Egri chiziqli aylanma harakat

EGRI CHIZIQLI AYLANMA HARAKAT
REJA

Egri chiziqli harakat va ularning tenglamalari.
Egri chiziqli harakatda tezlanish. Normal va tangensial tezlanishlar
Aylanma harakatda burchakli tezlik va burchakli tezlanish.

EGRI CHIZIQLI HARAKAT VA ULARNING TENGLAMALARI.
Kinematika elementlari. Kinematika jism harakatini uni yuzaga keltiruvchi sabablarni tekshirmagan holda o`rganish bilan shug`ullanadi. Jismlarning fazodagi o`rnini belgilaydigan jismlar sanoq boshlanadigan jismlar deyiladi. Sanoq boshlanadigan jismlar bilan Dekart koordinat tizimi birgalikda fazoviy sanoq tizimi deyiladi. Agar fazoda biror M moddiy nuqta joylashgan bo`lsa, bu jismning sanoq tizimiga nisbatan egallagan holati M (X₁,Y₁,Z₁,), jismni koordinata boshi bilan tutashtiruvchi to`g`ri chiziq OM ga radius vektor (r) deyiladi.

Bunda r=x₁i+y₁i+z₁k

-koordinata ortlari, ya’ni x,y,z koordinata o`qlari bo`ylab yo`nalgan birlik vektorlaridir.

Jismni holatini ifodalovchi X₁,Y₁,Z₁ va r lar vaqtga bog`liq, chunki agar jism harakatda bo`lsa, vaqt o`tishi bilan radius buradi. Ya’ni vaqtning funksiyasidir r =r(t), x=x (t), y=y (t), z=z (t). Demak sanoq tizimi va vaqtga ega bo`lgan holda jismlarning harakatini qaratayotgan bu jism o`lchamlarini e’tiborga olmasa ham bo`ladi. Bunday jism moddiy nuqta deb ataladi.

Moddiy nuqtaning o`z harakati davomida chizgan chizig`i, yoki qoldirgan iziga trayektoriya deyiladi. Trayektoriyaning uzunligi esa bosib o`tilgan yo`l deyiladi. Jismning boshlang`ich va oxirgi vaziyatlarini tutashtiruvchi to`g`ri chiziq kesmasi ko`chish deyiladi.
Тezlik va tezlanish. Fazoning biror A nuqtasidan boshlab harakatlanayotgan moddiy nuqta t vaqtdan so`ng B nuqtasiga kelsin. Bunda moddiy nuqtaning ko`chishi r=r₂ - r₁. Moddiy nuqta harakatining qanday jadallik bilan sodir bo`layotganligini harakterlash uchun tezlik tushunchasi kiritiladi.
Moddiy nuqtaning o`rtacha tezligi vaqt birligidagi ko`chishni ifodalovchi kattalikdir.

M 

А

В

r

r₁

r₂

oddiy nuqtaning oniy tezligi 

O

bo`lib radius vektordan vaqt bo`yicha olingan birinchi tartibli hosilani ifodalaydi. Тo`g`ri chiziqli harakatda ko`chish bosib o`tilgan yo`lga teng, ya’ni r=s u holda o`rtacha tezlik

yoki  .

Тezlikni SI tizimidagi o`lchov birligi [m/s].

Moddiy nuqta tezligini vaqt davomida o`zgarishi tezlanish deb ataluvchi kattalik bilan harakterlanadi. Agar tezlik t vaqtda  dan  gacha o`zgarsa ya’ni = - ₀bo`lsa uning o`rtacha tezlanishi

,

u holda oniy tezlanish

,

ya’ni  bo`lib, tezlanish radius vektordan vaqt bo`yicha olingan ikkinchi tartibli hosilani ifodalaydi. Тo`g`ri chiziqli harakatda . Тekis o`zgaruvchan to`g`ri chiziqli harakatda ya’ni, [a]=const bo`lganda tezlik =₀+at bosib o`tilgan yo`l

. SI birliklar tizimida tezlanish o`lchov birligi 

[a]= []/[t]=m/s/s=[m/s²].