1
Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti Boshlang‘ich
ta‘lim yo‘nalishi 5BT-s22 guruhi 2- bosqich talabasi
Aminova Azizaning Ona tili nazariyasi va amaliyoti fanidan
yozgan mustaqil ishi.
Mavzu: Alohida guruh so'zlar
So’zning leksik ma`nosi bilan ularning predmetiklik, belgi,harakat singari
ma`nolarini ifodalovchi umumiy Grammatik ma`nolari o’rtasida
uzviy aloqa
mavjud. So’zlarni turkumlarga ajratishda so’zlarning leksik ma`nosi ustiga
qo’yilgan umumiy Grammatik ma`no asosiy tayanch. Nuqta bo’lin xizmat qiladi.
So’zlar anglatiladigan umumiy Grammatik ma`nolariga ko’ra so’z
turkumlariga ajratiladi. Tildagi so’zlarning ma`no vazifalariga ko’ra
ma`lumguruhlarga bo’linishi
so’z turkumi
deb yuritiladi.
So’zlarning lug`aviy va Grammatik ma`no jihatdan o’zshashligiga ko’ra
ayrim leksik-grammatik guruhlariga ajratilish so’z turkumlari deyiladi. So’z
turkumlari- so’zlarning so’rog’I va qanday umulashgan ma`no ifodalashiga ko’ra
guruhlarga bo’linadi So’zlarni turkumlarga ajratishda
ularning Grammatik
ma`nolari bilan bir qatorda, lug’aviy ma`nosi ham asosiy belgilardan hisoblanadi.
So’zlar turkumlarga quyidagi xususiyatlariga ko’ra ajratiladi:
1.
Leksik
ya`ni atash ma`nosiga ega
yoki egamasligi va biror
so’roqqa javob bo’la olish-olmasligiga ko’ra;
2.
Grammatik
shaklga ega bo’lish – bo’lmasligiga ko’ra;
3.
Gapda biror
sintaktik vazifa
bajara olish-lomasligiga ko’ra.
2
So’zlarni turkumlarga ajratish
Leksik
ya`ni atash
ma`nosiga
ega yoki ega
emasligi va biror
so’roqqa javob bo’la
olish-olmasligiga ko’ra
Grammatik
shaklga ega bo’lish-
bo’lmasligiga ko’ra
Gapda biror
sintaktik vazifa
bajara
olish yoki bajara
olmasligigako’ra
So’z turkumlari ma`no va vazifasiga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’linadi:
1.
Mustaqil so’zlar
2.
Yordamchi so’zlar
3.
Alohida olingan so’zlar
Mustaqil so’z turkumlari
-atash va umumiy Grammatik ma`noga ega bo’lib,
biror so’roqqa javob bo’ladigan, gap ichida ma`lum sintaktik vazifa bajaradigan
so’zlardir. Bu guruhga
ot, sifat, son, olmosh, fe`l,
va
ravish
kiradi. Masalan: Gul-
nima?, Chol-kim?, Chiroyli- qanday?, Yuztacha-nechta? Keldi-nima qildi?.
Yordamchi so’z turkumlari
- atash ma`noga ega bo’lmaydigan, faqat
Grammatik ma`nolarni ifodalashga xizmat qiladigan, so’roq berib, bo’lmaydigan
so’zlardir. Ular mustaqil so’zlar va ayrim gaplar orasidagi munosabatni anglatishga
xizmat qiladi, so’zga va gapning mazmuniga turli qo’shimcha grammatik ma`nolar
qo’shadi. Yordamchi so’zlarga
ko’makchi, yuklama, bog’lovchi
kiradi.
Oraliqdagi so’zlar (alohida olingan so’zlar)
lug’aviy ma’no bildirmaydigan,
lekin ba`zan gap bo’lagi vazifasini bajaradigan so’zlardir. Ular mustaqil va
yordamchi so’zlarning har ikkalasiga xos belgilarni o’zida aks ettiradi. Bularga
modal so’zlar, taqlid so’zlar
va
undov so’zlar
kiradi.
