzeczywistości, wprowa­

dzili  wyobrażenie  o  nieskończoności  tej  kategorii.  Analiza  tej  kategorii 

podejmowana w filozofii nie wydaje się adekwatna do nowych paradygmatów 

nauki.  Problematyczność definiowania tej  kategorii filozoficznej  dostrzegli już 

starożytni  filozofowie,  a  Arystoteles  w  dziele  Fizyka  postulował  rozpatrzenie 

argumentów  za  odrzuceniem  bądź  przyjęciem  tej  kategorii.  Wydaje  się,  iż 

trudność  w  definiowaniu  tej  kategorii  towarzyszy  również  współczesną  re­

fleksji  filozoficzną.  Starożytne  wyobrażenie  próżni,  akcentujące  aspekt  nie- 

ograniczoności,  zostało  silnie  ukonstytuowane  w  świadomości  współczesnego 

człowieka,  toteż  istnienie  próżni  staje  się  pewną  koniecznością  wypełniającą 

nasze  wyobrażenia  o  początku  wszechświata.

W  przypadku  rozważań  Sedlaka  postawienie  pytania  dotyczącego  natury 

próżni  można  traktować  jako  postawienie  pytania  o  absolutny  początek 

wszechrzeczy,  jako  pytanie  stawiane  przez  starożytnych  filozofów  przyrody 

o  arche,  gdyż  —   jak  podkreśla  —   próżnia  stanowi  klucz  do  zrozumienia 

wszechświata,  jego  istoty  i  natury.  Często  kategoria  próżni  identyfikowana 

bywa jako wyraz przeciwstawności tego, czym jest byt; próżnię bowiem można 

utożsamiać  z  kategorią  niebytu,  nicości,  których  analizę  podejmuje  wiele 

koncepąi  filozoficznych,  wskazujących  na możliwość interpretacji  ontologicz-

---