Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 189 Tusi insanın nitqinə, onun danışığına və bir-birilə ünsiyyətinə müstəsna əhəmiyyət verirdi. O «insan nəfəsi və natiqəsi bəsit bir maddədir» deyir. Ona görə ki, onda olan idrak və cəmiyyətdə baş verən bütün hadisələrə öz münasibətini göstərməklə, bunları başqalarına da çatdırmaqda nəfsi-natiqədən istifadə edir. «Buna görə də, səlis rəvan, düzgün mənadan xali olmayan əsilzadələr içərisində insanı məşhur edən və həsədlər bais olan nitqə malik olmaq»a çağırırdı. Tusi «əql və idrak çətin məsələlərin həllində mühüm rol oynamaqla bir bədəndə fəaliyyət göstərir ki, bunun sahibinə insan deyilir», tərifini verir. Tusi təhsil, tədris, təlim və tərbiyə prosesini müəl- limsiz təsəvvür etməmiş və müəllimi bütün təlim prosesinin peyğəmbəri hesab etmişdir. Tusi əsərlərini nəzərdən keçirdikcə müəllim adına tez- tez rast gəlir və ona bəzən «tələbə», «müəllim», «mütəkəllim», «mütəəllim», «alim», «ədib» və s. adlarla müraciət etdiyini və haqqında ləyaqətli hekayələr söyləndiyini də tez-tez görürük. Ümumiyyətlə, bu terminlər barədə orta əsrlərdə çox müxtəlif fikirlərə rast gəlmək olur. Hələ müəllim adı meydana çıxmamışdan və termin kimi təkmilləşməmişdən əvvəl ona bəzən «ədib», bəzən də «alim» də deyilirmiş. Fikrimizcə, Tusi də bu dövrdə fəaliyyət göstərdiyindən qeyd etdiyimiz adları tez-tez işlətmiş, nəhayət, «müəllim» kəlməsinə daha çox müraciət etmişdir. Bu barədə rus şərqşünası, akademik Vasili Vladimiro- viç Bartoldun (1869-1930) da qeydləri vardır. Bartold A. Metsə isnad edərək göstərir ki, orta əsrlərdə «Alim», Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 190 «Ədib» kimi istilahlar tez-tez işlədilir, bəzən müəllimə və «ədibə» də «alim» deyə müraciət edilirdi. Cəngavərlik dərsi keçib, sazay tərbiyəsi almış ədib öz xüsusiyyətləri və fəaliyyətinə görə, müasir jurnalistlərə çox bənzəyirdi. İzahata görə ədiblə alimin fərqi bunda idi ki, ədib hər şeydən Ən yaxşılarını seçib onları vahid bir məqamda birləşdirirsə, alim hər hansı bir sahəni götürüb, o sahədə kamillik dərəcəsinədək yüksəlir. Tusi yaradıcılığında da «xətib», «ədib», «üləma», «müdərris», «tələbə», «mütəkəllim», «müəllim» kimi terminlər tez-tez işlədilərək, Nəsirəddin Tusinin 1260- 1270-ci illərdəki pedaqoji yaradıcılığında təkcə müəllim sözünü qəbul edib işlətdiyi qabarıq şəkildə nəzərə çarpır. Əlbəttə, bu qeyd etdiklərimiz haqqında azacıq təhlil verməyimizi ona görə zəruri saydıq ki, XIII əsrdə Tusini pedaqoji istilahların islahatçısı kimi də şöhrətləndirək. XII əsrdə pedaqoji terminlər Tusi tərəfindən islah edildiyi kimi XIX əsrdə məşhur rus yazıçısı Lev Nikolayeviç Tolstoy (1828-1910) tərəfindən aparılmışdır. Tusi ədib terminini «Tələbə» kimi işlədərək buna «Şair» «Xətib» sözlərini də əlavə etmişdir. Tusi müəllimi hər sahədən məlumatı olan adam kimi mədh edərək, «Heç bir varidata, dirhəmlərə uymayıb, dəbdəbə və tərəqqini vətənə, xalqa xidmət göstərən mütəəllim yeritməyə gərək insan» kimi tərənnüm edirdi. Tusi müəllimi «ülvitələb, zinətfəza və ülüvüdərəcat» hesab edir və «öz əqli və dəyanəti ilə timsalı, əxlaqı cəhətincə qüsursuz, şirin ləhcə, vüqarlı, mürüvvətli, heybətli və nəzafətli xatib» simasında canlandırırdı. Nəsirəddin Tusi yazırdı ki, «uşağın müəllimi ağıllı, idraklı, yüksək hisslər ustadı olmalıdır. O, uşaqların həvəs, NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 191 meyl və əhvali-ruhiyyəsinə bələd olmaqla bərabər özü şirin dilli, vüqarlı, təmizkar və qabil olmalıdır. O, ümumiyyətlə hər bir təriqət-əhli ilə oturub-durmaq və ya danışmaq qaydalarından, hər kəsin xüsusiyyət və əhvalına görə onunla müdarə etməkdən bixəbər olmaqla pis, bəd əməllərdən iraq olmalıdır». Tusi qeyd edir ki, valideynlər öz övladlarını yalnız belə müəllimlərin dərs dedikləri məktəbə qoymalı və belə müəllimlərdən istifadə etməlidir. Tusi valideynlərə məsləhət görürdü ki, uşaqlarını əqidəli və savadlı görmək istəyirlərsə yalnız yaxşı, qabil müəllimlərin gözəl siniflərini mənimsəmək üçün onun məktəbində dərs almalı və belələrindən tərbiyyə qəbul etməlidirlər. Tusi müəllimi alicənab, ülvitələb şəxs hesab edir. Və müəllimin üzərinə vəzifə qoyur ki, kənardan baxanlar onun müəllimlərini gördükdə onların biliklərinə qibtə etsinlər və daim öz biliklərini artırmağa çalışsınlar. Tusinin fikrincə «müəllim uşaqları elə öyrətməlidir ki, onlar həmişə yaxşı işlər görsünlər və hamıya yaxşılıq etməyi bacarsınlar və hörmət-ehtiram göstərməyə tez alışsınlar, qızılı, gümüşü uşaqların gözündən salsınlar və öyrətsinlər ki, qızıl-gümüşün verdiyi zərər əfi ilanların zəhərlərindən də qorxuludur». Mütəfəkkir müəllimlərdən özünü öyrənməyi, öz-özünə qiymət verməyi də tələb edərək riayət tərəfindən şərəfləndirilməsini, xalq tərəfindən sevilərək uca tutul- masını istəyirdi. Nəsirəddin Tusi müəllimlərin qiymətini, dəyərini və- tən üçün, tərəqqi üçün nə qədər kamil insan yetişdir- məkdə görmək istəyir və «tərəqqinin dərəcat»ını ondan Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|