Dərs vəsaiti. Bakı, 2012, 325 səh. Rəyçilər: iqtisad elmləri doktoru, prof

hesablamalar apanlır. Ümumiyyətlə, likvidlik müəssisənin öz 
qısamüddətli  öhdəliklərini  ödəmə  bacanğına  deyilir. 
Müəssisənin  likvidliyi  vaxtında  öz  öhdəliklərini  yerinə 
yetirməyə imkan yaradır. Deməli, müəssisənin gəlirliyi onun 
likvid olmasım göstərir. Elə ola bilər ki, müəssisənin gəlirliyi 
yüksək,  likvidliyi  isə  aşağı  və  yaxud  əksinə  olsun.  Lakin 
uzunmüddətli  perspektivi  nəzərə  alsaq,  görərik  ki, 
müəssisənin gəlirliyi onun likvidliyinə zəmin yaradır. 
Müəssisə 
öz 
cari 
aktivlərini 
reallaşdıraraq 
qısamüddətli öhdəliklərini yerinə yetirə bilərsə, onda həmin 
müəssisə  likvidli  sayılır.  Cari  ehtiyatlara  istehsal 
ehtiyatlarını,  hazır  məhsulu,  debitor  borclannı,  pul 
vəsaitlərini  və  qısamüddətli  maliyyə  qoyuluşlan  aid  edilir. 
Qısamüddətli borclara isə qısa müddətli bank ssudası, firma 
krediti, qısamüddətli istiqraz vərəqələri, müxtəlif vergilər və 
ayırmalar, ödənilən dividentlər və s. aid edilir. 
Müəssisənin  balansının  likvidliyinin  araşdmlıb 
qiymətləndirilməsi də mühüm əhəmiyyət kəşf edir. Balansın 
likvidiliyinə  müəssisənin  öhdəlikləri  və  aktivləri  arasında 
bərabərliyin təmin edilməsi yolu ilə nail olunur. Müəssisənin 
aktivləri  pula  çevrilmə  sürətindən  asılı  olaraq  dörd  qrupa 
bölünür. 
1.
 
Daha  likvid  aktivlər  -  Al.  Buraya  pul  vəsaitləri  və 
qısamüddətli maliyyə qoyuluşları daxildir. 
2.
 
Tez  reallaşdınlan  aktivlər  -  A2.  Bu  qrupa  debitor 
bordan və sair aktivlər daxildir. 
290 

---

3,
 
Zəif  reallaşdınlan  aktivlər  -  A3.  Buraya  gələcək 
dövrün  xərclərindən  başqa  ehtiyatları  və  uzunmüddətli 
maliyyə qoyuluşlan daxildir. 
4.
 
Çətin  reallaşdırılan  aktivlər  -  A4.  Bu  qrupa 
istifadəsiz  qalmış  material  ehtiyatlar,  çətin  reallaşdırılan 
məhsul hissəsi və vaxtı keçmiş debitor bordan daxildir. 
Müəssisənin  öhdəlikləri  də  dörd  qrup  üzrə 
təsnifləşdirilir və onlann ödənilməsi tezliyinin dərəcəsi üzrə 
müəyyən edilir. 
1.
 
Daha təcili öhdəliklər - Pİ. Bu qrupa yalnız kreditor 
bordan daxildir. 
2.
 
Qısamüddətli passivlər - P2. Buraya qısa müddətli 
kreditlər  və  borclar,  habelə  sair  qısamüddətli  passivlər 
daxildir. 
3.
 
Uzuiımğddətli  passivlər  -  P3.  Bu  qrupa  uzun 
müddətli kredit və borclar aiddir. 
4.
 
Daimi  passivlər  -  P4.  Bu  qrupa  balansın  IV 
bölməsində  göstərilən  maddələr  və  VI  bölmənin  bəzi 
maddələri  daxildir.  Aktiv  və  passivin  balansını  saxlamaq 
məqsədi ilə bu qrupun yekun məbləğindən «Gələcək dövrün 
xərcləri» maddəsi çıxılır. 
Müəssisə  üzrə  balansın  likvidliyini  müəyyən  etmək 
üçün  aktiv  və  öhdəliklər  qrupunun  hesablamalannm 
nəticələrini  müqayisə  etmək  lazımdır.  Aktiv  və  öhdəliklər 
qrupunun nisbətlərinin aşağıdakı şərtlərində müəssisənin 
291 

---

balansı likvidli hesab olunur. 
Al  >  Pİ 
A2  >  P2 
A3  >  P3 
A4 < P4 
Aktivlərin  birinci  və  ikinci  qruplannm  passivlərin 
birinci iki qrupu ilə  müqayisə edilməsi cari  likvidliyi,  yəni 
müəssisənin  yaxın  dövrdə  ödəmə  qabiliyyətli  olub- 
olmamasını göstərir. 
Aktiv və passivlərin üçüncü qrupunun müqayisəsi isə 
perspektiv  likvidliyi,  yəni  müəssisənin  proqnoz  tədiyyə 
qabiliyyətliyini  göstərir.  Balansın  likvidliyinin  təhlili  və 
alınan  nəticələrin  ümumiləşdirilməsi  işlərini  asanlandırmaq 
üçün  adətən  xüsusi cədvəl tərtib edilir ki, omm da  forması 
aşağıdakı kimidir (Cədvəl 11.4). 
Analitik  təhlil  praktikasında  müəssisənin  likvidliyini 
qiymətləndirmək 
üçün 
bəzi 
maliyyə 
əmsalı 
göstəricilərindən  istifadə  edilir.  Bu  göstəricilərdən  biri  cari 
likvidlik  əmsalı  olub  təsərrüfat  fəaliyyətini  aparmaq  üçün 
müəssisənin  dövriyyə  vəsaitləri  ilə  ümumi  təminatını  və 
təcili öhdəliklərinin vaxtında ödənilməsini xarakterizə  edir. 
Bu göstərici aşağıdakı kimi hesablanır. 
 
dövriyyə vəsaitləri 
qısamüddətli öhdəlikləri + kreditor öhdəlikləri 
292 

---

Balansın likvidliyinin təhlili 
Cədvəl 11.4 
(min 
manatla) 
A k t i v
 
Dövrün
 
əvvəlinə
 
Dövrün
 
axırına
 
P a s s i v
 
Dövrün
 
əvvəlinə
 
Dövrün
 
axırma
 
Tədiyyə artıqlığı 
və yaxud 
çatışmamazlığı
 
Passivlərin 
yekununa görə, 
%-lə
 
Dövrün
 
əvvəlinə
 
Dövrün
 
axırına
 
Dövrün
 
əvvəlinə
 
Dövrün
 
axırma
 
1. Daha likvid aktivlər
 
17
 
18
 
1. Daha təcili 
öhdəliklər
 
65
 
113
 
-4S 
-95
 
-73,8
 
-84,1
 
2. Tez reallaşdınlan 
aktivlər
 
154
 
159
 
2. Qısamüddətli 
passivlər
 
147
 
122
 
+7
 
+37
 
+4,8
 
+30,3
 
3. Zəif reallaşdınlan 
aktivlər
 
220
 
223
 
3. Uzunmüddətli
 
98
 
85
 
+122
 
+138
 
+124,5
 
+162,4
 
4, Çətin reallaşdınlan 
aktivlər
 
232
 
237
 
4. Daimi passivlər
 
313
 
317
 
-81
 
-80
 
-25,9
 
-25,2
 
Balans (sətir 1+2+3+4)
 
623
 
637
 
Balans (sətir 1+2+3+4)
 
623
 
637
 
X
 
X
 
X
 
X
 
*'
 Balans gələcək dövrün xərcləri qədər azaldılmışdır 
293 

---