Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------65------------------------------------ Ekspert sistemlərin yaranması və inkişafı (1970-ci illərin əvvəli – 1980-ci illərin ortaları) süni intellektin inkişafının dördüncü mərhələsi Feygenbaum, Buhanan və başqaları (Stenford universiteti): ”DENDRAL ekspert sistemi”, Feygenbaum, Şortlif: ”MYCIN ekspert sistemi”, Stenford araşdırmalar mərkəzi: ”PROSPECTOR ekspert sistemi”, Kolmeroe, Kovalski və başqaları (Fransa): ”Məntiqi proqramlaşdırma dili PROLOG” kimi tədqiqat işləri ilə formalaşdı. Beşinci mərhələ - Təkamül hesablamalar (1970-ci illər və sonra) - Rehenberq: ”Təkamül strategiyalar – bioloji informasiya prinsipi ilə texniki sistemlərin optimal- laşdırılması”(1973), Holland: ”Təbii və süni sistemlərə adaptasiya” (1975), Koza: ”Genetik proqramlaşdırma: Təbii seçim vasitələri ilə kompüter proqramlaşdırması” (1992) və Fogel: “Təkamül hesablama – maşın intellektində yeni fəlsəfə istiqaməti” (1995) kimi tədqiqatlarla xarakterizə olunur. Altıncı mərhələ - Sözün köməyi ilə hesablama (1980-ci illərin sonu və sonra) - Neyqoç: ”Ekspert və qeyri-səlis sistemlər” (1985), Kosko: ”Neyron şəbəkələr və qeyri-səlis sistemlər” (1992), Kosko: ”Qeyri-səlis təfəkkür” (1993), Yaqer və L.Zadə: ”qeyri-səlis çoxluqlar, neyron şəbəkələr və “yumşaq hesablamalar” (Soft computing)” (1994), Kosko: ”Qeyri-səlis mühəndislik” (1996) və Lütfi Zadə: “Sözlərin köməyi ilə hesablamalar” (1996) kimi ciddi elmi tədqiqatlarla gerçəkləşmişdir. Müxtəlif çətin hesablamalarda və digər tapşırıqların həyata keçirilməsində süni intellektin rolu böyükdür. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------66------------------------------------ Süni intellekt çox yüksək səviyyədə ixtisaslaşmış sahədir, onun çoxlu sayda sahələri vardır. Çox zaman süni intellektin bir sahəsi digər sahəsi ilə qarşılıqlı əlaqədə olmur. Onun bəzi sahələri isə o dərəcədə inkişafa nail olmuşdur ki, onlar artıq ayrıca bir ixtisas kimi fəaliyyət göstərirlər. İnsan intellektindən daha güclü bir intellektin yaradılması süni intellektin əsas məqsədlərindəndir. Süni intellektin nəyə aid edilməsi sualına birmənalı cavab yoxdur. Odur ki, süni intellekt haqqında kitab yazan hər bir müəllif, o elmin nailiyyətlərini nəzərə alaraq, süni intellektə tərif verir. Fəlsəfə insanın intellektinin obrazı və statusu haqqında məsələni həll etmir. Nyuell-Saymon fərziyyəsi, yaxud Tyurinq testi kimi bir sıra fərziyyələr irəli sürülmüş olsa da, kompüterin "ağıllı maşın" səviyyəsinə gədər inkişaf edə biləcəyi barədə hələlik konkret sübut yoxdur. Bununla belə, ən məşhur süni intellekt sistemlərindən biri - insanın danışığını dərk edən və çox saylı alqoritmlər sayəsində ehtimallı axtarış aparmaq kimi bacarığa malik IBM şirkətinin qabaqcıl inkişaf sistemi olan Watson, ABŞ-ın ”Jeopardy!” oyununda iştirak etmiş və iki oyunun ikisində də qələbə çalmışdır. Bundan əlavə, illik RoboCup turnirində futbolun sadələşdirilmiş formasında robotların mübarizə apara bilməsi imkanları nümayiş etdirilmişdir. Süni intellektə aid elmi tədqiqat işləri hesablayıcı texnikanın sənaye istifadəsi ilə başlanmış və ilk gündən iki istiqamətdə aparılmışdır. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------67------------------------------------ Birinci istiqamət beyin fəaliyyətinin, onun psixofizioloji xassələrinin modelləşdirilməsi ilə EHM və digər xüsusi texniki qurğuların köməyi ilə süni intellekt və ya süni ağıl hasil etmək ümidi ilə edilən cəhdlər idi ki, bu da bionika istiqaməti adlandırıla bilər. Süni intellekt üzrə tədqiqatların ikinci istiqaməti praqmatik istiqamətdir. Bu istiqamət insan beyninin psuxofizioloji fəaliyyətini tədqiq etməyi bir kənara qoyur. Burada EHM-ə alət kimi baxılır. Belə ki, məsələn, musiqi aləti pis və ya yaxşı köklənmiş ola bilər, yaxud verilmiş mövzuda yazılmış əsər pis və ya yaxşı ola bilər, ya da həmin alətdə ifaçılıq pis və ya yaxşı ola bilər. Bu istiqamətdə son 10 illiklərdə həm nəzəri, həm də tətbiqi xarakterli vacib nəticələr əldə edilmişdir. Praqmatik istiqamətdə aparılan tədqiqatlarda ”süni intellekt” termini tamamilə metaforik mənada anlaşılır və tədqiqatçılar elə proqramlar üzərində işləyirlər ki, EHM vasitələri insanın idraki fəaliyyətinin nəticələri olan prosesləri gerçəkləşdirə bilsin. Təəssüf ki, olduqca tez-tez hesablayıcı texnikaya yönəlik antropomorfizm ifadələri işlədilir. Belə ki, tez-tez ”maşın qərar qəbul etdi”, ”maşın plan tərtib etdi”, ”maşın situasiyanı və ya obrazı tanıyır”, ”maşınlar insan üçün stress yaradan şəraitdə və ya ciddi vaxt çatışmazlığı şəraitində mürəkkəb təşkilati-texniki prosesləri idarə edir”, ”maşın şahmat oynayır, musiqi əsəri bəstələyir” və s. kimi ifadələrlə rastlaşırıq. Bundan əlavə, ”ağıllı maşın”, ”düşünən maşın” kimi ifadələr də işlədilir ki, bu ifadələrdəki ”ağıllı” və ”düşünən” sözləri hərfi anlamda tamamilə boş, mənasızdır. Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|