Dünya: iradə və təsəvvür kimi
Yüklə 5,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Artur Şopenhauer "Dünya: iradə və təsəvvür kimi"
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
69
təsəvvür olmaqla, necə deyərlər, həcmə və ya sferaya malikdir - hətta ona uyğun gələn yeganə real obyekt mövcud olsa da. Biz həmişə görürük ki, hər bir anlayışın sferası digər sferalarla nəsə ümumi bir şeyə malikdir, onlarda isə, yenə də qismən onun özündə olan düşünülür; bu belədir, baxmayaraq ki, onlar həqiqətən müxtəlif anlayış olsalar da, hər birində və ya heç olmasa ikisindən birində elə şey var ki, digərində bu yoxdur; hər bir subyekt öz predikatına münasibətdə bu vəziyyətdədir. Bu münasibəti dərk etmək- fikir söyləmək deməkdir. Göstərilən sferaları məkan fiqurları ilə təsvir etmək uğurlu fikir olmuşdur. İlk dəfə bu fikir Qotfrid Plukenin ağlına gəlmişdir və o, bu məqsədlə damalardan istifadə etmişdir; Lambert, doğrudur ondan çox-çox sonralar, daha sadə üsuldan- xətlərdən istifadə edərək birini digərinin altından çəkmişdir; Eyler birinci olaraq uğurla dairələri tətbiq etmişdir. Son nəticədə anlayışların münasibətləri və məkan fiqurlarının münasibətləri arasında bu dərəcədə dəqiq analogiyanın nəyə əsaslandığını deyə bilmərəm. Hər halda məntiq üçün əlverişlidir ki, anlayışların bütün münasibətləri, hətta onların imkanları da a priori olaraq belə fiqurlarla təmsil olunur. Bunu aşağıdakı şəkildə göstərmək olar: 1) İki anlayışın sferası tamamilə üst-üstə düşür: məsələn, zərurət anlayışı və verilən əsasdan nəticə anlayışı; Ruminantia və Bisulca anlayışları (gövşəyən və cütdırnaqlı heyvanlar) bu qəbildəndir; sonra, onurğalı və qırmızı qanlı heyvanlar gəlir (hərçənd burada halqalı qurdlarla əlaqədar nəsə etiraz etmək mümkündür); bütün bunlar eyni mənalı anlayışlardır. Onları həm birinci, həm də ikinci anlayışı göstərən bir dairə təsvir edir.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
70
2) Bir anlayışın sferasında bütünlüklə başqasının sferası vardır.
3) Bir sferada biri-digərini istisna edən və eyni zamanda bu sferanı tamamlayan iki və daha çox sfera var.
Heyvan At
Bucaq Küt
Düz İti
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
71
4) İki sferadan hər birində digərinin hissəsi vardır:
5) İki sfera üçüncünün tərkibindədir, lakin onu tamamlamırlar:
Çiçək Qırmızı www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana
72
Sonuncu hal, sferaları öz aralarında bilavasitə ümumiliyə malik olmayan bütün anlayışlara aiddir, belə ki, həmişə üçüncü anlayış və çox vaxt həm də daha geniş olan mövcud olur ki, hər ikisini öz tərkibinə qatır. Bu hallara anlayışların bütün əlaqələri müncər edilə bilər və onlardan fikirlər və onların dönərliliyi, kontrapozisiya, dövretmə, dizyunksiya (sonuncu- üçüncü fiqur üzrə) haqqında bütün təlimləri çıxarmaq mümkündür. Buradan isə Kantın idrakın yalançı kateqoriyaları 20 qurduğu fikirlərin xüsusiyyətləri də çıxarıla bilər, lakin hipotetik formalar istisna təşkil edir, çünki o, adi anlayışların yox, mühakimələrin birləşməsidir; daha sonra, modallıq da istisna olunur, onun barəsində və eləcə də kateqoriyaların əsasında duran fikirlərin bütün xüsusiyyətləri haqqında təfsilatı ilə əlavədə danışılacaqdır. Anlayışların adı Su
су
Torpaq Materiya Yüklə 5,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|