Beynəlxalq hüquqda insanlıq əleyhinə cinayətlər
30
daşlığı, qanun və məhkəmə qarşısında bəra bərlik, məh-
kəmə təhqiqatının aş karlığı, məhkəmələrin müstəqilliyi və
qərəz sizliyi, təqsirsizlik prezump siyası, işgəncələrin qada-
ğan edilməsi, ölüm cəzasının ləğv edil məsi və ya məhdud-
laşdırılması, azadlıqdan məhrum edilmiş şəxs lərlə hu manist
rəftarın təmin olunması formasında gös tərmişdir. Müxtəlif
cür beynəlxalq cina yət lərin – köləlik, qul alveri, saxta pul ha-
zırlama, dəniz quldur lu ğu, ter ror çuluq, qadın və uşaq alveri,
narkotik maddələr və pornoqrafik məhsulların qanunsuz ya-
yılmasının və s. ci na yətkar əməllərin cəzalındırılması üçün
qəbul edil miş bey nəlxalq konvensiyaların böyük əhəmiyyəti
oldu. 1927-ci ildə keçirilmiş Ci na yət qa nunvericiliyinin va-
hid şəklə salınması üzrə beynəlxalq konfrans (Varşava) gös -
tərilən əməlləri beynəlxalq xarakterli cinayətlər kimi sistem-
ləşdirdi.
1
Dövlətlərin daxili hüquq qaydasını cinayətkar əməl-
lərdən qorumaq məqsədi daşıyan milli cinayət hüququndan
fərqli olan beynəlxalq cinayət hüququ bu hüququn müxtəlif
sahələrini yuxarıda göstərilən cinayətlərdən mühafizə et-
mək məqsədi daşıyır. Ümumən, bu cinayətlərin beynəlxalq
xarakterli olması, onun bir dövlətin yurisdiksiyası daxilində
olmaması deməkdir.
Tanınmış beynəlxalq hüquq mütəxəssisləri İ. İ. Lukaşuk
və A. B. Naumov beynəlxalq cinayətləri sülh əleyhinə cina-
yətlər, müharibə cinayətləri və insanlıq əleyhinə cina yətlər
hesab etməklə bey nəlxalq hüquq qayda larına qəsd edən ci-
nayətlər adlandırırlar.
2
Bu bölgünü məqsədə uyğun hesab et-
mək olar. Ona görə ki, bu beynəlxalq cinayətlərin hər biri
müstəqil tərkib elementlərinə malikdir.
1
Блищенко И. П., Фисенко И. В. Международный Уголовный Суд. /
Предисловие проф. В. П. Лозбякова. М., Закон и право, ЮНИТИ, 1998
2
Лукашук И. И., Наумов А. В. Международное уголовное право. Учеб ник.
М.: Спарк, 1999
Beynəlxalq hüquqda insanlıq əleyhinə cinayətlər
31
Bey nəlxalq təhlükəlilik dərəcəsindən, cinayətkar qəsdin
obyek tindən və digər əlamətlərdən asılı olaraq, beynəlxalq
cinayətlər aşağıdakı əsas qruplara bölünür
1
:
1. Sülh və bəşəriyyətin təhlükəsizliyi əleyhinə cina yət-
lər (təcavüz, genosid, Brləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) he-
yətinə qarşı cinayətlər, terrorizm, müharibə cinayətləri və s.)
2. Dövlətin iqtisadi və sosial inkişafına zərər yetirən ci-
nayətlər (saxta pul və qiymətli kağızların hazırlanması, qa-
nunsuz gəlirlərin leqallaş dırılması, narkotiklərin qanunsuz
dövriy yəsi, qaçaqmalçılıq və s. )
3. İnsanlıq əleyhinə cinayətlər (adamöldürmə, əhalini
məhv etmə, deportasiya, ayrı-seçkilik, köləlik, qul alveri,
qadın və uşaq alveri, fahişəliyin üçüncü şəxslər tərəfin dən
istismarı, işgəncələr, insan hüquqlarının sistematik və kütlə-
vi şəkildə pozulması və s).
4. Açıq dəniz və kontinental şelf rejiminə qarşı yönəl-
miş cinayətlər (dəniz gəmiçiliyinin təhlükəsizliyi əleyhinə
yönəlmiş qeyri-qanuni aktlar, dənizdə kömək göstərməmək,
kontinental şelf üzərində yerləşən stasionar platformaların
təhlükəsizliyi əleyhinə yönəlmiş qeyri-qanuni aktlar, dənizin
zərərli maddələrlə çirkləndirilməsi və s. )
5. Hava nəqliyyatının təhlükəsizliyinə qarşı yönəlmiş
cinayətlər və s.
Bu cinayətlərin hər biri müasir dövr üçün çox aktual-
dır, amma yuxarıda qeyd olunduğu kimi insanlıq əleyhinə
cinayətlər indiyə qədər tədqiqat predmeti olmadığı üçün
onun mahiyyətini və tərkib elementlərini izah olunması çox
əhəmiyyətlidir. İnsanlıq əleyhinə cinayət lə rin mahiyyətini
izah etməzdən öncə “insanlıq əleyhinə ci na yətlər” anlayışı-
1
Международное публичное право. Учебник, 2-е изд. , перераб. и доп: Ред
К. А. Бекяшева, М. : ТК ВЕЛБИ, Проспект, 2003
Beynəlxalq hüquqda insanlıq əleyhinə cinayətlər
32
nın meydana gəlmə tarixinə diqqət yetirmək lazımdır. Bey-
nəlxalq hüquqi sənədlərə əsasən, “insanlıq əleyhinə cinayət-
lər” an layışı II Dünya müha ribəsindən sonra meydana gəl-
mişdir, lakin bu o demək de yil ki, II Dünya mü haribəsinə qə-
dər insanlıq əleyhinə cinayətlər baş verməmişdir.
1
Məsələn,
II Dünya mü haribəsindən xeyli əv vəl, 1919-cu ildə Paris
Sülh Konfransına Müharibə müəl liflərinin məsuliyyəti üzrə
Komissiya tərəfindən “Cəzaların yerinə yetirilməsi”nə dair
hesabat təqdim olunmuşdu. Həmin hesabatda adamöldürmə,
əhalini məhvetmə, sistemli terrorçuluq, mülki şəxslərə qarşı
işgəncə və digər qeyri-insani hərəkətlərin törə dil mə si ilə bağ-
lı müddəalar öz əksini tapmışdı. Bundan başqa, 1918-ci ildə
ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi sistemli ci nayət
əməlləri nəticəsində minlərlə azərbaycanlı siyasi rəhbərlikdə
olan ermənilər tərəfindən deportasiyaya, işgəncə lərə məruz
qalmış, qadınlar, uşaqlar və qocalarla amansız rəftar olun-
muş, kütləvi qır ğın lar baş vermiş və yüzdən çox kənd viran
edilmişdi.
2
Təbii ki, bu faktlar içərisində insanlıq əleyhinə ci-
nayətlərin tərkibini yaradan əməllər mövcud olmuşdur.
II Dünya müharibəsindən sonra müasir beynəlxalq
hüququn inkişafı nəti cəsində bu cür cinayət əməllərinin ad-
ları konkret olaraq sistemləşdirildi və onlar in sanlıq əleyhinə
cinayətlər kimi təqdim olundu. Demək olar ki, bu sahədə
ilk ad dım tanınmış avropalı hüquqşünasların fikirlərini qey-
ri-rəsmi olaraq özündə əks etdirən Beynəlxalq London As-
sambleyası (BLA) tərəfindən atıldı
3
.
BLA fəaliyyətə 1941-ci ilin payızında alman fa şist-
lərinin törətdikləri cinayətlərə qarşı iş aparmaqla başlamış
1
Bassиounи M. Cherиf. Crиmes agaиnst humanиty- Dordrecht /Boston/
London: Martиnus Nиjhoff Publиshers, 1992
2
Məmmədov X., Məmmədov N. Türkiyədə və Azərbaycanda erməni mil-
lətçilərinin ci nayətləri. Bakı: Elm, 2006
3
www. en. wikipedia. org/wiki/Crime_against_humanity
Dostları ilə paylaş: |