Azərbaycan tarixi 8
Yüklə 4,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qalibiyyətli müharibələr dövrü.
* Hörmüz — İran və Oman körfəzlərini birləşdirən boğaz. Onun vasitəsilə Səfəvilər Hind okeanına çıxırdılar 3. AZƏRBAYCAN TORPAQLARININ AZAD EDİLMƏSİ Yüz ildən artıq davam edən Səfəvi—Osmanlı müharibələri nə ilə nəticələndi? Avropa ölkələri öz məqsədlərinə çatdılarmı? Qalibiyyətli müharibələr dövrü. XVII əsrin əvvəllərində Osmanlı hakimiyyəti altında olan Azərbaycan torpaqlarında üsyanlar baş verdi. Bundan istifadə edən şah I Abbas osmanlıların işğal etdiyi torpaqları geri almaq üçün hərbi əməliyyatlara başladı. Beləliklə, 1603-cü ildə Osmanlı—Səfəvi müharibələrinin yeni mərhələsi başladı. Şah I Abbasın yenidən qurduğu ordu Səfəvi dövlətinin hərbi qüdrətini nümayiş etdirdi. Təbrizə yaxınlaşan şah ordusu üsyan etmiş xalqın köməyi ilə şəhəri osmanlılardan azad etdi və bununla da, demək olar ki, Azərbaycanın bütün cənub əyalətlərinin taleyi həll olundu. Şimala hərəkət edən qızılbaşlar Culfa və Naxçıvanı döyüşsüz ələ keçirdilər. Bunu görən Ordubad əhalisi üsyan qaldırdı. Ordubadlılar şəhərə daxil olan Səfəvi ordusunu bayram sevinci ilə Səfəvi hakimiyyətinin qarşısında dayanan ən önəmli məsələ osmanlıların işğal etdikləri torpaqları azad etmək idi. Avropa dövlətləri Səfəvilərin Osmanlı imperiyası ilə toqquşmasında maraqlı idilər. Bəzi Avropa hökmdarları osmanlılara qarşı hərbi ittifaq yaradılmasını təklif etmişdi. İspaniya kralı da Səfəvi şahını osmanlılara qarşı müharibəyə təhrik edərək İran körfəzində ona kömək göstərəcəyini vəd etmişdi. Osmanlıların Ön Qafqazdan çıxarılmasında Rusiya da maraqlı idi. Osmanlı dövlətinin Xəzəryanı bölgələrdə ağalığı Volqa— Xəzər ticarət yolunda ruslara da əngəllər törədirdi. Bütün bunlar Səfəvi- Osmanlı müharibəsinin sonuncu - üçüncü mərhələsinin başlanmasına təkan verdi. Əhalisinin vergilərdən azad edilməsinin Ordubad üçün əhəmiyyəti nə idi? qarşıladılar. Səfəvi ordusuna göstərdikləri yardımı nəzərə alan şah I Abbas ordubadlıları bütün dövlət vergilərindən azad etdi. «Böyük sürgün». Culfa, Naxçıvan və Ordubadı azad etdikdən sonra qızılbaş ordusu İrəvana yaxınlaşdı. Osmanlıların gücləndirilmiş qarnizonu vardı. Ona görə də İrəvan qalasının mühasirəsi uzun çəkdi. İrəvanı azad etmək üçün ilk dəfə olaraq Azərbaycan ustalarının hazırladığı iri toplardan istifadə edildi. 1604-cü ildə şəhər azad edildi. Səfəvi ordusu yürüşü davam etdirib Qars hüdudlarına qədər əraziləri tutdu. Bu zaman Osmanlı ordusunun Azərbaycana yürüş etməsi xəbəri yayıldı. Osmanlı ordusunun hücumunu eşidən şah I Abbas Təbriz istiqamətində geri çəkildi. Osmanlılara qarşı ənənəvi «yandırılmış torpaq» taktikası tətbiq edildi. Geri çəkildikcə də şəhər və kəndləri boşaltdırdı, osmanlıların əlinə keçə biləcək nə varsa, məhv etdirdi. Bu hadisə tarixşünaslıqda «Böyük sürgün» adlanır. Arazın sol sahilində olan əhali — İrəvan, Naxçıvan, Culfa və digər bölgələrin camaatı İsfahana, Mazandarana və İranın başqa vilayətlərinə köçürüldü. «Böyük sürgün» Şah I Abbasın «Böyük sürgün» siyasəti Səfəvi dövlətinə necə təsir edə bilərdi? siyasətinin həyata keçirilməsində şah I Abbasın əsas məqsədi osmanlıların ölkənin içərilərinə doğru irəliləməsinin qarşısını almaq idi. Bundan başqa, şah I Abbas iqtisadi məqsəd də güdürdü. Məlum olduğu kimi, Şərqdən Avropaya gedən ticarət yolu Osmanlı dövlətinin ərazisindən keçirdi. Ona görə də o, Avropa—Asiya ipək ticarəti yolunu cənuba — İran körfəzi limanlarına doğru yönəltmək istəyirdi. Hərbi əməliyyatlar davam edirdi. 1605-ci ildə Sufiyanda baş verən həlledici döyüşdə Səfəvilər qalib gəldi. Bu döyüş müharibənin sonrakı gedişinə təsir göstərdi. 1605— 1607-ci illərdə Qarabağ, Gəncə, Şirvan azad edildi. Beləliklə, bütün Azərbaycan torpaqları osmanlılardan geri alındı. Cəlalilər hərəkatı. Cəlalilər hərəkatının adı üsyanın ilk başçısı Şeyx Cəlalın adı ilə bağlı idi. Üsyan hələ XVI əsrin əvvəllərində Osmanlı dövlətinə qarşı o zaman Azərbaycan ərazisi olan Azərbaycan Səfəvi dövləti şah I Abbas və varislərinin dövründə «Koroğlu» dastanında Azərbaycanla bağlı hansı hadisələr təsvir olunmuşdur? Şərqi Anadoluda başlamışdı. XVI əsrin 90-cı illərində yenidən güclənən Cəlalilər hərəkatı XVII əsrin əvvəllərində Azərbaycanın başqa ərazilərinə də yayıldı. Osmanlılar tərəfindən tutulmuş torpaqlarda Osmanlı ağalığına qarşı Cəlalilər hərəkatı adı ilə çıxışlar baş verdi. Osmanlılara qarşı müharibədə şah I Abbas Cəlali dəstələrindən istifadə etmək qərarına gəldi. Cəlalilərin üsyançı dəstələrindən birinə öz igidliyi ilə məşhur olan xalq qəhrəmanı Koroğlu başçılıq edirdi. Lakin Cəlali dəstələri arasında yaranmış fikir Yüklə 4,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|