E L M
28
f e v r a l
2008
-ci il
11
Görkəmli dövlət xadimi Əziz Əliyevin nəsil şəcərəsi və onun
Şərur mahalında yaşaması haqqında bir yarpaq xatirə
Xalqımızın qiidrətli oğlu. siyasi
vo
düvht xadimi, Azərbaycanda
sə-
lıiyyə işiııin bacartqh toşkilalçısı Əziz
A
fəmmadkərim oğhı Oliycviıı həyat
yoİıı qodirn oğıız diyanmn Çuxur Səd-İrnvan xanlığının Abaran mahalın-
dakı Hamunılı kondindon haşlayaraq İrovan-Çita-Sankt-Pclerhurq-Nax-
çıvaı\'Bakı-Mahaçqala-Moskva-Bakı şahərlərindan keçmişdir.
Ə ziz Ə liy e v 110 i l bıından əvvol
-
1897-ci i l yanva nn l-d ə qədim türk
yurdu Hunuım lıdu unadun ohnuşdur. Atası Mommodkorim Korbolayi
Q urbanəli oulunun oldtıqca ıııaraqlı n o sil şə cə ra si vardır. Korbolayi
Q urlKinuli frovan xanltğınm sq yılıb -seçilən ituanlarından olmuşdur.
Onun Humambda geniş orazido torpaq sa ho lori vo biçonoklon olıtb. K c -
çənyüziU iyin 8 0 -ci illorin.jd.ik "Kaİba Q urbanəlinin h iço n a y i"xa lq ara
-
smda c şid ilird i
______________________________________________________________________________________ _
Iro v an ın
m ö ta b ə r x a n la n n d a n
biri Ə li xan K o rb o la y i Q u rb a n o lin in
qızı ilo ailo q u n n u şd u . S o n ra la r o ,
q a y ın a ta sın a Irovan ş o h o rin d o y ara-
şıqlı b ir m ülk do b a ğ ış la m ışd ı. V »
o n la r h ə m in v a x td a n d a k ö ç ü b İro-
v an d a y a şa m a ğ a b a şla m ışd ıla r. H o lo
ç a r R u siy ası d ö v rü n d ə K o rb o la y i
Q u rb an o lin in ö v lad ları y a x şı tə h s il
alm ış v ə n e c ə d e y o rlo r. N ik o la y h ö -
kum oti d ö v rü n d o a d -sa n sa h ib i ol-
m uşdular. O n ıın o ğ lu O k b o r (b o zo n
so n o d lo rd o O lo k b o r do ya/.ırlar)
Z o n g ib a sa r m a h a lın d a u ry ad n ik işlo-
n ıışd ir. O . ço x
ig id b ir ad am
o lm u şd u r. O n u n q o h u m u vo d o stu
olan Ə so d C ə fə ro v u n d ilın d o n y a z ıl-
m ış b ir x atiro d e d ık lo rim iz i b ir d a h a
to s d iq lo y ir “ B ir d o fo İran şa h ı go lib
İro v an d an T iflis o g c d o rk o n . o n u q a r-
şılay an lard an biri d ə O k b o r o lm u ş-
dur. O , İran şa h ın ın q a rş ısın d a at oy -
n atm ış. aiı d ö rd n a la ç a p a ra q n eço
m etrd o n bir y cro d ü z ü lm ü ş d o m ir
p u lla n b ir-b ir y c rd o n y ığ m ış d ı. İran
şah ı o n u n bu m o h a ro tin o h c y ra n q a l-
ın ış. o rad aca o n u n tran ın on yü k so k
o rd c n lo rin d o n biri ilə tə ltifo lu n m a s ı
h a q q ın d a s e r e n c a m v c rm iş d ir. O k -
b ə ri v ə iki o ğ lu n u - F aşan ı vo 1 lo m id i
Ş o rk ən d k ə n d in in c a h il a d a m la n n a-
ın ə r d c ə s in ə n ıo h v c tm işd ilo r. О ailo-
don y o ld a ş ı, L o tifa d lı b a la c a o ğ lu v ə
q ız la n to s a d iif n o tic o sin d o sa ğ q al-
m ışd ıla r" .
Ə k b ə r Ə liy cv i v ə iki oğlu n u
m o h v c d o n 1 9 1 9 -1 9 2 0 -ci illo rin d aş-
nak rcjinıi o ln ııışd u . İki o ğ lu vo iki
qızı 1920-ci ildon so n ra A z ə rb a y c a -
na k ö çm ü şd ü r.
Ə z iz Ə liy c v in ata sı M o m m ə d k ə -
rim Q u rb a n ə li o ğ lu d ö v rü n ü n ziyalı
a d a ın la n n d a n
o lm u şd u r.
1918-
1920-ci illo rd o Ş o ru r m a h a lın d a ya-
şa m ışd ır. D a şn a k la r Ş ə ru ra h ü cu m
c d ə n v ax l c a m a a tla b irg ə tran a
g c ü tıiş
vb
o ra d a P o d k ax k o n d in d o
d ü n y a sın ı d ə y iş m işd ir.
A rx iv so n o d lo riııd o n m o lu m o!ur
k i. O z iz Ə liy c v in o m isi Ə k b ə r F ə tə -
lix an X o y sk in in y ax ın d o stların d an
o lm u şd u r.
O z iz O liy c \'in ata tə ro iln in n əsil
şo c o ro sin i a şağ ıd ak ı kim i lə rtib c d ə
b ild ik : K o rb o la y i Q u rb a n o li. qızı
U m g ü ls ü m . o ğ la n la rı
O k b o r vo
M o m m o d k o rim .
Ə k b ə rin o ğ la n la rı: P aşa. H o m id .
L ə tif. M o cid . Q ız la n : T c lli v o Z o m .
M o m m o d k o rim in o ğ lan ları: O z iz v ə
Z iy a d . Q ız la rı: T ə rla n . G ö y ço k vo
Ş a m a m a . Ə z iz Ə liy c v in ö v la d la n :
Z ə rifo . D ilb o r. T a m e rla n . G ü la ro vo
C o m il. O n u n n ə sil şo c o ro sin i h azır-
d a y a ş a y a n n osil d a v a m ç ıla rm ın si-
y a h ıs ı ilo x cy li g cn işlən d irm əK olar.
Ə z iz Ə liy c v an a to ro fd o n d o zon-
giıı n ə s il şo c o ro sin o m a lik d ir. A nası
Z o h ra x a m m İro v am n on v a rlı tacir-
lo rin d o n o la n Ib ra h im b o y S ü lcy -
m a n b o y o v u n q ız ı o lu b . D ay ısı M ə-
h o m m o d b o y S ü lc y m a n b o y o v inqi-
lab d an o v v o l İrə v a n u y c z d lo rin in bi-
rin d o p rista v işlo m işd ir.
Q c y d ctm o k y c rin o d ü şo r ki,
o n u n a d ın a 1914 -cü ilin m o lu m a t ki-
ta b la rın d a v o “ K a v k a z sk iy k alcn -
d a r” d a tc z -tc z rast g o lin ir. O . G o n co
ü sy a n m ın
to ş k ila tç d a rın d a n
o lm u şd u r. M o h o m m o d b o y i d aşn ak -
la r 1920-ci ild o g ü llo lo y ib lo r.
İb ra h im b o y in d ig o r q ız la n irə-
v a n lı Q o d im b o y o v la rın , Q azıb o y o v -
ların v o Q a s u n b ə y o v la n n golinlori
o lu b la r. Ə z iz Ə liy c v in an a to rə fin in
n ə sil şo c o rə s i a şağ ıd ak ı k im id ir: Ib
ra h im b o y , o ğ lu M o h o m m o d bo y ,
q ız la n - Z o h ra x a n ım . M atan x an ım ,
L cy la x a n ım . B ü lb ü l x a n ım . Ş ö v k o t
x an ım .
Ə z iz
M o m m o d k o rim
o ğ lu
1917-ci ildo Ira v a n K iş i G im n a z iy a -
sm ı ə la q iy m o ilo rlo b itirm iş, P etcr-
b u rq
H ə rb i-T ib b
A k a d c m iy a sın a
o x u m a ğ a g c tm işd ir.
0 .1 9 1 8 - c i i l i n m a y ay ın ın so n la-
rın d a, ik in ci k u rs a k c ç o rk ə n Irəv an a
q a rd a ş ın ın v o a n asım n y a n m a g olir.
A z g ın la ş m ış d a ş n a k la rın u cb atın d an
P c tc rb u rq a q a y ıd a b ilm ir. A n a sın ı v ə
k içik q a rd a ş ın ı g ö tü rü b Ş o ru r m a h a -
lın a g o lir. Ə slin d o , İrovan m a h a lm m
o h a lis in in o k so riy y o ti N ax çıv an a
v ə Ş o ru ra g o lib sığ m a c a q tapm ışdı*
lar. Z o h ra x an ım S ü lc y m a n b o y o v a -
n ın a ta -b a b a la rı Ş a h ta x tin s k ilo rlo
y a x ın d o st vo q o h u m o ld u ğ u n d a n o n
lar g o lib Ş a h ta x tı k o n d in d o , Ş a h ta x -
tin sk ilo rin m ü lk ü n d ə , d a h a d o ğ ru su ,
İb ralıim ağ an ın m a lik a n o s in d o y cr-
lo ş irlo r vo b u ra d a x ü su si qayğı gö-
rü rlo r. Ib ra h im a ğ a n ın h o y a t yo ld aşı
Q a rx u n lu H acı ağ an ın qızı Z iv ə r xa-
m m ın o n la r h a q q ın d a x a tiro lo rin ə
sa a tla rla q u la q a sm ışa m . Y a d n n d a -
d ır. 1980-ci ild o a ta m m o n i Z i v o r x a -
n ım g ilə a p a rd ı. O n la r b ir-b irin i y ax şı
ta n ıy ırd ıla r. A tam o n d a n x a h iş etdi
k i, Ş a h ta x tin s k ilo rd o n . S ü lcy m an -
b ə y o v la rd a n , M e m m ə d x a n o v la rd a n
v ə d ig ə r n o sillo rin tarixi x id m o tlo -
rin d o n m o n o d a n ış sın . H otta lazım
g o lo rs ə , m o n o y a z d ırsın . Z iv o r xa-
n ım h ə y a tın ın x o ş ç a ğ la rın ı vo b o lşc-
v ik lo rin a m a n s ız zü lm ü n ü g ö rm ü ş-
d ü . Q o c a lıb ik iq at y criso d ə . ço x
g ü clü y a d d a şı v a r idi. İla h i. n ə lo r
v a rd ı b u z a d ə g a n q ız ın ın y a d d a şın d a .
1 9 1 8 -1 9 2 0 -ci illo rin ə k s o r h a d is o lo -
ri. d ö y ü şlo r. v u ru ş la r v-o b o lşcv ik
h o b slo ri...
H o m in v a x tla r o . Ş ah tax tır.d a
19 2 3 -cü ilin y a y m a d o k y a ş a n u ş Ə ziz
O liy c v v ə o n u n an a sı Z o h ra x an ım ,
h o m ç in in h o y a t y o ld a ş ı L cyli x an ım
h a q q m d a ü rok d o lu su d an ışırd ı. B o
zo n g ö z lo rin i y u m u b d c y ird i k i. ha-
m ısı g ö zlo rim in ö n ü n d o d ir: “ B ir nc-
ç ə a ilo , о c ü m lo d ə n Z ə h ra x an ım la
o ğ la n la n b iz im m a lik a n o d o y a ş a y ır-
d ılar. İb ra h im b o y S ü lc y m an b o y o v la
m o n im q a y ın a ta m H acı V oli A ğ a çox
y ax ın d o st o lm u şd u lar. H acı V oli
A ğ a 1911-ci ild o , İb rah im b o y iso
1900-cii ild o v ə fa t c ts ə le r d o . ö v lad -
la n o n la rın d o stlu ğ u n u d a v a m c td i-
rird ilo r. B iz im q ız la rd a n biri o n la n n
g o lin lo ri o lub. B una g ö ro d o biz
b ircv li
kim i
y a şa y ırd ıq .
O n la r
1918-ci ilin sc n ty a b rın d a Ş a h ta x tıy a
g o ld ilo r. Ə z iz ço x go n e o ls a d a. ol-
d u q c a sav ad lı idi. Ş a h ta x tıd a o . H ö -
se y n q u lu h o k im in y a n ın d a h o k im
k ö m o k çisi iş lo m ə y ə b aşlad ı. Ş a h -
taxtı ca m a a tın ı ço x vaxt p u lsu z m ü -
a lico cd ird i.
2 0 -ci ilin m a y ın d a erm o n i daş-
n a k la n n ın Ş o ru ra a m a n s ız h ü cu m u
y c n id o n b a şla n d ı. O n la r b irb aşa Ş o-
ru r m a h a lın ın g ö m rü k m ə n to q o si
olan Ş a h ta x tıy a g o lird ilo r. O n a g öro
do b iz. d e m ə k o la r ki, k o n d ın h a m ısı
m iiv ə q q ə ti o la ra q A ra z ın о tay ın d ak ı
Ə ro b lo r k o n d in o k cçm o li olduq.
1920-ci ilin n o y ab rın d an 1921-ci ilin
a v q u stu n a q o d o r O z iz Ə liy c v o rad a
h o k im k ö m o k çisi işlodi. N o q ə d o r
x c y irx a h g o n e idi. B ütün q a ç q ın la n n
q a y ğ ıs ın a q alırd ı. Ç o x h e y if k i. Z o h
ra x an ım ı o rad a itird ik . O n u Ə ro b lo r-
do d o fn ctdik. B ilirs ə n m i, o ğ u l, песо
q a y ğ ık c ş , so n tik o sin i qonum -qon*
şu y la yarı b ö lo n idi. B c lo in sa n la r
a z -a z d o ğ u lu rla r...”
Z iv o r x an ım ın b ir d ə n c ə q am o ti
d ik o lir: " A y o ğ u l. m o n o b ir y ax şı si-
lah v c rs o y d ilə r. b ax . clo indinin
ö z ü n d ə b u N a x ç ıv a n d a g o zo n d aş-
n ak ları “ o f ’ d c m o d ə n g ü llə lo rd im .
S iz b ilm irsin iz , vox c a v a n sın ız . o n la r
п есо v o h ş ilik lə r tö ro d ib lo r” .
K c ç ib g cd o n g c c o n in d o rin liy in -
do h o m in am tə k ra r-to k ra r a n ıra m ...
H eç n o ariırm ıram . N cco v a r. clo co
do y azıram : " Н о o ğ u l. m o tlo b d o n
u z aq la şm ay aq . 1921-ci ilin y a y ın d a
Ş a lıta x tıy a q a y ıtd ıq . 1921-ci ilin, go-
ro k k i. d c k a b r ay ın d a n 1923-cu ilin
m ay ın so n u n ad o k Ə z iz Ə liy c v y cno
do Ş a h ta x tı k o n d in d o h o k im köm ok-
çisi işlo d i.
O n u d a d e y im k i. Ə z iz Ə liy cv in
to y u Ş a h ta x tıd a o ldu. O . irovanlı ta-
c ir H acı C a b b a r A b b aso v u n y eg a n ə
q ız ı vo g ö zo l b ir insan o lan L eyli xa-
n ım la
ailo q u rd u .
1921-ci
ilin
o k ty a b r ay m d a o ğ la n la n T am erlan.
1923-eü ilin ap rel ay ın la qızları Z ə -
rifo x a n ım Ş a h la x n k o ııd in d ə d ü n y a -
y a g ö z açıb lar.
Ə z iz h o k im m oniın q ay ın ım . is-
tc d a d lı m a y o r ro h m o tlik Ə liqulu ağa
Ş a h ta x tin s k in in dul q alm ış q ad ın ı
T o v u z
x a n ım ın ev in d o yaşayırdı.
T o v u z x an ım M o m m əd ağ a Ş ah tax -
tin sk in in b a e ıs ıd ır’*
(Səhv etmirom-
sə, о ev indi da durıır -
mihtllif)-
B ird o n e o Z iv o r x an ım deyir:
” A y o g u l. sə n in ata nonon X oşqo-
d o ın d o b izim lo Ə ro b lo ro kcçm işdi.
Z o h ra x an ım la sözlori tu tu rd u . çox
d o rd lo şird ilo r... O z iz ö li y e v v o a ilo -
si 2 3 -cü ilin m ay ın d a B akıya köçdü-
lə r. 1969-cu ilin m ay ın d a Z ə rifo x a
m m h o y a t y o ld aşı ilo go lib h om in
d o ğ u ld u ğ u e v o b a x d ı" .
Bu y a z ım d a b ir n o fe rin kiçieik,
a m m a m o n aca b ö y ü k x atirosindon
d a n ışd ım . A m m a Ş a h ta x tı k o n dindo
b ir n eço ağ saq q al v ə ağbirçokdon
(in d i o n la rın h am ısı d ü n y aların ı do-
y iş ib lo r) Ə liy e v lə r h a q q ın d a m araqlı
x a tiro lə r to p lam ışam . Bu x atiro lərin
h a m ısm d a d o rin so m im iy y o t vo
ü ro k d o n g o lo n m o h o b b o t var.
B ö yük ürok sa h ib i o lan Ə ziz O li
y c v ö m rü n ü n so n u n ad o k N axçıvaııı.
Ş o ru r m a h a lın ı. о c ü m lo d o n Ş ah tax tı
k o n d in i u n u tm ad ı. y a d a saldı. Y e n
goloıulo k ö m o k o lini u zatd ı. ü n u n
d o n iz k o n a n n d a y e rlə ş ə n c v in in qar-
şısı h o m işo n a x ç ıv a n lıla n n ü züno
a ç ıq idi. Ç ünki lıom O z iz m üollim .
h o m do Leyli x am m etibarda. soda-
q o td o ad ç ıx arm ış q o d im n o sillo rin
layiqli d av am ç ıları idilor. O n la r h o -
m işo q o d irb ilo n N a x ç iv a n cam aatı-
m n y a d d a şm d a d irid irlo r. sağ d ırlar.
M usa QULIYEV,
A M EA Naxçivan Bölınasi T arix,
Etnoqrafiya vo Arxcologiya
İnstitutunun elmi işçısı