Derektaniw uzb



Yüklə 1,14 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/81
tarix11.07.2018
ölçüsü1,14 Mb.
#55346
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   81

A.Shabibullaevning G`Adabiy  manbashunoslik va matnshunoslikG` (T. TDShI. 
2000)  killanmasi  va  A.A.Madraimov  tuzgan  G`Manbashunoslikdan  ma`ruzalar 
majmuasiG`  (T.  TDPU  2001)da  ezma  manbalar  tugrisida  talabalarga  ma`lumotlar 
berish  dars  jaraeni  xususiyatlarini    e`tiborga  olishga  xarakat  kilingan.  Fakat 
A.Shabibullaev  killanmasida  adabiy  manbashunoslikka  katta  e`tibor  berilgan.  Unda 
dars kuyidagi tartibda tuzilgan.  
1.  Mavzu  nomi.  2.  Adabietlar.  3.  Dars  mazmunining  kiska  izoshi.  Sungra  dars 
mazmuni baeni, aloxida atamalar va oxirida savollar berilgan. 
A.A.Madraimov  tuzgan  ma`ruzalar  matnida  dars  jaraenining    tartibi 
kuyidagichadir.  1.  Mavzu  nomi.  2.  Dars  rejasi.  3.  Asosiy  tushunchalar.  4.  Darsning 
mufassal  mazmuni.  5.  Materialni  mustashkamlash  uchun  savollar  va  oxirida 
adabietlar ruyxati keltirilgan.  
Ushbu  maxsus  kataloglar  va  darsliklardan  tashkari  kilezma  kitob  tugrisida  va 
shark manbashunosligiga oid tuplam va kitoblar xam mavjud bulib, ulardagi muxim 
ezma  manbalarning  Xar  biriga  Aloxida  e`tibor  berilmagan.  Lekin  ularda  eng 
muximlari  tugrisida  matn  orasida  ma`lumotlar  keltiriladi  xamda  manbalarning 
umumiy  xususiyatlari  tadkik  etilgan.  Zikr  etilgan  darslik  va  killanma,  maxsus 
adabietlarning  barchasida  uziga  xos  foydali  ma`lumotlar  mavjudligini  tan  olamiz. 
Lekin  ularning  birontasini  ilmiy-metodik  jishatdan  talabalarga  manbalar  tugrisida 
dars berish uchun mukammal namuna deb olish mumkin emas.  
Mavjud  ilmiy  adabietlaríèng  òàshëèëè  va  kafedramizdagi  tajribalarimiz  asosida 
ezma  manbalar  tugrisidagi  texnik  ma`lumotlar  va  asar    mazmuni  talabalarga 
kompleks  tarzda  tushuntirishning  eng  samarali  va  ilmiy-metodik  asoslarini  ishlab 
chikishga xarakat kilindi.   
Talabalarga  manba  tugrisida  kompleks  tarzda  ma`lumot  berish  kerak.  Bu  esa 
ezma  manbaning  kodikologik  ma`lumotlar,  muallif  va  uning  yashagan  davri,  asar 
tarkibi va mazmuni taxlili, uning tarixnavisligini tushuntirishdan iboratdir. Darsning 
uziga  xos  xususiyatlari  sifatida  uning  rejasi,  mavzuga  oid  asosiy  tushunchalar  va 
kushimcha kirgazmali kurollardan foydalanishni kayd etish mumkin.    
Ezma  manbalar  tugrisidagi  ma`lumotlarni  kuyidagi  tartibda  tushuntirishni  eng 
ma`kul va samarali ilmiy metodologik uslub deb shisoblayman.  
Kodikologik  ma`lumot  eki  taxlil  deganda  ezma  manba,  uning  muallifining 
nomlari va noeb kulezmalar tugrisidagi ma`lumotlarni baen etish tushuniladi. Bunday 
ma`lumotlar  5  dan    9  gacha  bilishi  mumkin.  (Bundan  ortikcha  ma`lumot  talabani 
e`tiborini  susaytirishi  mumkin).  Bular  kodikologik  eki  kilezma  tugrisidagi 
ma`lumotlar xisoblanadi. Kodikologiya suzi lotincha ñod3x-kodeksdan olingan bulib 
kilezma kitobning uziga xos xususiyatlarini anglatadi.  
Kodikologik ma`lumotlar asar nomidan tashkari yana kuyidagilardan iboratdir.  
q.
 
Muallifning nomi (xaet yillari);  
w.
 
Asarning yaratilgan vakti;  
e.
 
Kilezmaning tartib rakami va saklanaetgan joyi;  
r.
 
Eng kadimgi kilezmaning yaratilgan vakti va joyi; 
t.
 
Kilezmaning varaklar soni va ilchami. 
Ularning  ayrimlarini  B.A.Ashmedov  manbaning  tashki  belgilari-kilezma 
mukovasi,  kogozi  va  xatidan  tashkari  asarning  ezilgan  vakti,  joyi,  muallifi,  ezilish 
sabablari, asar ezilgan vaktdagi ijtimoiy-siesiy mushit, deb tushuntiradi.    
Bular kilezma asar tugrisidagi eng ixcham kodikologik ma`lumot xisoblanadi. 


Pedagog  urganilaetgan  manbaning  ilmiy  axamiyatidan  kelib  chikib,  yana 
kuydagi  kushimcha  ma`lumotlar  bilan  tuldirish  mumkin  va  ularni  kilezma  asar 
tugrisidagi batafsil ma`lumotlar deb atashimiz mumkin. Ular kuyidagilardir.  
q.
 
Shattotning nomi va xat turi; 
w.
 
Kulezmaning kichirilgan joyi;  
e.
 
Paleografik  xususiyatlari  (sieshi,  kogozi  va  kilezmaning  uziga  xos 
xususiyatlari);  
r.
 
Kulezma xotimasi-kalofon.  
 Pedagog-mutaxasis uz bilim saviyasiga kura va ixtieri bilan bu ma`lumotlarning 
barchasini  eki  ulardan  ayrimlarini  tanlab  talabalarga  tushuntirishi  mumkin.  Sunggi 
tadkikotlar  shuni  kirsatadiki,  bir  manba,  kilezma  kitob,  bitik  tugrisida  60  dan  zied 
texnik,  kodikologik  ma`lumot  mavjud.  Albatta  bularning  aksariyati  fakat  sof  ilmiy 
akademik tadkikotlarda  istifoda etiladi. 
Oliy  ta`lim  tizimining  birinchi  boskichi  uchun  asar  tugrisidagi  9  ta  eslatilgan 
kodikologik ma`lumotlarni kifoya deb uylaymiz. 
 
Asa4 m7all8f8 va 7n8ng 6ashagan dav48. 
Kulezmadagi asar  muallifi  va uning  yashagan davri  tugrisida  ixcham  ma`lumot 
keltirilishi zarur. Odatda shark tarixchilari nomlari ixcham tarzda va tula keltirilishi, 
imkon darajasida nomlar originalda ya`ni arab alifbosida berilishi kerak. Muallifning 
tugilgan  yili  va  vafoti,  yaratgan  asosiy  asarlari,  ularning  kiskacha  mazmuni 
keltirilishi  maksadga  muvofikdir.  Shuningdek,  muallif  yashagan  davr,  jamiyat 
tugrisida xam talabalarga tushuncha berish zarur.  
 
Asa4n8ng 5a4k8b8 va mazm7n8 5axl8l8 
Talabalarga  manbaning  kodikologik  xusiyatlaridan  tashkari  ezma  manbalardagi 
asarning  tarkibi  va  umumiy  mazmunini  xam  tushuntirish  lozim.  Bularni 
B.A.Axmedov  manbaning  ichki  belgilari  deb  atagan.  Asar  mazmuni  va  uning 
tarkibini tushuntirishda pedagoglar  talabalarga kuyidagi ilmiy ma`lumotlarni berishi 
zarur deb shisoblayman. 
1. Asarning umumiy xarakteri;  
2. Asarning tarkibini taxlili; 
3.  Asarning  mazmunini  taxlil  kilish,  goyaviy-siesiy  saviyasi  va  ilmiy  kiymatini 
aniklash masalalari nazarda tutadi;  
4. Asarning uziga xos xususiyatlari; 
5. Asarning uz soshasiga kishgan yangiligi va uning ilmiy axamiyatini aniklash. 
 
Manbadagi asarning umumiy xarakteri. 
Manbadagi  asarning  umumiy  xarakteri  deganda,  asar  mazmunining  umumiy 
tarixga, masalan, G`Tarixi TabariyG`, G`Ravzat us-safoG`, G`Jomi ut-tavorixG` kabi 
asarlarga  xos  xususiyatlarini  aniklash  nazarda  tutiladi.  Eki  sulolalar  tarixi-G`Tarixi 
BayshakiyG`,  G`Tarixi  salotini  mangitiyaG`  kabi  asarlarga  xos  xususiyatlarni 
aniklash tushuniladi.  
Bulardan  tashkari  yana  xotira  xarakterdagi  manbalar-G`Temur  tuzuklariG`, 
G`BoburnomaG`, G`Tarixi RashidiyG` kabi asarlar xususiyatlari xam mavjud.  
Sof tarixiy asarlardan tashkari manba sifatida yana tazkiralar-shoirlar, adiblar va 
tasavuf namoendalari tugrisidagi majmualar xam katta ilmiy tarixiy axamiyatga ega.  


Yüklə 1,14 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   81




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə