Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
89 uĢaqlarla loqopedik iĢ təcrübəsində (Ġ.Q.Viqotskaya, E.Ġ.Polinqer, Ġ.P.Uspenskaya) oyunlar, oyun priyomları loqopedik təsirin mərhələlərinə uyğun zəiflədici çalıĢmaların keçirilməsində istifadə edilir. Məsələn: nisbi susma rejimi; düzgün nitq tələffüzünün tərbiyəsi; qısa ibarələrlə danıĢma; geniĢ cümlələrin fəallaĢdırılması; səhnələĢdirilmə; sərbəst nitq ünsiyyəti. Beləliklə də, məktəbəqədər yaĢ dövründə uĢaqlarda kəkələmənin aradan qaldırılması üçün loqopedik iĢ zamanı istifadə edilən təkmilləĢmiĢ metodikalar XX əsrin 80-ci illərində qavranmıĢdır. Loqopedik məĢğələlərdə nitq material məktəbəqədər yaĢlı uĢaqlar tərəfindən nitqin mərhələlərlə tərbiyəsi Ģəraitində mənimsənilir: birgə tələffüzdən tanıĢ Ģəkillərin təsviri, eĢidilmiĢlərin nəql olunması, Ģəkil üzrə sual-cavablar, uĢağın öz həyatından epizodların danıĢdırılmasına qədər müstəqil nitqin inkiĢaf etdirilməsi. Sözsüz, loqopedik təcrübə zamanı hər bir loqopedin öz iĢini yaradıcı qurmağa hüququ var və o bunu etməlidir. Kəkələyən uĢaqların kontingentindən və onların fərdi psixoloji xüsusiyyətlərindən asılı olaraq məlum olan metodikalardan istifadə edərkən o buna yaradıcı yanaĢmalıdır. Kəkələyən uĢaqlara göstərilən loqopedik təsir metodları «UĢaq bağçasında uĢaqların təlim və tərbiyə proqramı»na uyğun Ģəkildə iĢlənilib hazırlanmıĢdır. Bu proqram istər kütləvi uĢaq bağçalarında nitq qrupları üçün əsas sənəd olub uĢaqlarla aparılan bütün iĢlər ona uyğunlaĢdırılmalıdır. «UĢaq bağçasında uĢaqların təlim və tərbiyəsi» proqramı çərçivəsində qurulmuĢ metodlar kəkələyən uĢağa düzgün nitq vərdiĢlərini aĢılamağa, proqrama uyğun bilik, bacarıqlar qazanılmağa, kəkələyən uĢağın sosial adaptasiyasını təĢkil etməyə kömək edir. Xüsusi körpələr evi və uĢaq bağçalarında kəkələyən uĢaqların nitqinin sağlamlaĢdırmaq tədbirlərindən biri ətrafdakıların, yəni müəssisə heyətinin düzgün nitq Ģəraitidir. Müəssisənin sakit abu-havası, uĢaqlara sakit və mehriban münasibət, ümumi fiziki sağlamlaĢdırma ilə loqoped bacarıqlı iĢi, gün rejiminin dəqiq yerinə yetirilməsi onlara müsbət təsir göstərir. Demək lazımdır ki, kəkələyən kiçik yaĢlı uĢaqlarda qüsurun aradan qaldırılması valideyn və tərbiyəçilərin loqopedin rəhbərliyi altında gördükləri iĢin səmərəliliyindən çox asılıdır. Kəkələyən uĢaqlar çılğın və çox mütəhərrik olduqlarından çox zaman valideynlər onların günorta yuxusunu təĢkil edə bilmirlər. Yadda saxlamaq lazımdır ki, kəkələyən kiçik yaĢlı uĢaq üçün axĢam yuxusu mütləq 10-11 saat, günorta yuxusu isə 2 saat olmalıdır. Bu anlarda sinir 90 sistemini möhkəmləndirən və onları məĢğələlərdə fəal iĢtiraka hazırlayan amildir. MəĢğələlərdə loqopedin rəhbərliyi ilə uĢaqlar fasiləsiz və dili dolaĢmadan danıĢırlar. Bu vərdiĢin möhkəmləndirilməsi və bütün qalan saatlarla mühafizə edilməsi üçün valideyn və tərbiyəçilər çox diqqətli olmalıdır. Onlar (valideyn və tərbiyəçilər) uĢağın nitqi üzərində həmiĢə iĢləməli, uĢaqların bütün danıĢıqlarını məhdudlaĢdırmamalı, onlara sual verməməli, səhv nitqi kəkələməklə danıĢmağa baĢlarsa, o dəqiqə ona kbmək etmək, onun əvəzində söz və ifadələri demək lazımdır. UĢaq bağçasında və evdə ilk aylarda «susmaq rejimi»nə riayət etmək kiçik yaĢlı uĢaqlar üçün çox çətin olur. Bu hamı tərəfindən qəbul edilmiĢ termin Ģərti xarakter daĢıyaraq, uĢaqların tam susmasına iĢarə etmir. «Susmaq rejimi»ndə uĢağa çox az danıĢmaq və danıĢarkən pıçıltıdan istifadə etməyə icazə verilir. Bunun nəticəsində də, loqopedik məĢğələlərdə düzgün danıĢmaq vərdiĢinin formalaĢması, evdə isə «susmaq rejimi» proseslərində nitq aktının baĢ verməsinin təsiri ilə normal nitqə davamlı refleks yaranır. UĢağın iĢtirak etdiyi yerdə onun kəkələməsi haqqında danıĢmaq və ya onun qüsurunu baĢqalarına nümayiĢ etdirmək qəti qadağandır. Valideynlər, yaxın adamlar, tərbiyəçilər və loqoped öz Ģəxsi nitqi ilə uĢaqlar üçün nümunə olmalı, onlarda sakit, düzgün, rəvan danıĢmaq bacarığı öyrədilməlidir. Evdə hökmən uĢaq üçün sakit Ģərait yaradılmalı, onları qıcıqlandıran, əsəbiləĢdirən və həyəcanlandıran amillər aradan qaldırılmalıdır. Bütün il boyu uĢağın yanında qonaq qəbul etmək və ya onunla qonaq getmək olmaz. Bu məktəbəqədər yaĢlı uĢağı həyəcanlandırıb düzgün olmayan nitqə təhrik edə bilər. UĢaqlarda kəkələməni aradan qaldırdıqdan sonra yaxĢı olar ki, onunla bir neçə ay müddətinə Ģəhərdən çıxıb sakit yerə gedilsin. Belə uĢaq vaxtının çox böyük hissəsini onunla mehriban, sakit və təmkinli olan yaxın adamların biri ilə keçirməlidir. YaxĢı olar ki, bu zaman uĢaq özündən kiçik olan uĢaqla yoldaĢlıq etsin. UĢağı günəĢ altında çox saxlamaq, həyəcanlandırıcı oyunlarda iĢtirak etməsinə yol vermək olmaz. Məktəbəqədər yaĢlı uĢaqlarda kəkələmənin aradan qaldırılması iĢi onun profilaktikası ilə sıx bağlıdır. UĢaqları kəkələmədən qorumaq üçün böyüklərin, valideyn, ailə, körpələr evi və bağçalarda məqsədyönlü profilaktika iĢi təĢkil edilməlidir. Körpənin lap erkən yaĢlarından nitqinin inkiĢafı yaĢlıların nitqini fəal yamsılamasından meydana gəlir. Lakin bunu da nəzərə almaq lazımdır ki, yamsılama nitqin inkiĢafında ən böyük amil olmaqla bərabər, həm də ən böyük təhlükədir. Belə ki, körpənin nitqinin formalaĢması və Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|