Bank ishi va auditi yo‘nalishi “Iqtisodiyotda

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining raqamli iqtisodiyotdagi o‘rni va vazifalari

Raqamli texnologiyalar kundalik hayotning barcha sohalarining ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Aloqa va xaridlarni sotib olishdan boshlab, tovarlarni ishlab chiqarish va davlat idoralari faoliyati bilan yakunlanib, hamma narsa katta kelajakka ega bo‘lishi taxmin qilinadigan virtual muhitga o‘tmoqda. Raqamli transformatsiya g‘oyasi butun dunyoni qamrab oldi va O‘zbekiston global tendensiyalardan chetda emas. 2020 yil mamlakatda fan, ta’lim va raqamli iqtisodiyot yili deb e’lon qilinganligi bejiz emas. Respublika hukumati “Raqamli O‘zbekiston-2030”Milliy strategiyasining konsepsiyasini ishlab chiqishni boshladi, uning loyihasi jamoatchilik muhokamasiga qo‘yildi.
Yaqin kelajakda tanish bo‘lgan ish jarayonlari va ishbilarmonlik aloqalari tub o‘zgarishlarga uchraydi. Yangi axborot jamiyati shakllanmoqda, ufqlar kengaymoqda, imkoniyatlarortmoqda, birinchi navbatda, o‘zlarining ambitsiyalari va bilimlarini ro‘yobga chiqaradigan, bizning kelajagimiz uchun qulay ijtimoiy muhit yaratadigan yosh avlod uchun imkoniyatlar ochilmoqda.
Iqtisodiyotda yangi texnologik tartibning ko‘plab ta’riflari mavjud, eng keng tarqalgani “raqamli iqtisodiyot” veb, Internet va elektron iqtisodiyot elektron biznes va tijorat bilan bog‘liq raqamli texnologiyalarga asoslangan iqtisodiy faoliyat. Raqamli iqtisodiyotning xizmatlari va tovarlari uchun to‘lovlar ko‘pincha elektron pul bilan amalga oshiriladi va bu jarayonning eng ko‘zga ko‘ringan qismidir.
Raqamli iqtisodiyotga ko‘plab ta’riflar berilgan, ammo ularning eng vakili sifatida “G20 raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish va hamkorlik tashabbusi”hujjatida 2016 yilda Xanchjouda bo‘lib o‘tgan G20 sammitida berilgan ta’rifni ko‘rib chiqish mumkin. Raqamli iqtisodiyot - bu iqtisodiyotni boshqarish taktikasi, bu erda raqamli bilim va ma’lumotlar ishlab chiqarishning asosiy omili, zamonaviy axborot tarmoqlari axborot tashuvchisi, axborot kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) esa samaradorlik va optimallashtirishning harakatlantiruvchi kuchidir. iqtisodiyotning tuzilishi.
Shunday qilib, raqamli iqtisodiyot bu elektron texnologiyalarga bog‘liq bo‘lgan ishlab chiqarishdir. Yangi iqtisodiy modelning vazifasi zamonaviy raqamli texnologiyalardan foydalangan holda ishlab chiqarilayotgan tovar va xizmatlar sifatini oshirish orqali fuqarolar hayotini yaxshilashdir.
Raqamli iqtisodiyot juda tez sur’atlar bilan rivojlanmoqda. Moliyachilarning fikriga ko‘ra, yaqin kelajakda ushbu sektorning barcha ishtirokchilari sezilarli darajada “raqamli dividendlar”olishadi. Ular orasida ishsizlik darajasining pasayishi, mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarining pasayishiham kuzatiladi. Ko‘p yillar davomida iqtisodiyot an’anaviy burchak nuqtai nazaridan ko‘rib chiqildi, bu erda shaxslararo munosabatlar va protseduralarning yaxshi o‘rnatilgan modellari mavjud edi. Ammo axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal rivojlanishi, ularning hayotning barcha sohalariga istisnosiz global kirib borishi aloqa modellarini tubdan o‘zgartirdi. AKTning jadal rivojlanishi tufayli endi barcha kerakli biznes operatsiyalarni bajarish va hujjat aylanishini masofadan turib yuqori samaradorlik bilan amalga oshirish mumkin bo‘ldi.
Shuningdek, zamonaviy jamoat nutqida “axborotlashganjamiyati”atamasi tez-tez ishlatiladi -bu ma’lumot va bilim eng qimmat tovar bo‘lgan jamiyatning ushbu turidir. Bugungi kunda iqtisodiy rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchi aynan ular emas, balki tugaydigan resurslardir. Raqamli texnologiyalar, o‘z navbatida, ularning qiymatiniyuqori sifat darajasiga etkazadi.
Buni yuqori iqtisodiy qiyoslash va ko‘p tomonlama ma’lumotlarni uzatish bilan umumiy iqtisodiy xarajatlarni kamaytirish orqali amalga oshiradi. Shu bilan birga, iqtisodiy o‘sish sur’atlari bir necha bor ortib bormoqda. Bundan tashqari, mohiyat sifatida raqamli iqtisodiyot nafaqat tijorat aloqalari bilan cheklanib qolmaydi, balki yuqorida aytib o‘tilganidek, davlat xizmatlarini olishdan tortib to shaxsiy buyurtmalarga va Internetda tovarlar va xizmatlarni sotib olishga qadar jamiyatning barcha sohalariga ta’sir qiladi.
Raqamlashtirishning iqtisodiyot va jamiyatga ta’sirini ko‘rib chiqamiz:

• 
  Axborot texnologiyalari yuqori tezlikdava ular yordamida qayta ishlangan katta hajmdagi ma’lumotlar tufayli zamonaviy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish uchun katalizator hisoblanadi.
  
• 
  Axborot va axborot texnologiyalari boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun yuqori qiymatga ega bo‘lgan maxsus mahsulot sifatida ishlaydi.
  
• 
  Inson hayotida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish ko‘plab kundalik masalalarni uy-joy kommunal xizmatlari uchun to‘lov, jismoniy shaxslarga bank xizmatlari ko‘rsatish, chiptalarni onlayn bron qilish va boshqalar hal qilishni tezlashtiradiva osonlashtiradi.
  

Prezident Oliy Majlisga Murojaatnomasida iqtisodiyotni rivojlantirishning tizimli dasturini taklif qildi. O‘zining nutqida davlat rahbari mamlakatni o‘zgartirishning strategik vektorini ochib berdi, bu o‘rta muddatli istiqbolda katta afzalliklarga ega bo‘lishi mumkin. Hisobotning uchta ustuvor yo‘nalishi orasida etakchi o‘rin raqamli iqtisodiyotga berilgan.
Mamlakat rahbarining so‘zlariga ko‘ra, yaqin besh yilda O‘zbekiston uchun ustuvor vazifa raqamli iqtisodiyotga tezlik bilano‘tish bo‘ladi. Prezident ta’kidlaganidek, raqamli iqtisodiyotni shakllantirish uchun tegishli infratuzilma, ulkan mablag‘va mehnat resurslari talab etiladi va bu bugun amalga oshirilishi kerak, aks holda ertaga kech bo‘ladi. Yangi iqtisodiy tartibni shakllantirish va rivojlantirish muammosi nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham, shu jumladan, mamlakatning strategik raqobatdoshligidagi raqamli texnologiyalarning hal qiluvchi rolini anglash bilan bog‘liq holda davlat darajasida ham dolzarbdir. Raqamli iqtisodiyotga bo‘lgan qiziqish, shuningdek, olimlar, xalqaro tashkilotlar,xususan 2016 yilgi Jahon taraqqiyoti hisobotida: Jahon bankining raqamli dividendlari tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, axborot texnologiyalari dunyoning barcha mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanishida istisnosiz tobora muhim ahamiyat kasb etganligi aytib o‘tildi. Ularning ta’kidlashicha, hozirgi vaqtda dunyo aholisining taxminan 40 foizi Butunjahon Internet tarmog‘iga
ulangan.
Tovarlar va xizmatlarni sotish, davlat xizmatlarini ko‘rsatish va fuqarolarni o‘qitish uchun raqamli texnologiyalardan foydalanishjamiyat farovonligi o‘sishi, moddiy foyda va davlat boshqaruvining shaffofligi deb tushuniladigan “raqamli dividendlar”ni olishga imkon beradi.
Raqamli iqtisodiyotni shakllantirishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining alohida roli iqtisodiyot oldida turgan quyidagi global muammolar bilan bog‘liq:
-milliy iqtisodiyotning texnologik tuzilmasi (nanotexnologiya, injeneriya, NBIC
-nano-bio-, axborot va kognitiv texnologiyalarning yaqinlashuvi) sharoitida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) bozorlarining tubdan yangi o‘zgarishi;
-yangi kompozitsion materiallar yaratish, fotonika va optoinformatika, robototexnika va sun’iy intellektni rivojlantirish, “byumlar interneti”;
-Internetdagi ma’lumotlar ustidan nazoratni kuchaytirish;
-kiberjinoyatchilikning o‘sishi va axborot, iqtisodiy xavfsizlik va shaxsning shaxsiy erkinligi talablari o‘rtasidagi farqning kuchayishi;
-frilanser dasturchilar sonining ko‘payishi;
-axborot texnologiyalari bozorlari imkoniyatlarining o‘zgarishi va yangi axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirishda sustkashlik yuzaga kelgan taqdirda milliy iqtisodiyot tarkibiy qismlarini raqamlashtirishning sekinlashishi. Shu munosabat bilan shuni ta’kidlash kerakki, hozirgi paytda axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini kelajakda rivojlantirishsalohiyati quyidagilar
asosida sezilarli darajada oshmoqda:

• 
  raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy omillaridan biri bo‘lgan bilim iqtisodiyotiga o‘tish;
  
• 
  aholiga elektron davlat va ijtimoiy ahamiyatga ega xizmatlarni rivojlantirish;
  
• 
  innovatsion tadbirkorlik subyektlarining universitetlar, laboratoriyalar, texnoparklar, biznes-inkubatorlar bilan hamkorligi, bu esa mahsulot va xizmatlarning tubdan yangi turlarini paydo bo‘lishiga imkon beradi;
  
• 
  elektron biznesni rivojlantirish va elektron bitimlar uchun yangi qonunchilik va texnologik mexanizmlarni shakllantirish;
  
• 
  axborot texnologiyalarining infratuzilma modellarini ishlab chiqishda xarajatlarni optimallashtirish.
  

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining davlat boshqaruvi tizimining samarali ishlashini ta’minlashdagi rolini kuchaytirishning tashkiliy va iqtisodiy omili hozirgi kunda mamlakatda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning ustun shartlaridan biri hisoblanadi. Bunday holda, IT-autsorsing bozori, mobil qurilmalar va dasturlarni ijtimoiy tarmoq texnologiyalaridan keng foydalanish va murakkab tahliliy vazifalarni hal qilish uchun foydalaniladigan rivojlangan bulutli infratuzilmani rivojlantirishga alohida ahamiyat berish kerak.Raqamli iqtisodiyotga o‘tish bu davlatning iqtisodiy holatini yaxshilashga qaratilgan qadamdir. Uning ayrim elementlari allaqachon O‘zbekistonda muvaffaqiyatli ishlamoqda. Bugungi kunda hujjatlar va kommunikatsiyalarni raqamlashtirishni hisobga olgan holda, elektron imzo ruxsatnomasi, davlat bilan aloqa hamdavirtual maydonchaga o‘tmoqda.
O‘zbekiston ko‘p jihatdan raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bo‘yicha etakchilar guruhiga kiritilmagan. 2019 yilda mamlakat AKTni rivojlantirish xalqaro indeksida sakkiz pog‘onaga ko‘tarilganiga qaramay, bu sohada hanuzgacha bo‘shliq mavjud.Raqamli iqtisodiyotning YaIMdagi ulushi O‘zbekistonda 2,2 foizni tashkil etadi. Shu bilan birga, o‘rtacha optimal ko‘rsatkich 7-8% ni tashkil etadi, masalan, Buyuk Britaniyada bu 12,4%, Janubiy 33Koreyada -8%, Xitoyda -6,9%, Hindistonda -5,6%, shu bilan birga Rossiyada -2, 8%, Qozog‘iston
-3,9%. O‘zbekiston Respublikasining elektron hukumat tizimini rivojlantirish konsepsiyasi loyihasiga muvofiq, AKT xizmatlarining YaIMdagi ulushini 2025 yilgacha 5,0 foizgacha, 2030 yilga kelib 10 foizgacha oshirish rejalashtirilgan.

3.