1 - Jadval
Yettiuylisoyning janubi-sharqiy yonbagʻridagi
qoʻziquloq – qorabosh – qoʻngʻirbosh - qontepar – har xil oʻtliar assotsiatsiyasi turlari tarkibi (Yettiuylisoy, Navoiy f/x Urgut tumani, d.s.b. – 875 – 915 m.).
№
|
Oʻsimliklar turlari
|
Yarusi
|
Moʻllik darajasi
|
Fenofazasi
|
Hayotiy shakli
|
1
|
Eremurus sogdianus (Regel) Benth. & Hook f.
|
III
|
Sp
|
Gʻunchalash, gullash
|
koʻp yillik oʻt
|
2
|
Phlomus salicifolia Regel
|
II
|
Сop1
|
Gʻunchalash, gullash
|
koʻp yillik oʻt
|
3
|
Bibershteinia multifida DC.
|
III
|
Sp
|
Gʻunchalash, gullash
|
koʻp yillik oʻt
|
4
|
Carex pachystilis J.Gay
|
IV
|
Сop1
|
Mevalash
|
koʻp yillik oʻt
|
5
|
Poa bulbosa L.
|
II
|
Cop1
|
Mevalash
|
koʻp yillik oʻt
|
6
|
Inula orientalis Lam.
|
I
|
Sol
|
Gullash, mevalash
|
koʻp yillik oʻt
|
7
|
Cousinia radians Bunge
|
II
|
Sol
|
Gullash,Mevalash
|
Ikki yillik oʻt
|
8
|
Alhagi pseudalhagi (M.Bieb.) Desv.
|
II
|
Sol
|
Gullash
|
koʻp yillik oʻt
|
9
|
Achillea filipendulina Lam
|
III
|
Sp
|
Gʻunchalash, gullash
|
bir yillik oʻt
|
10
|
Gentiana olivieri Griseb.
|
IV
|
Sol
|
Mevalash
|
koʻp yillik oʻt
|
11
|
Ranunculus sewertzowii Regel
|
III
|
Sp
|
Mevalash
|
koʻp yillik oʻt
|
12
|
Convolvulus arvensis L.
|
IV
|
Sol
|
Gʻunchalash, gullash
|
bir yillik oʻt
|
13
|
Plantago lanceolata L.
|
IV
|
Sp
|
Gullash, mevalash
|
koʻp yillik oʻt
|
14
|
Onosma dichroanta Boiss.
|
III
|
Sp
|
gullash, mevalash
|
koʻp yillik oʻt
|
15
|
Hypericum scabrum L.
|
III
|
Sol
|
gullash, mevalash
|
koʻp yillik oʻt
|
16
|
Elaeosticta allioides (Regel & Scmalh.) Kljuykov, Pimenov & V.N.Tikhom
|
III
|
Sol
|
Gullash
|
koʻp yillik oʻt
|
17
|
Gallium aparine L.
|
III
|
Un
|
Gullash, mevalash
|
bir yillik oʻt
|
18
|
Taeniatherum kaput-medusae (L.) Nevski
|
IV
|
Sol
|
Mevalash
|
bir yillik oʻt
|
19
|
Ferula kuhistanica Korovin
|
I
|
Un
|
Gullash, mevalash
|
koʻp yillik oʻt
|
20
|
Origanum vulgare subsp. Gracile (K.Koch) Ietsw.
|
III
|
Sol
|
Gullash, mevalash
|
bir yillik oʻt
|
21
|
Cousinia resinosa Juz.
|
III
|
Sol
|
Gullash, mevalash
|
Ikki yillik oʻt
|
22
|
Papaver pavoninum C.A.Mey.
|
IV
|
Sol
|
Gullash, mevalash
|
Bir yillik oʻt
|
23
|
Astragalus camptoceras Bunge
|
IV
|
Sp
|
Mevalash
|
Bir yillik oʻt
|
24
|
Cullen drupaceum Sumnev.
|
II
|
Sp
|
Gullash
|
koʻp yillik oʻt
|
25
|
Trifolium campestre Schreb.
|
IV
|
Sol
|
Gullash, mevalash
|
Bir yillik oʻt
|
26
|
Hultemia persica (Mich. & Juss.)
|
I
|
Un
|
Gullash
|
Buta
|
27
|
Potentilla pedate Willd. Ex Hornem.
|
IV
|
Sp
|
Gullash, mevalash
|
Koʻp yillik oʻt
|
28
|
Geranium pusillum L.
|
IV
|
Sp
|
Gullash, mevalash
|
Bir yillik oʻt
|
29
|
Malva bucharica Iljin
|
IV
|
Sp
|
Gullash, mevalash
|
Ikki yillik oʻt
|
30
|
Alissum desertorum Stapf.
|
IV
|
Sp
|
Mevalash
|
Bir yillik oʻt
|
31
|
Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.
|
IV
|
Sol
|
Mevalash
|
Bir yillik oʻt
|
32
|
Strigosella Africana (L.) Botsch.
|
IV
|
Sp
|
Gullash, mevalash
|
Bir yillik oʻt
|
33
|
Dianthus tetralepis Nevski ex Schischk.
|
IV
|
Sp
|
Gullash, mevalash
|
Koʻp yillik oʻt
|
34
|
Silene conica L.
|
IV
|
Sp
|
Gullash, mevalash
|
Bir yillik oʻt
|
35
|
Anchusa azurea Mill.
|
III
|
Un
|
Gullash, mevalash
|
Koʻp yillik oʻt
|
36
|
Phlomis thapsoides Bunge
|
III
|
Sp
|
Gʻunchalash, gullash
|
Koʻp yillik oʻt
|
37
|
Koelpinia linearis Pall.
|
IV
|
Sp
|
Mevalash
|
Bir yillik oʻt
|
38
|
Centaurea depressa M. Bieb.
|
IV
|
Sp
|
Gʻunchalash, gullash
|
Bir yillik oʻt
|
39
|
Filago germanica (L.) Huds.
|
IV
|
Sp
|
Mevalash
|
Bir yillik oʻt
|
1-Jadvaldagi maʻlumotlardan shuni koʻrish mumkinki Yettiuylisoyning janubi-sharqiy yonbagʻridagi qoʻziquloq – qorabosh – qoʻngʻirbosh - qontepar – har xil oʻtliar assotsiatsiyasi turlari tarkibida Sp- (Sparsae) oʻrganilgan maydonda 48,72 % ni tashkil etdi. Bu oʻsimliklar Bibershteinia multifida DC. bilan birga Phlomis thapsoides, Koelpinia linearis, Centaurea depressa, Filago germanica, Potentilla pedate, Geranium pusillum, Malva bucharica, Alissum desertorum, Strigosella Africana, Dianthus tetralepis va boshqa oʻsimliklar jamoasi tashkil etdi.
Sol- (Solitariae) 33,33 % ni tashkil etib bular Gentiana olivieri Griseb., Convolvulus arvensis L., Hypericum scabrum L, Elaeosticta allioides, Taeniatherum kaput-medusae, Origanum vulgare subsp., Cousinia resinosa Juz., Papaver pavoninum, Trifolium campestre Schreb., Capsella bursa-pastoris kabi oʻsimliklarni tashkil etib ular asosan bir yillik va koʻp yillikdir oʻrsimon oʻsimliklardir.
Un- (Unicum) 10,26 % ni tashkil etdi. Bular Ferula kuhistanica Korovin, Gallium aparine L., Hultemia persica (Mich. & Juss.), Anchusa azurea Mill. kabi oʻsimliklar aniqlandi. Cop- (Copiosae) esa oʻrganilayotgan maydonda 7,69 % ni tashkil etib bular Phlomus salicifolia Regel, Carex pachystilis J.Gay, Poa bulbosa L. gʻunchalash va mevalash fazasidagi koʻp yillik oʻt oʻsimliklar tashkil etadi (1-rasm).
Navoiy f/x Urgut tumani, d.s.b. – 875 – 915 m.Yettiuylisoyning janubi-sharqiy yonbagʻridagi qoʻziquloq – qorabosh – qoʻngʻirbosh - qontepar – har xil oʻtliar assotsiatsiyasi turlari tarkibi % miqdori 1-rasmda diagramma koʻrinishida tasvirlangan.
3-rasm. Qoʻziquloq – qorabosh – qoʻngʻirbosh - qontepar har xil oʻtlar assotsiatsiyasi turlari tarkibi % miqdori.
Atrof-muhitni, oʻsimliklar olamini muhofaza qilish insoniyat uchun juda katta hayotiy ahamiyatga ega. Insoniyat tabiatdan foydalanar ekan, uning asrlar davomida shakllangan tabiiy manzarasini oʻzgartirmoqda, unga salbiy taʻsir koʻrsatmoqda. Sanoat tarmoqlari va qishloq xoʻjaligining rivojlanib borishi, tabiiy maydonlarning keng miqiyosda oʻzlashtirilishi ekologik muvozonat buzilishiga olib kelmoqda.
Natijada oʻsimliklarning qimmatli turlari yoʻq boʻla boshladi. Togʻ bagʻridagi yongʻoqzor va butazorlarning, oʻrmonzorlardagi qimmatbaho daraxtlarning shavqatsizlarcha kesib yuborilishi oqibatida nafaqat oʻsimliklar dunyosi kambagʻallashib qoldi, balki yovvoyi oziqabop hamda dorivor oʻsimlik turlari ham jiddiy xavf ostida qoldi.
Tabiiy genofondning saqlanishi va muhofaza choralarini ishlab chiqish qishloq xoʻjaligida ekiladigan serhosil, har xil kasalliklarga bardosh bera oladigan yangi navlarni kelib chiqarishda bebaho ahamiyatga egadir.
Oʻzbekiston tabiati oʻzining betakror tabiiy boyliklari bilan alohida ajralib turadi. Mahalliy florada mavjud boʻlgan turlarni muhofaza qilish va ularni koʻpaytirish, mahalliy dori-darmon ishlab chiqarishni rivojlantirishdagi vazifalardan biridir.
IV. Urugʻlarning dala sharoitida unuvchanligi va qayta tiklanishi
Urug`larning unishi dala sharoitida kuzatilganda laboratoriyadagidan ancha farq qilishini ko`rdik. Buning sababi tuproqda ekilgan urug`larga juda ko`p ekologik omillar: namlik, harorat, tuproqning fizik va kimyoviy xususiyatlari kompleks taʻsir ko`rsatadi. Biebersteinia multifida Samarkand viloyati Urgut tumani Amon-qoʻton milliy tabiat bogʻI, oʻrmon xoʻjaligi hududidagi tajriba maydonchasida hamda tabiiy oʻsimlik oʻsgan hududning togʻ yoni, shimoliy qiyaligidan tayyorlangan maydonlarda ekib oʻstirildi.
4-rasm. Bahorda va kuzda dala sharoitida qoʻyilgan tajribalarva qayta tiklash
Omon-qoʻton milliy tabiat bogʻi hududidagi tajriba maydonchasining tuprog`i mayda shag`alli, tipik bo`z tuproq 0,001 mm dan kichik zarrachalari tuproq hajmining 60 – 80% ni tashkil etadi. Biz yozda yig`ib olgan urug`larni ikki faslda yaʻni kuz va erta bahorda turli muddatlarda ekdik. Qayta tiklash natijalari 1-diagrammada keltirilgan.
Diagrammada keltirilgan natijalarga koʻra koʻpqiychali qontepar urugʻlari unishi uchun tashqi muhit omillari katta ahamiyatga ega ekanligi aniqlandi. Bahorda turli muddatlarda ekilgan urugʻlarning 1-yil umuman unmaganligini aniqladik. Ikkinchi yilda esa urugʻlar qishgi tinim davrini oʻtab hamda tashqi muhit omillarining tasiri natijasida unib chiqishini aniqladik.
Dostları ilə paylaş: |