Ənvər M ete Həmidov, Zərnurə Həmidova
Vəhhabiliyin təməli Ə rəbistanda X V III əsrin ortalarında
M əhəmm əd ibn Ə bd əl-Vəhhab tərəfindən qoyulmuşdur. İb n
Ə bd əl-Vəhhaba görə, tövhid, qulun Allahı bir tanımasıdır.
Tövhid sözünü (la ilahə iləllah) söyləmək, Allahdan başqa si
tayiş olunan şeyləri tanım am aqdır. Allahla ürəklə, dillə və dav
ranışlarla birləşməlidir. B unlardan birinin əskik olması və
ziyyətində adam müsəlman ola bilməz. Vəhhabiliyin ən əhə
miyyətli xüsusiyyətlərindən biri də bidətlər qarşısındakı ciddi
etirazlardır, tb n Ə bd əl-Vəhhaba görə, Q uran və Sünnədə ol
mayan hər şey bidətdir.
H azırda Vəhhabiük təlimi Səudiyyə Ərəbistanında rəsmən
tanınmış tslam etiqadıdır.
Vəhy - lüğəti m əna etibarilə vəhy «gizli danışmaq», «əmr
etmək»,
«işarə
etmək»,
«səsləndirmək»,
«pıçıldamaq»,
«yazmaq», «tələsmək» deməkdir. Müqəddəs kitabımız Qurani-
Kərimdəki müxtəlif ayələrində vəhyin yuxarıda sadalanan
m ənalarına rast gəlinir.
Ayrıca «vəhy» sözü Allahın
peyğəmbərlərinə bəzi şeyləri bildirməsinə, izah etməsinə də
deyilir.
V olyuntarizm -
fəlsəfədə insan iradəsini varlığın ali prinsipi
hesab edən cərəyan. V olyuntarizm termini, həmçinin tarixi
prosesin obyektiv qanunları ilə hesablaşmayan və ayrı-ayrı siy
asi xadimlərin subyektiv arzularını və özbaşına qərarlarını rəh
bər tutan ictimai-siyasi praktikanı xarakterizə etmək üçün işlə
dilir.
Qurani-Kərimdə Zülqərneyn, Loğman və Üzeyirin də
adlarının çəkildiyi barədə m əlumat vermişdik. Ancaq onların
peyğəmbər olub-olmadığı bilinmir. Bu şəxsiyyətlər bəzilərinə gö
rə peyğəmbər, bəzilərinə görə isə övliyadırlar. Onların haqqında
da məlumat verməyi özümüzə borc bildik.
İsgəndər, M akedoniyalı İsgəndər, İsgəndər Zülqərneyn
(e.ə.
356-323) - qədim dünyanın görkəmli sərkərdəsi və dövlət xadi
mi, M akedoniya padşahı [336-cı ildən], Aristotelin şagirdi. E.ə.
336-cı ildə atası II Filipp öldürüldükdən sonra hakimiyyətə
keçmişdir. İsgəndərin hərbi yürüşləri Qədim Yunanıstan hərbi
572
intellektual ekologiya
sənətinin yüksək mərhələsi olmuşdur. Adı Şərq ədəbiyyatında,
mifologiyasında, folklorunda və tarixi mənbələrdə isgəndər
Zülqərneyn kimi geniş yayılmışdır. İsgəndərin Azərbaycanda
olması_haqqında müxtəlif rəvayətlər var. Azərbaycan nağılla
rında İsgəndər Zülqərneynin adı çəkilir. Nizami Gəncəvinin
«İsgəndərnamə» poemasında İsgəndərin həyatından, hərbi sə
fərlərindən, fəlsəfi görüşlərindən bəhs edilir. Poemada onun
Bərdə hakimi Nüşabə ilə görüşü də təsvir olunur. Nizami
Gəncəvi poemanın «Şərəfnamə» bölməsinin giriş hissəsində
İsgəndəri üç cəhətdən, yəni fateh, hakim və peyğəmbər kimi
səciyyələndirir:
Öncə söz açaram padşahlığından,
Cahangirliyini edərəm elan.
Hikmətlə bəzəkli söz yazaram mən,
Köhnə tarixləri təzələrəm mən.
Döyərəm qapım peyğəmbərliyə,
Tanrı da bəyənmiş, peyğəmbər, - deyə.
Qurani-Kərimin əl-Kəhf surəsinin 83-99-cu ayələrində
məhz Zülqərneyndən bəhs edilir.
Qurani-Kərimin əl-Kəhf surəsinin 83-86-cı ayələrində
buyurulur: «(Ya Rəsulum!) Səndən Zülqərneyn barəsində so
ruşarlar. De: «Onun barəsində sizə bir hekayət /bəzi xəbərlər)
söyləyəcəyəm! Biz onu yer üzərində m öhkəmbndirib qüvvət
ləndirdik və hər şey verdik (hər şeyin yolunu ona öyrətdik). O,
(məğribə çatmaq üçün) yola çıxdı. (Tövbə qapısı məğribdə ol
duğuna görə səfərini oradan başladı). Nəhayət, günəşin batdığı
yerə gəlib çatdıqda onu qara palçıqlı bir çeşmədə (lehməli bir
suda) batan gördü. O, çeşmənin yamnda (Allahı tanımayan,
kafir) bir tayfa da gördü. Biz ona belə buyurduq: «Ya Zülqər
neyn! Sən onlara (im ana gəlməsələr) əzab da verə bilərsən,
(haqq yola dəvət edib) onlarla yaxşı rəftar da edə bilərsən!»
Ətrafa n u r saçan parlaq günəştək,
573
Ənvər M ete Həmidov, Zərnurə Həmidova
Yalan vəsvəsədən uzaq bir mələk
Parlaq gövhər saçdı şah hüzuruna,
Allahın vəhyini yetirdi ona:
Bu saysız dağlarcan, coşqun çaylarcan,
Alqışlar göndərdi sənə yaradan!
O səni dünyada şahlıqla birgə
Ləyaqətli bildi peyğəmbərliyə.
Nizam i Gəncəvi
Loğm an
- Yaxın Şərqdə əsatiri surət, bütün xəstəliklərə
əlac edən əfsanəvi həkim və mütəfəkkir. İslamaqədərki ərəblər
arasında peyğəmbər və şair təbiətli hökm dar kimi təsvir olun
m uşdur (ASE, 6-cı c., s.255). Qurani-Kərimin 31-ci surəsi
«Loğm an surəsi» adlanır. Klassik Şərq, o cümlədən Azər
baycan ədəbiyyatında (Nizami, Füzuli və b.-nın əsərlərində),
hıbelə şifahi xalq yaradıcılığında hikmətli və nəsihətamiz ka
lanlar müəllifi, ağıllı və bacarıqlı həkim kimi təsvir edilir. Q u
rani-Kərimin ayələrində Loğm an hikmətli kəlamları, nəsihətlə
ri, uzatgörənüyi ilə nəzəri cəlb edir.
Quraıi-Kərimin Loğm an surəsinin 12,16-19-cu ayələrində
buyurulur. «Həqiqətən, Loğmana: «Allaha şükr et!» (deyə)
hikmət verdik...». «(Loğman (öyüd-nəsihətinə davam edərək)
dedi: «Oğlum /dünyada gördüyün hər hansı yaxşı, yaxud pis iş)
bir xardal dənə>i ağırlığında olsa da, bir qayanın (daşın) için
də, yaxud göylərlə və ya yerin təkində olsa da, Allah onu (qiy
amət günü) ortıya gətirər (onun haqq-hesabını çəkər).
Həqiqətən, Allah lətifdir (bütün incə, nazik işləri biləndir,
lütfkardır), (hər şeydən) xəbərdardır! Oğlum! N am az qıl, (in
sanlara) yaxşı işlər görməyi əmr et, pis işləri qadağan elə. (Bu
yolda) sənə üz verəcək müsibətlərə döz. Həqiqətən, bu (dedik
lərim) vacib əməllərdəndir. A dam lardan təkəbbürlə üz çevir
mə, yer üzündə lovğa-lovğa gəzib dolanm a. Həqiqətən, Allah
heç bir özündən razını, lovğalanıb fəxr edəni sevməz. Yerişində
müvazinət gözlə (nə çox yeyin, nə də çox asta get) və (danışan
da) səsini qaldırm a, çünki ən çirkin səs uzunqulaq səsidir!»
574
İntellektual ekologiya
Qaynaqlar
1. Abbasov V. Bioloji varlıqların şəxsiyyətə ucalmaq yolu.
Müdrik kəlamlar. Bakı, 2003.
2. Abbasov V. Liderlik fəlsəfəsi, Bakı, 2004.
3. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası, 1-10-cu c.-lər, Ba
kı, 1976-1987.
4. Aleksandr Düma. Qafqaz xatirələri, Bakı, 1985.
5. Алиев И. История Мидии, М осква, 1960.
6. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, 3 с.-də, с. 1, Bakı, 1960.
7. Azəroğlu В. Saib Təbrizinin sənət dünyası, Bakı, 1980.
8. Axundov M .F. Əsərləri, 1-3 c., Bakı, 1958-1962.
9. Ağamirov M. Sabirin dünyagörüşü, Bakı, 1962.
10. Aslanov E. Yeni intellektual m əkana doğru, «Yeni
Azərbaycan» qəzeti, 2 iyun 2010.
11. Bəhramova N. Həzrəti Əlinin kəlamları, Bakı, 1991.
12. Baltasar Qrasian. Kamillik elmi, Bakı, 2000.
13. Bünyadov T. Əsrlərdən gələn səslər, Bakı, 1993.
14. Бунйатов З.М. О браз источников по истории Азер
байджана (источники арабские), Баку, 1964.
15. Bünyadov Z.M . Azərbaycan Atabəyləri dövləti (1136—
1225), Bakı, 1985.
16. Cəfərzadə Z. 500 hədis, nəşr edən Daneşe Ham idun,
2000
.
17. Cəfər M. Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm, Bakı,
1963.
18. Çərkəsov B. İpə-sapa düzülmüş incilər, Bakı, 1981.
19. D ünya uşaq ədəbiyyatı kitabxanası: X aqani, Nizami,
Füzuli, Məhsəti, Heyran xanım, Natəvan. Seçilmiş
əsərləri, Bakı, Gənclik, 1987.
20. Дубинин Н .П ., Экономическая алтернатива, М оск
ва, 1990.
21. D avud Nəsib. Cavanşir, Bakı, 2000.
575
22. Elşad Miri. İslam da ailə həyatı, Bakı, «Nurlan» nəş
riyyatı, 2006.
23. Elşad Miri. «İslamda qadın-kişi bərabərliyi», Bakı,
«N urlan» nəşriyyatı, 2006.
24. Elşad M iri. İslam da qadmrn ictimai həyatdakı rolu,
Bakı, «Nurlan» nəşriyyatı, 2006.
25. Eyvazov F . Nəsirəddin Tusinin etik görüşləri, Bakı,
1976.
26. Eyvazov F. D ahi alim və filosof, Bakı, 1981.
27. Əntiqə. Azərbaycan bazarında genetikası dəyişdirilmiş
məhsullar, «Olaylar» qəzeti, 26 dekabr 2007.
28. Ə kbərov F., Cam alov N . İnsan, mənəviyyat və əxlaq,
Bakı, «Mir» nəşriyyatı, 2003.
29. Əbül Əbbas Müstəqfəri, M əhəmməd Xəlili, Həzrəti
M uhəm m ədən - tibnamə, «Azad fikir» tərcümə mərkə
zi, Bakı, 2006.
30. Ə hm əd Həbibullah. A llahın elçisi. Tərcümə edəni M ə
həm m əd T uran, naşiri Təharət, 2005.
31. Əbülfəzi Əlami. Q uram n tilavət qaydaları. Tərcümə
edəni Azər Turab, naşiri D arul -h u d a, 2005.
32. Əliyev C., Budaqov B. Türklər, azərbaycanlılar, ermə
nilər: Tarixi həqiqətin soyqırımı, Bakı, 2003.
33. Əliyev Q. Təbabət fəlsəfəsi, Bakı, 2000.
34. Əsgərov Ş. Təhsil və elm, «Kəlam» jurnalı, № 38,2009.
35. Əlizadə A. Millətin əxlaqı nəyin əsasında formalaşmalı
dır, «Səs» qəzeti, 19 yanvar 2010.
36. Fazili A. Azərbaycanın qədim tarixi İran tarixşünas-
lıgmda, Bakı, 1970.
37. Göyüşov E. Azərbaycan maarifçilərinin etik görüşləri,
Bakı, 1960.
38. H acı Sabir Həsənli. 101 hədis (Həzrəti Mühəmməd
aleyhissəlamın söylədikləri), Bakı, 1990.
39. Hüseyn Suri. 40 mövzu və 40 həqiqət. Tərcümə edəni
R za Şükürbəyli. Sadat Rəzəvi nəşriyyatı, 2005.
Ənvər M ete Həmidov, Zəmurə Həmidova
576
İntellektual ekologiya
40. H aluk Nurbaqi. Qurani-Kərim dən ayələr və elmi həqi
qətlər, Bakı, 2004.
41. Həsənli B., Ağalarova Ş. Dünya mənim, dünya sənin.
Beynəlxalq H um anitar H üququn öyrənilməsi üçün şag
ird kitabı, Bakı, 1964.
42. Hüseynov R. M in ikinci gecə, Bakı, 1988.
43. Həkimov M . Xalqımızın deyimləri və duyumları, Bakı,
1986.
44. Hüseynov İsa («Muğanna»). İdeal, Bakı, 1988.
45. Həsənov Mirələkbər. İslam fəlsəfəsinə, tarixinə və mən
tiqinə dair ensiklopedik məlumatlar, Bakı, 2007.
46. Həsənov Qabil. Qlobal istiləşmə: ekologiya və iqtisadi
problem, «Respublika» qəzeti, 31 iyul 2007.
47. Həmidov Ə. (Ənvər Mete). Ekologiya və sağlamlıq,
Bakı, 1990.
48. Həmidov Ə. (Ənvər Mete). Torpağımız, məhsullarımız
və sağlamlığımız, Bakı, 1990.
49. Həmidov Ə. (Ənvər Mete). Loğm anlar yurdu, Bakı,
«Nurlan» nəşriyyatı, 1991.
50. Ənvər Mete. O torpağın övladları, Bakı, «Nurlan»
nəşriyyatı, 2006.
51. Ənvər Mete. Loğm anlar, Bakı, «Nurlan» nəşriyyatı,
2008.
52. Ənvər Mete, N adir Əhmədov. İblis xislətli erməni, Ba
kı, 2009.
53. H arun Yəhya, Q uran möcüzələri. Çevirəni Elşad Miri.
54. Hafiz Mirzə. Ekologiyanı insanlardan qorumalı,
«Olaylar» qəzeti, 15-17 avqust 2009.
55. Hafiz Mirzə. Dünyanın əşrəfi sayılan insan və biosfera,
«Olaylar» qəzeti, 18 avqust 2009.
56. Xatəmül-Ənviya. Həzrəti M əhəmməd və həyatı, A nka
ra, 1993.
57. Xanım lar xanımı Həzrəti Fatimeyi-Zəhra (ə), «Əllıu-
də» Bakı, «Şərq-Qərb» nəşriyyatı, Bakı, 1993.
58. İkrami. Məsum im am lardan tibnamə, Bakı, 2006.
577
Ənvər M ete Həmidov, Zəmurə Həmidova
59. İmaməliyeva-Babanlı T., İmaməliyeva V., İmaməliyev
R., H ikm ət və kəlam ensiklopediyası, Bakı, 1998.
60. И брагимбеков M., Завтра будет поздно, В.сб.: К он
фликт в Н агорном Карабахе, Bakı, 1990.
61. İsmayılov M . N übüw ətin qayəsi, «İrfan» jurnalı, №28,
2009.
62. İbrahim Baz. Bir gün dünyanın da qəlbi dayanacaq,
«İrfan» jurnalı, № 28, 2009.
63. Kərim ov Q. Şəriət və onun sosial mahiyyəti, Bakı,
1987.
64. Kəülə və Dimnə, Bakı, 2006.
65. Керимов У .И . «Из философского наследия народов
Востока», DaniKəHd, 1972.
66. Köçərli F. Bəstəkarın xatirəsi, Bakı, 1976.
67. Qabusnam ə, Bakı, 1989.
68. Qasımov Elşən. Attila, A ltunkitab, 2007.
69. Qüdrətov O.H., Qüdrətov N.O. Peyğəmbərə 40 sual,
Bakı, Bilik, 1993.
70. Quliyev G. Nizami və təbabət, Bakı, 1993,
71. Q urani-K ərim məali. Azərbaycan dilinə tərcüməsi.
Ərəb
dilindən
tərcümə
edənlər:
Z.M .Bünyadov,
V.M.Məmmədəliyev. Bakı, «Qismət» nəşriyyatı, 2006.
72. Lokm an Helvaçı. Gələn qalmaz, gedən gəlməz, «İrfan»
jurnalı, № 28, 2009.
73. M ahm udov M . Y urdum uzun ərəbdilli mədəniyyəti,
«Azərbaycan» jurnalı, № 3, 1979.
74. M ehm et K am al Pilavoğlu. Böyük insan Həzrəti Əli,
«Günəş» nəşriyyatı, Bakı, 2008.
75. M əhəmməd Peyğəmbər. Kəlamlar, Bakı, 1990.
76. M əhəmm əd Riza M əhdəv Kəni. İslamda əxlaq, tərc
ümə edəni Ceyhun Cəfərov, Bakı, «Qələm» nəşriyyatı,
2005.
77. M əmm əd Araz. Daş harayı, Bakı, 1992.
578
İntellektual ekologiya
78. Məmmədov-Z.C. Bəhmənyarın fəlsəfəsində «ilk səbəb»
və «nəticə» anlayışına dair, Azərbaycan SSR EA Xə
bərləri, №3, 1973.
79. Məmmədov Z.C. Azərbaycanda X I-X III əsrlərdə fəlsə
fi fikir, Bakı, 1978.
80. Məmmədov (Gəncəli) S. Ömürlərdən səhifələr, Bakı,
1973.
81. Məmmədov Urbaş. Kimləri sevməli, «İrfan» jurnalı, №
28, 2009.
82. M əmmədyarov Şünazi Əhəd oğlu. İslamda dövlətçilik
prinsipləri. Avtoreferat, Bakı, 2009.
83. Məryəm Selcan. İlahi möcüzələr, 1-2-ci c., Bakı, 2008.
84. Məti Osmanoğlu. Əm ir Teymurun vəsiyyətləri, Bakı,
1991.
85. M ir Cəlal. Cəlil Məmmədquluzadə realizmi haqqında,
Bakı, 1966.
86. Mirbağırov K. Seyid Əzim Şirvani, Bakı, 1959.
87. M isbah Yəzdi. Allaha doğru (əxlaq dərsləri). Tərcümə
edəni Məhəmməd Azəri, naşiri Surusu Mehr, 2005.
88. Musazadə Ə. Ziyalı və ictimai məsələlər, Əmir Kəbir
nəşriyyatı, 1992.
89. Nizami Gəncəvi. İsgəndərnamə, Bakı, 1982.
90. Süleymanoğlu N., Asifqızı K. A llaha səcdələrlə, Bakı,
2004.
91. Nəsirəddin Tusi, Əxlaqi-nasiri, Bakı, 1989.
92. Nəzərli S. Heydər Əliyev A tatürk haqqında, Bakı,
2003..
93. Nəzərli S. Müdrik A tatürk, Bakı, 2006
94. Nərimanov N. Seçilmiş əsərləri, Bakı, 2001.
95. N ehru Cəvahirləl. Ümumdünya tarixinə nəzər, Bakı,
1986.
96. Osm an N uri Topbaş. Məsnəvi dəryasından abi-həyat
qətrələri, A nadolu türkcəsindən Azərbaycan türkcəsinə
uyğunlaşdıran M əm m əd Aslan, Bakı, «ipək yolu» nəş
riyyatı, 2007.
579
Ənvər M ete Həmidov, Zər пиrə Həmidova
97. O sm an N uri Topbaş. H aqq dostlarının nümunəvi əxla
qından. Axirəti dünyadan üstün tutmaq, «İrfan» ju r
nalı, № 28, 2009.
98. Rəmzi C. M ani, Bakı, 1979.
99. Rüstəmxanlı S. Ömür kitabı, Bakı, 1988.
100. Saleh bəy. Dünyanın taleyi, Bakı, 1998.
101. Salamzadə Ə.V. Əcəmi Naxçıvani, Bakı, 1976.
102. Sədi Şirazi. Gülüstan. Bakı, 2006.
103. Səməd Vurğun. Seçilmiş əsərləri, 1-3 c., Bakı, 1986-
1987.
104. Səmədov A. Hikmət sahibləri, Bakı, 2008.
105. Süleymanov M. Eşitdiklərim, oxuduqlarına, gördüklə
rim, Bakı, 1987.
106. Şinazi G. Missionerlik, Bakı, 2006.
107. Tağıyev R . Salman Mümtaz. Bakı, 1974.
108. Türkoğlu A. Ateizm və onun tənqidi, Diyanət işləri
Başkanlığı Nəşrləri, A nkara, 1999.
109. V ahabzadə B. Seçilmiş əsərləri, 2-ci c., Bakı, 1975.
110. V ahabzadə B. Axı dünya fırlanır, Bakı, 1987.
111. V ahabzadə B. Gəlin açıq damşaq, Bakı, 1988.
112. V ahabzadə İ. Süleyman Rüstəm və Cənub mövzusu,
Bakı, 1986.
113. Vəlixanlı N . 11-ci əsrin görkəmli alimi Əbu-r-Reyhan
əl-Biruni, Azərbaycan SSR EA Xəbərləri (Tarix, fəlsəfə
və hüquq seriyası), 1973, №3.
114. Verdiyeva Z. Üzbəüz, «Azərbaycan gəncləri» qəzeti, 1
oktyabr 1988.
115. Y unus Əmrə. Aşiq Veysəl, İki zirvə. Tərtib edəni və
çevirəni M əm m əd Aslan, Bakı, 1982.
116. Zəkiyev Ə. Bəhmənyarm fəlsəfi görüşləri, Bakı, 1958.
580
İntellektual ekologiya
İçərisi
Həyat baxçasmdan hikmətli damlalar................................... 3
Ön söz........................................................................................5
I FƏ SİL. Söz tanrının möcüzəsidir........................................17
İntellektual ekologiya (abi-hava, abi-həyat) və
onun yaradıcı amili - Söz........................................................18
П FƏ SİL . Şərqin hikmətlər simfoniyası.................................54
Dinlərin və elmlərin beşiyi Şərq............................................. 55
Ön və O rta Şərqin bəzi müqəddəs şəxsiyyətləri
haqda qısa m əlu m at................................................................79
Ön və O rta Şərqdə qədim dini-əxlaqi, sosial-etik,
fəlsəfi təlimlər........................................................................... 102
Ön və O rta Şərq mütəfəkkir, alim, filosof və dövlət
xadimlərinin sosial-etik, dini fəlsəfi baxışları..................... 107
ö n və O rta Şərqdə dövlətçiliyin təkamülünə təkan
verən şəxsiyyətlər.................................................................... 152
Ana insaniyyətin məşəl aparam , onun ayaqları
altındadır C ənnət..................................................................... 184
Soyuq məzara da zinətdir in s a n ................................. ..'........199
Ш FƏ SİL. Müsbət intellektual ekoloji tarazlığı yaradan
Am illər.......................................................................................209
Sözün ucalığı.............................................................................210
Qiymətli incidir hikmətli kəlam ..............................................218
İslam mütləq həqiqətlərdən gələn göyün yerə m üjdəsidir... 230
Kamilliyə, inkişafa meyil insan xislətinin ilahi nemətidi ....238
Tərbiyə cəmiyyətin həyat və inkişafı üçün əsas am ild ir..... 264
İslamda ailə həyatı, qadın və kişi münasibətləri................... 280
Yer planeti əcdadımızın məskunlaşdığı m əkandır...............292
581
Ənvər M ete Həmidov, Zərnurə Həmidova
insan ağlı, təmiz qəlbi, təvazökarlığı, əxlaqı və mənəviyyatı
sayəsində yüksəlir, müdrikliyi ilə tan m ır.............................298
Vicdan insam n daxili məhkəməsidir, o, həqiqətə
güvənir. Ə dalət dövlətin xəzinəsidir..................................... 316
Doğruluq dost qapısıdır, həqiqət ağlın günəşidir,
etiraf və tövbə insanın mənəvi paklığıdır............................ 323
Mərhəmət, şəfqət, yaxşılıq, eşq-m əhəbbət...
insanın ilahi xislətləridir.......................................................... 330
Mərdlik - qorxuya nifrət, qələbəyə başlanğıc, dost
isə çətin və ağır günlərin dayağıdır........................................347
Əmək insanın formalaşmasında, gənc nəslin
tərbiyəsində, bəşəri əlaqə və münasibətlərin
yaranm asında əsas m eyardır.................................................. 357
IV F Ə S İL . M ənfi intellektual ekoloji sferanı yaradan
am illər................................................................................................. 365
K ainatda hər şey ziddi ilə b ilin ir........................................... 366
İblis bütün pisliklərin baş təmsilçisi və təhrikçisidir............ 369
Təkəbbür və lovğalıq............................................................... 374
İnsanın ən qorxulu düşməni onun nəfsidir - tamahkarlıq,
haram, o ğ u rlu q ........................................................................ 378
Həsəd, paxıllıq, pislik, kin, nifrət hərislik insan
əzabının səbəbləridir................................................................384
Qəzəb, mübahisə, dalaşqanlıq - bütün pisliklərin açarıdır. 394
Xudpəsəndlik varlığın yoxsulluğudur...................................410
Riyakarlıq, hiyləgərlik, ikiüzlülük, yaltaqlıq, xəyanət,
qeybət, fitnəkarlıq, bədnamlıq, ləyaqətsizlik
şeytanı xislətlərdir.................................................................... 412
Yalan zalımın dinidir, lənət q ism əti..................................... 422
Zülm, qəddarlıq küləyi əsən dənizdən intiqam dalğası
q a lx ar........................................................................................ 431
N adanlıq nifaqın başlanğıcıdır.............................................. 442
582
intellektual ekologiya
V F Ə S İL . Qəbahət dünyada deyil, ona aldanandadır,
gələn qalmaz, gedən gəlm əz........................................................ 449
H ansı yerdə xəzinə var, keşiyini ilan çəkər.......................... 450
D ünya - sonu ölüm, həyat sınaqlar içində sevgi,
haqsızlıqlar aləmində əzab-işgəncə...................................... 460
VI F Ə S İL . Kainatın ağlı və nizamnaməsi Qurani-Kərimdir 489
Etiqad inkişafa əngəl ola bilməz, din və elmin
sinergetikası bəşəriyyəti fəlakətdən qorum alıdır............... 490
İslam haqq yoluna çağırışdır. Şəxsiyyətlərin
dediklərindən........................................................................... 509
Son qənaətim iz....................................................................... 524
Şərhlər...................................................................................... 539
Q a y n aq lar...............................................................................575
583
Dostları ilə paylaş: |