Dərs vəsaitlərinin və digər tədris vasitələrinin elmi-metodiki monitorinqi şöbəsi
Yüklə 2,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ümumtəhsil fənləri üzrə dərsliklərin, dərs vəsaitlərinin və digər tədris vasitələrinin elmi-metodiki monitorinqi şöbəsi Az ərbaycan Respublikasının T ələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası
“Coğrafiya” d ərslik komplektinə dair İLKİN RƏY Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 8-ci sinifləri üçün “Coğrafiya” dərslik komplekti Müəlliflər: Zakir Eminov Qabil S əmədov Aygün Əliyeva
Bakı-2015 Azərbaycan Respublikasının ümumtəhsil məktəblərinin 8-ci sinifləri üçün coğrafiya fənni üzrə təhsil proqramı (kurikulumu)
Dərslikdəki materiallarda yeni təhsil proqramına (kurikulum) əsasən aşağıdakı 3 məzmun xətti üzrə 6 əsas və 20 alt standartın reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur.
Məzmun xətləri:
1.1 . Coğrafi kəşflər nəticəsində cəmiyyətdə və xəritədə baş verən dəyişikliklərə aid bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir. 1.1.1
. Yeni elm sahələrinin yaranmasını izah edir.
bacarıqlar nümayiş etdirir. 1.2.1
. Günəş şüalarının Yer kürəsinə düşmə bucağının dəyişməsini hesablayır. 1.2.2. Yerin hərəkətinin coğrafi nəticələri ilə həyatın inkişafı arasındakı əlaqəni izah edir.
1.3.1. Kartoqrafik təsvirlərin müxtəlifliyini, əhəmiyyətini izah edir. 1.3.2. Kartoqrafik təsvirlər üzərində hesablamalar aparır.
2.1 . Coğrafi təbəqədə baş verən hadisə və proseslərin ekocoğrafi nəticələrini mənimsədiyini nümayiş etdirir. 2.1.1
. Litosfer tavalarının hərəkətini müasir relyef formalarının yaranması ilə əlaqələndirir. 2.1.2. Tektonik xəritələrdə litosfer tavalarının hərəkətinin nəticələrini oxuyur.
2.1.3. İqliməmələgətirən amilləri və dünyanın iqlimində baş verən dəyişiklikləri izah edir. 2.1.4. Atmosfer hadisələrinə dair sxem və diaqramlar tərtib edir. 2.1.5. Dünya okeanında baş verən fiziki-kimyəvi və dinamik prosesləri təhlil edir. 2.1.6. Okean sularının xüsusiyyətləri ilə bağlı hesablamalar aparır. 2.1.7. Biosferin digər təbəqələr ilə əlaqəsini şərh edir. 2.1.8. Təbii zonalar xəritəsini oxuyur. 2. Təbiət 3.1. Dünya əhalisinin müxtəlifliyinin səbəblərinə dair bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir. 3.1.1.
Əhalinin təbii və mexaniki hərəkətinin səbəblərini izah edir. 3.1.2.
Əhalinin təbii artımına görə hesablamalar aparır.
3.2. Cəmiyyətlə iqtisadiyyatın qarşılıqlı əlaqəsinə aid bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir. 3.2.1.
Ölkələri inkişaf səviyyəsinə görə təhlil edir. 3.2.2.
Xəritə üzərində ölkələri inkişaf səviyyəsinə görə qruplaşdırır. 3.2.3.
Təsərrüfatın inkişafında təbii ehtiyatların rolunu qiymətləndirir. 3.2.4.
Təbii ehtiyatların təsnifatı sxemini qurur. 3.2.5. Ekoloji problemlərin insan həyatına təsirini izah edir.
1. Məzmunun işlənməsi baxımından 2. Dil və yazı üslubu baxımından 3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından 4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımından
Müəllim üçün metodik vəsaitin (MMV-nin) məzmununun işlənməsi baxımından Ümumi təhsili həyata keçirən bütün təhsil müəssisələrində istifadədə olan dərslik, dərs vəsaiti və digər tədris vasitələrinin elmi-metodiki monitorinq meyarları Ümumi təhsili həyata keçirən bütün təhsil müəssisələrində istifadədə olan dərslik, dərs vəsaiti və digər tədris vasitələrinin elmi-metodiki monitorinqi 5 parametr üzrə həyata keçirilir:
Dərsliyin strukturu D ərslik komplekti dərslikdən və müəllim üçün metodik vəsaitdən ibarətdir. Dərslik 192 səhifədən ibarət olub, 10 tədris vahidi (“Coğrafi kəşflərdən tədqiqatlara doğru”, “Xəritələr və onların üzərində təsvir üsulları”, “Yerin hərəkəti və onun coğrafi nəticələri”, “Yerin fəal tektonik təbəqəsi”, “Atmosfer”, “Yerin su təbəqəsi”, “Biosfer”, “Dünya ölkələrinin təsnifatı”, “Əhali və təsərrüfatın ərazi təşkili”, “Ekoloji mühit və onun mühafizəsi”) üzrə 57 mövzunu əhatə edir. Mövzular üzrə “Açar sözlər”, “Təhlil edək”, “Nə öyrəndik”,
tədris vahidinin sonunda “Ümumiləşdirici tapşırıqlar”, dərsliyin sonunda isə “Terminlərin izahlı lüğəti” verilmişdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, Təhsil Nazirliyinin rəsmi müraciətinə əsasən dərslik komplektinin qiymətləndirilməsi ilə bağlı Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası tərəfindən hazırlanmış rəydə göstərilən irad və təkliflərin xeyli hissəsi bu nəşrdə nəzərə alınmışdır. Lakin bəzi iradlar olduğu kimi qalıb, əlavə və dəyişikliklər zamanı isə yeni nöqsanlara yol verilmişdir. Bunlar
aşağıdakılardır: Dərslikdə verilən materialların elmiliyi təmin olunsa da, özünütəhsil, əməkdaşlıq, kollektivçilik, təlimin
həyatla əlaqələndirilməsi prinsipləri yerinə yetirilməmiş, əyanilik, ekoloji, biliklərin möhkəmləndirilməsi prinsipləri isə bəsit formada verilmişdir. Məzmunun işlənməsi baxımından Məzmunun işlənməsi baxımından Bəzi mövzularda yuxarı sinif fənn kurikulumunun alt standartlarına aid materiallar verilmişdir: Səhifə 13. “Açar sözlər”dəki “Siyasi coğrafiya” ifadəsi 10-cu sinfin 3.2.1. “Ölkələrin geosiyasi mövqeyini qiymətləndirir” və 3.2.2. “Siyasi münaqişələrin xəritədə yaratdığı dəyişiklikləri qeyd edir” alt standartlarının, “Ekoloji coğrafiya”, “Tibbi coğrafiya” və “Rekreasiya
aiddir.
Səhifə 28. “Tapşırıq” bölməsindəki bütün tapşırıqlar 11-ci sinfin 1.3.2. “Kartoqrafik təsvirlər əsasında hər hansı ərazinin fiziki-iqtisadi təsvirini verir” alt standartının məzmununa aiddir və çox yüklüdür. Məzmunun işlənməsi baxımından Səhifə 133. Mövzuda “Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM)” haqqında verilən məlumat 11-ci sinfin 3.2.3. “Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin ölkələrin inkişafındakı roluna dair təqdimatlar edir” alt standartının məzmununa aiddir.
verilmiş “demoqrafik böhran”, “demoqrafik partlayış”, “demoqrafik siyasət” anlayışları 9-cu sinfin 3.1.1. “Əhalinin artım dinamikasını ölkənin inkişaf səviyyəsi ilə əlaqələndirir” alt standartının məzmununa aiddir.
“Mineral ehtiyatların istifadəsinin proqnozlarına dair hesablamalar aparır” alt standartının məzmununa aiddir. Məzmunun işlənməsi baxımından Səhifə 30. Səhifənin əvvəlində verilmiş “Sinoptik xəritə”də şərti işarələrdə qeyd olunmuş bəzi terminlər haqqında əvvəlki mövzularda məlumat verilməmişdir. Məsələn, “atmosfer cəbhələri” və s.
Səhifə 39. Sonuncu abzasda “Paletka” üsulu ilə sahələrin hesablanmasında izahat tam
verilməmişdir, yəni
yarımçıq damaların hesablanma qaydası
göstərilməmişdir. Hesablama qaydası “Tam damaların sayı + yarım damaların sayının 1/2-i” kimi verilməlidir. Həmçinin bu üsul 8-ci sinif şagirdinin yaş səviyyəsinə uyğun deyil.
Məzmunun işlənməsi baxımından Səhifə 43. “Qurşaq vaxtı” mövzusunun 2-ci abzasında “Beynəlxalq razılaşmaya əsasən qurşaqların hesablanması hər hər 15 °-dən bir Qrinviç meridianından başlanır” cümləsindən “hər hər 15°-dən bir” ifadəsinin çıxarılması tövsiyə edilir.
Məzmunun işlənməsi baxımından Səhifə 70. “Təhlil edək”də 2-ci bənddə “Materiklərin eyni coğrafi enliklərində eyni xassələrə malik süxurların tapılmasını nə ilə izah etmək olar?” cümləsi
dəqiqləşdirilməlidir. Çünki süxurların əmələ gəlməsi coğrafi enlikdən asılı deyil. Səhifə 76. 1-ci azbasda “Troposferin ümumi fiziki xassələrə (temperatura, rütubətliyə, təzyiqə və s) malik olan və geniş əraziləri əhatə edən axınları hava kütlələri adlanır” cümləsi redaktə edilməlidir. Çünki “hava kütlələri” “axınlar” kimi təqdim olunsa da, əslində hava kütləsi böyük hava həcmidir. Səhifə 100. “Bilirsinizmi?” bölməsində “Ekspedisiya müəyyən etdi ki, okean dibində dərinliyi 5000 metrdən çox olan çökəkliklər, dağlar və sıra dağlar vardır” cümləsi “Ekspedisiya müəyyən etdi ki, okean dibində dərinliyi 5000 metrdən çox olan çökəkliklər və hündürlüyü okean yatağından hesablanan sualtı dağlar və orta okean dağ silsilələri vardır” ilə əvəz edilməlidir.
Səhifə 106. Səhifənin sonunda “1 l dəniz suyunun tərkibində duzların miqdarı” kimi verilmiş məlumatlar mövzuda əks edilməmişdir. Məzmunun işlənməsi baxımından Səhifə 149. “Hesablayın”da orta illik artım faizinin və orta illik artımın hesablanmasına dair çalışmalar verilmiş, lakin mövzunun izahında bu hesablamalara aid nümunələr göstərilməmişdir. Belə nümunələrin mövzunun izahında verilməsi tövsiyə edilir. Məzmunun işlənməsi baxımından Hesablayın 1. 1970-ci ildə Azərbaycanda əhalinin sayı 5117 min nəfər, 1999-cu
ildə 7953 min nəfər olmuşdur. Əhalinin sayının orta illik
artım faizini tapın. 2. Dünyada 1970-ci ildə əhalinin sayı 3635,0 mln. nəfər, 1990-
cı ildə 5235,0 mln. nəfər olmuşdur. Əhalinin sayının orta illik artımının neçə nəfər olduğunu müəyyən edin. 3. 2000-ci ildə dünya əhalisinin sayı 6250 mln. nəfər olmuşdur. Əhalinin sayının orta illik artımının 2% olduğunu nəzərə alaraq 2015-ci ilə bu göstərici neçə nəfərə çata bilər?
Dil və yazı üslubu baxımından
axım istiqamətləri” ifadəsində “axım” sözü “axın” kimi yazılmalıdır.
terminlərinin mətndə adları çəkilsə də, onların tam izahı verilməmişdir.
dövr” ifadəsinin “Müasir dövr” ilə əvəz edilməsi məqsədəuyğundur. Dil və yazı üslubu baxımından
sularının təmizlənməsi qarşıda duran əsas vəzifələrdən biridir”) şüar kimi göstərildiyindən, dəyişdirilməsi tövsiyə edilir. Sənaye sularının təmizlənməsi qarşıda duran əsas vəzifələrdən biridir Dərslikdə verilən bir çox xəritələrdə miqyasın yazılması düzgün deyil. Səhifə 33, 68, 89, 98, 129, 145. Dizayn və bədii tərtibat baxımından Dizayn və bədii tərtibat baxımından Səhifə 30. “Topoqrafik plan”da olan məlumatlar aydın deyil.
Planın şərti
işarələri verilmədiyindən, dəyişdirilməsi tövsiyə edilir. Səhifə 33. “Nöqtələr üsulu ilə kənd əhalisinin yerləşməsi və sayının təsiri” xəritəsində nöqtələrin ölçüləri eyni verilmişdir. Lakin xəritədə verilmiş obyektlərin ərazi üzrə yayılması və onların kəmiyyət göstəricilərini fərqləndirmək üçün bu nöqtələrin ölçülərinin fərqli
verilməsi məqsədəuyğundur. Dizayn və bədii tərtibat baxımından Səhifə 35. “Dünyanın fiziki xəritəsi”ndə coğrafi obyektlərin adının verilməsi tövsiyə edilir. Səhifə 46. “Yerin Günəş ətrafında hərəkəti” sxemi
aydın deyil. Belə ki, yarımkürələrin hansının qaranlıq, hansının işıqlı olması seçilmir.
əvvəlində təqdim edilmiş “Bakı şəhərinin yerləşdiyi coğrafi enlik (40° şm.e)” xəritəsində Bakı
şəhəri aydın
görünmədiyindən, xəritənin dəyişdirilməsi məqsədəuyğundur.
Səhifə 51. Səhifənin sonunda verilmiş “İşıqlanma qurşaqları” xəritə- sxemində qurşaqların sərhəddi aydın deyil, rənglər bir- birinə qarışmışdır.
Səhifə 56. 5-ci tapşırıqda verilən sxemin
nəyi ifadə etdiyi aydin deyil. Bu sxemin keyfiyyət fon üsulunda 3 rəngin çaları ilə verilməsi tövsiyə edilir.
Səhifənin əvvəlində verilmiş şəkilaltı yazı (
orqanizmlərin daşlaşmış qalıqlarının ardıcıllığına görə müəyyən etmək olar”) uğursuzdur. Çünki şəkildə çökmə süxurlar görünmür.
Səhifə 62. “Litosfer tavalarının hərəkəti sxemi”ndə “dərin okean çökəkliyi (nov)” aydın verilməmişdir. Həmin sxemdə “Rift dərəsi”nin materik yer qabığında, litosfer tavalarının sərhədindən kənarda verilməsi düzgün deyil. Belə ki, səhifə 67-də 1-ci abzasda “rift dərəsi”nin orta okean dağ silsilələrinin sərhədində olduğu yazılır. Bunlar
uyğunsuzluq təşkil edir. Dizayn və bədii tərtibat baxımından Səhifə 93. “Dünyanın iqlim xəritəsi”ndə rənglər çox qarışıq olduğundan, şagirdin müstəqil fəaliyyətini təmin edə bilmir. Xəritənin dəyişdirilməsi məqsədəuyğundur.
Səhifə 100 və 101. Hər iki səhifədə verilmiş şəkillər uğursuz seçilmiş, həmçinin xronoloji baxımdan düzgün sıralanmamışdır. Dizayn və bədii tərtibat baxımından Səhifə 103. “Okeanda dərinliyə doğru temperaturun dəyişməsi” qrafikində dərinlik göstəricilərinin şaquli, temperatur göstəricilərinin isə üfüqi xəttdə verilməsi məqsədəuyğundur. Dizayn və bədii tərtibat baxımından Səhifə 116. “Coğrafi təbəqənin sərhədləri”ndə “Qabarma zonası” aydın deyil.
Dərslikdə bu ifadə haqqında məlumat verilməmişdir. Dizayn və bədii tərtibat baxımından Səhifə 117. “Coğrafi təbəqənin inkişaf mərhələləri” kimi elmi məlumatlar doğru deyil. Məsələn, ilkin dumanlığın “8 mlrd. il” əvvəl yarandığı qeyd edilmişdir. Lakin ilkin dumanlıqların yaranması daha əvvələ təsadüf edir. “Coğrafi təbəqənin inkişaf mərhələləri” ifadəsi qeyd edilsə də, şəkil coğrafi təbəqənin inkişafına aid olmayıb, onun yaranmasından daha əvvəlki mərhələləri əks etdirir. Həmçinin şəklin mövzu
ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Dizayn və bədii tərtibat baxımından Səhifə 148. 1-ci diaqramın kənarlarında ölçü vahidləri və diaqramdakı xətlərin hansının “əhalinin sayına”, hansının isə “proqnoza” aid olması verilməlidir. Dizayn və bədii tərtibat baxımından Səhifə 148. Səhifənin sonundakı “Azərbaycanda əhalinin sayının artımı” qrafiki uğursuzdur. Belə ki, burada əhalinin artımı 2005-ci ilə kimi
hər 5 ildən bir, sonra isə hər il üçün verilmişdir. Müxtəlif dövrlər üçün
verilən bu rəqəmləri müqayisə etmək şagirdlər üçün çətinlik yaradır. Dizayn və bədii tərtibat baxımından Səhifə 55. “Tapşırıq”dakı şəkil şagirddə tapşırığı həll etmək üçün lazım olan təssəvürü tam formalaşdırmır. Şəklin dəyişdirilməsi tövsiyə edilir.
Səhifə 55. “Hesablayın”da verilmiş cədvəldə “Durban” şəhərinin şagirdlərə tanış olan digər bir şəhərlə əvəz edilməsi tövsiyə edilir.
o ş.u.)” ifadəsinin “London (0 o )” kimi verilməsi məqsədəuyğundur.
1. Qədim quru sahələrinin adlarını müvafiq olaraq yazın. Səhifə 72. “Ümumiləşdirici tapşırıqlar”da 1-ci tapşırıqda “Qədim quru sahələrinin adlarını müvafiq olaraq yazın” cümləsi qeyd edilmişdir. Lakin şagirdə adları necə və harada yazmaq haqqında məlumat verilməmişdir. Səhifə 73. “Ümumiləşdirici tapşırıqlar”da 7-ci tapşırığın şərtində (“Litosfer tavalarını materik və okeanlarda yerləşməsinə uyğun olaraq qruplaşdırın”) litosfer tavalarının materik və okeanda yerləşməsinə görə qruplaşdırılması tələb olunsa da, cədvəldə tavaların qruplaşdırılması üçün 3 sütun (“Materik”, “Okean”,
Materik
Okean Materik
və okean
7. Litosfer tavalarını materik və okeanlarda yerləşməsinə uyğun olaraq qruplaşdırın:
1. Avrasiya; 2. Şimali Amerika; 3. Sakit okean; 4. Ərəbistan; 5. Naska; 6. Kokos; 7. Antarktida; 8. Hind-Avstraliya; 9. Afrika; 10 Karib; 11.
Cənubi Amerika; 12. Filippin.
Səhifə 72 və 73. “Ümumiləşdirici tapşırıqlar”da 5-ci və 9-cu tapşırıqlar demək olar ki, eynidir. Tapşırıqlardan birinin dəyişdirilməsi tövsiyə edilir.
Lavrasiya Hondvana 1. Afrika 2. Cənubi Amerika 3. Avrasiya 4. Antarktida 5. Şimali Amerika 6. Hind-Avstraliya “Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin) məzmununun işlənməsi baxımından “Müəllim üçün metodiki vəsait” 176 səhifədən ibarətdir. Burada
nümunələri, sonda isə “İstifadə edilmiş ədəbiyyat” və hər tədris vahidinin sonunda kiçik summativ qiymətləndirmə üçün nəzərdə tutulmuş tapşırıqlar da verilmişdir.
Bəzi mövzuların “Motivasiya” hissəsində (səhifə 56, 58, 83, 112 və s.) video süjetlərdən istifadə etmək qeyd edilsə də, müəllimə kömək məqsədi ilə heç bir sayt və mənbə göstərilməmişdir.
mövzusuna aid “Litosfer tavalarının hərəkəti nəticəsində yaranan relyef formalarını xəritədə göstərir” məqsədində verilmiş “xəritədə göstərir” ifadəsi “kontur xəritədə qeyd edir” kimi yazılmalıdır. Səhifə 87. “Tapşırıq” bölməsindəki cədvəldə siklon sütununda “Saat əqrəbinin hərəkətinin əksi istiqamətində olur” fikrinə düzəliş edilməsi məqsədəuyğundur. Çünki siklonların hərəkət istiqaməti şimal və cənub yarımkürəsində müxtəlifdir.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin) məzmununun işlənməsi baxımından Səhifə 97 və 99. Səhifə 97-də “Dünya okeanın yaranması” mövzusunda reallaşdırılması nəzərdə tutulan alt standart kimi 2.1.5. “Dünya okeanında baş verən fiziki-kimyəvi və dinamik prosesləri təhlil edir ”, səhifə 99-da “Okeanların öyrənilməsi” mövzusunda isə 2.1.5. “Dünya okeanında baş verən fiziki-kimyəvi və dinamik prosesləri təhlil
” və 2.1.6 “Okean sularının xüsusiyyətləri ilə bağlı hesablamalar aparır” qeyd edilmişdir. Lakin bu mövzularda qeyd edilmiş müvafiq alt standartların reallaşdırılması mümkün olmadığından, dəyişdirilməsi tövsiyə edilir. Yüklə 2,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|