27
mad di-mə nəvi mə dəniy yə ti, keçmiş idarə forma -
larını, ailə mü na sibətlərini və s. öyrən mə yə im -
kan verir. Bu nunla belə yazılı mənbə lərin xüsusi
elmi əhə miyyətə malik olmasını, onların Azər -
bay candakı siyasi hadisələri, dövlət quru luş la rını,
təsərrüfatı, sənətkarlığı, peşələri, tarixi şəx siy -
yətləri, hərb tarixini, xalq hərəkatlarını, dini tə -
səv vürləri öyrən məyə imkan verməsini izah edir.
1.2.2. İllüstrasiya
və yaxud muzey
eksponatları əsa -
sında sadə təqdi -
matlar aparır.
Azərbaycanın qədim tarixini, əhalinin milli və
so sial tərkibini, yaşayış tərzini, idarəçilik for ma -
larını, tə sər rü fat fəaliyyətini, mədəni inkişafını,
adət və ənənə lə rini, dövlət quruluşlarını və s.
öyrənmək üçün il lüs trasiya və muzey eksponat -
ları əsasında tədqi qat lar aparır və onları təqdim
edir.
Muzey
ma te rialları,
illüs tra si -
yalar,
eksponatlar.
1.3.1. İnsanların
birgəyaşayışının
müxtəlif
formalarını
fərqləndirir.
Birgəyaşayış forması olan ulu icmanın kortəbii
şə kil də, təbiət hadisələri qarşısında aciz qalma-
maq məc bu riy yə tindən yaranmasını, tez dağıl -
ma sını və ye ni dən bərpa edil məsini, onu qəbilə
icmasının, daha sonra tayfa it tifaqlarının, dövlət
qu
rumlarının, dövlətlərin yaran
masının əvəz
etməsini əsaslandırır və onları fərqləndirir.
Ulu icma,
qəbilə icması,
tayfa, tayfa
ittifaqları,
dövlət
qurumu,
dövlət.
2. Tarixi məkan
2.1.1. Qədim
insanların həyat
tərzini və
məşğuliyyətini
Azərbaycan
ərazisinin təbii-
coğrafi şəraiti ilə
əlaqələndirir.
Azərbaycan ərazisində əlverişli təbii-coğrafi şə -
rai tin – çayların, göllərin, məhsuldar torpaq la rın,
həm çinin zən gin faydalı filiz yataqlarının (dəmir,
mis, qurğu şun, qızıl, gümüş, mərmər, duz və s.)
olmasının, qərbdən şərqə, cə
nub
dan şimala
gedən, Avropa və Asiyanı əla qələn di rən ticarət
yolları üzərində yerləşməsinin və bu yollarla
daim ticarət aparılmasının burada insanların
həyat tərzinə və məşğuliy
yətinə öz müsbət
təsirini gös tərdiyini müəy yənləşdirir.
Təbii-coğrafi
şərait, fay dalı
qazıntılar,
ticarət
yolları, yerli
əhalinin
əməksevər
olması.
Çap üçün deyil
28
2.1.2. Xəritələrdə
Azərbaycan əra -
zi sin də ilk insan
məskənlərini,
dövlət qurum la-
rını və qədim
dövlətləri müəy-
yənləşdirir.
Azərbaycanda ilk insan dəstələrinin 1,5 milyon
il bundan əvvəl meydana gəlməsini, qədim in -
san ların ya şadığı düşərgələrin Qarabağ, Qazax,
Naxçıvan, Kəl bə cər, Lerik, Yardımlı bölgələ -
rin də aşkar edil məsini, e.ə. III minillik dən Aratta,
Lullubi, Kuti dövlət qurumlarının, daha sonra
Manna, İskit (Skif), Atro patena, Albaniya döv -
lət lərinin mövcud olmasını müəy yən ləşdirir.
İlk insan
məskənləri,
dövlət
qurumları,
ilk dövlətlər.
3. Dövlət
3.1.1. Azər bay -
canda dövlət qu -
rumları və qə dim
dövlətlərin ya -
ran ması, idarə
olun ma sı, sosial-
iq tisadi mü na si -
bətləri təsvir edir.
Qədim dövrdə Azərbaycanda Aratta, Lullubi,
Kuti dövlət qurumları, Manna, İskit (Skif), At-
ropatena, Albaniya dövlətlərinin yaranmasını,
inkişaf etməsini, hər birinin özünəməxsus
dövlət quruluşu, idarəçilik for
ma
larının
olmasını və sosial-istisadi tədbirlər hə
yata
keçirməsini, zaman keçdikcə bu dövlətlərin tə -
nəz zülə uğra ması səbəblərini təsvir edir.
Dövlət qu rum -
la rı, qədim
döv lətlər, ida -
rəçilik for ma la rı,
so sial-iq ti sadi
təd birlər, döv -
lət lə rin tə nəz -
zü lü sə bəb ləri.
3.1.2. Qədim
dövlətlərin daxili
və xarici
siyasətini izah
edir.
E.ə. IX–VIII əsrlərin hüdudlarında, xüsusilə İran -
zu nun dövründə Mannanın müstəqil xarici və
daxili si ya sət yeritməsini, güclü bir dövlətə çevril -
mə sini, la kin onun ölümündən sonra ölkədə daxili
çəkiş mə lərin artmasının onun siyasi müs təqil li yi ni
itir mə sinə səbəb olmasını, Make doniyalı İs kən də rin
ölü mündən sonra e.ə. IV əsrin 20-ci illə rin də
Azər baycanın cənu bunda Atro patena, şi malında
Al ba ni ya dövlətinin yaran ma sını, onların öz müs -
tə qillik lərini qoru yub saxlamaq üçün xarici işğal -
çı lara qarşı mübarizə apar masını, bəzən daha güc lü
döv lət lərin təsirinə məruz qal ma larını, hər iki si nin
əv vəl Sasani tərkibinə qatıl ma sı səbəblərini izah edir.
Manna döv ləti,
Atro pa tena
dövləti,
Albaniya
dövləti, da xili
müstəqillik,
siyasi
müstəqillik.
3.1.3. Qədim
Azərbaycan
döv lət ləri haq -
qında mən bələr
əsasında mə -
lumatlar top la yır,
təqdim edir.
İnternetdən, ensiklopediyalardan, qaynaqlardan,
həm çinin Azərbaycan tarixi ilə bağlı ədə biy yat -
dan qədim Azərbaycan dövlətləri haqqında top -
lan mış mate rial ları təhlil edərək təqdim edir.
İnternet
materialları,
ensiklopediya,
tarixi ədə biyyat.
Çap üçün deyil
29
4. Şəxsiyyət
4.1.1. Dövlətin
yaranmasında,
inkişafında
ta rixi şəxsiy yət -
lərin ro lunu
dəyərləndirir.
Dövlətin yaranmasında, inkişafında, ölkənin müs -
təqilliyinin qorunmasında, sərhədlərinin to xu nul -
maz lığının təmin edilməsində tarixi şəxsiy yətlərin
(İranzu, Aza, Ullusunu, Ahşeri, Tomiris, Atropat,
Oroys, Kozis və b.) rolunu, onların öz dövrlərində
cəmiyyətdə baş verən hadisələrdən baş aça bilmə -
lərini, ölkənin iqtisadi və siyasi cəhətdən inkişafını
təmin etməyə cəhd göstər mə lərini dəyərləndirir.
Şəxsiyyət
anlayışı,
şəxsiyyət
və cəmiy -
yət, şəxsiy -
yətin rolu.
4.1.2. Tarixi
şəx siyyətlər
haqqında kiçik
hekayə qurur.
İnternetdən, ensiklopediyalardan, tarixi və bədii
əsərlər dən məlumatlar toplayaraq təhlil edir və
şəxsiyyətləri xarakterizə edən kiçik hekayələr
qurur.
İranzu,
Tomiris,
Atropat.
5. Mədəniyyət
5.1.1.
Sivilizasiyaya -
qədərki
və sivilizasiya
döv rü nün
mədəniyyətini
izah edir.
Azərbaycan türklərinin sivilizasiyayaqədərki dövr
mədəni inkişafını Quruçay, Qarabağ, Naxçıvan,
Kəl bəcər, Lerik, Qazax, Gəncə, Kür–Araz, Xocalı,
Gə
də
bəy maddi-mədəni nümunələri, Qobustan
rəsm ləri əsasında öyrənir və təhlil edir, sivilizasiya
dövründə bu prosesin davamını Manna, Atro pa te na,
Albaniya dövlətlərinin timsalında əsaslandırır, hə -
min ərazilərdə memarlıq və incəsənətin, sənətkar -
lığın inkişaf etmə sini, yazının yaranmasını izah edir.
Sivilizasiya,
sivilizasi ya -
ya qədər, Qu -
ru çay,
Kür–Araz,
Xocalı–Gədə -
bəy,
Talış–Muğan
mədəniyyəti.
5.1.2. Azərbay -
canın mədə niy -
yətinin müxtəlif
xalqların mə də -
niyyəti ilə qar şı -
lıqlı əlaqə lərini
izah edir.
Azərbaycan mədəniyyətinin Yunanıstan, Roma,
Çin, Hin distan, Babilistan və s. ölkələrin mədə niy -
yətləri ilə qarşılıqlı əlaqədə yaranıb inkişaf etməsini
izah edir.
Yunanıstan,
Roma, Çin,
Hin distan
və s. ilə qar şı -
lıqlı əlaqə.
5.1.3. Mədəni
əlaqələrə dair
cədvəl hazırlayır.
İnternetdən, ensiklopediyalardan, dərsliklərdən isti -
fadə etməklə Azərbaycan dövlətlərinin (Manna,
Atro patena, Albaniya) öz aralarında və qonşu döv -
lətlərlə mədəni əlaqələrinə dair cədvəllər hazırlayır.
Roma, Assur,
Me so po ta mi -
ya, Sa sa ni lər -
lə mə dəni
əla qə lə rə dair
sin xron cəd -
vəllər.
Çap üçün deyil
Dostları ilə paylaş: |