Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- METODİKA VƏ TƏCRÜBƏ
METODİKA VƏ TƏCRÜBƏ 60 1. v 1:= 22+3 2. s 2: = v 1 x 2,5 3. v 2:= 22-3 4. s 2: = v 2 x 3,2 5. s : = s 1 + s 2 Hesablamanı yerinə yetirmək üçün alqoritmə münasib forma vermək lazımdır: s= (22 -3) 3,2+ (22+3) 2,5 = Əgər aşağı siniflərdə plan və ya alqoritmin geniş sxemi başlıca olaraq həllin yazılışının təşkilinə gətirilirsə və ənənvi formadan yalnız bir qədər fərqlənirsə, yuxarı siniflərdə planlaşdırma daha aşkar şəkildə məsələnin məzmun hissəsinə təsir göstərir. Yəni, planlaşdırma kəmiyyətlər arasındakı funksional asılılıqları başa düşməyə mane olur. Bunu stereometriyaya aid bir məsələnin həllində şərh edək. Məsələ 2. Piramidanın oturacağı düzbucaqlıdır. Piramidanın hündürlüyü oturacağını diaqonallarının kəsişmə nöqtəsindən keçir. Uzunluğu l olan hər bir yan til oturacağın iki tərəfini kəsərək onlarla və bucaqlarını əmələ gətirir. Piramidanın həcmini tapın (şəkil 1). Məsələnin həllini aşağıdakı kiçik addımlara ayırmaq olar: a) Hər bir üz yan tərəfləri və oturacaqdakı bucağı məlum olan bərabəryanlı üçbucaqdır, bu da ücbucağın oturacağını tapmağa imkan verir. b) Bu üsulla piramidanın oturacağındakı düzbucaqlının tərəfini, sonra isə digər elementlərini (məsələn, diaqonalın uzunluğunu və sahəni) tapırıq. S H l Ə B C A O F B c) Piramidanın diaqonal kəsiyi bərabəryanlı ücbucaqdır, ona görə piramidanın təpəsini oturacağın mərkəzi ilə birləşdirən SO parçası düzbucaqlının BD diaqonalına perpendikulyardır. d) Analoji səbəbə görə SO parçası digər diaqonala da perpendikulyardır, yəni, iki perpendikulyar haqqındakı teoremə görə o, oturacaq müstəvisinə perpendikulyardır. METODİKA VƏ TƏCRÜBƏ 61 e) artıq aydındır ki, şəkildəki SOB, SOF, SOK ücbucaqları düzbucaqlıdırlar, onlardan istənilən birinin köməyi ilə piramidanın hündürlüyünün (həm də həcmini) tapmaq olar. Bu əqli nəticələr ardıcıllığı (və ya bu məqsədə gətirən, digər) məsələ həlli prosesində ən mühüm hissədir. a)-e) ardıcıllığı məsələ həlli yolunun axtarışını təsvir edir. belə axtarışın aparılması üçün şagirdlərə həm fəza təsəvvürləri, həm oyrənilən teoremlərin tətbiqi, həm verilənləri və axtarılanı birləşdirən əqlinəticələr zəncirini qurmaq bacarığı zəruridir. Nəhayət, fikrin e)-ci addımı göstərir ki, SOF üçbucağından deyil, SOB üçbucağından istifadə etmək daha yaxşı olar. Belə ki, SOB üçbucağında hipotenuz məlumdur, OB kateti isə ABCD dübucaqlısından asanlıqla tapıla bilər. Nəyi məsələnin həlli qəbul etmək, şagirdlərdən nəyi tələb etmək, nəyə görə qiymət yazmaq lazımdır? Burada a)-e) tipli əqlinəticələr zənciri əsasdır. Əgər şagird bu əqlinəticəni anlayarsa, onda aşağıdakı addımları asanlıqla yaza bilər Həllin planı Məsələnin həlli 1.BC ( ) 1.BC =2 cos 2.AB ) ( 2.AB = cos 3.Q (AB, BC) 3.Q =AB cos cos 4 2 BC 4.OF (AB) 4.OF=0,5AB= cos 5.SF ( ) 5.SF= sin 6.H (OF, SF) 6.H= 2 2 2 2 cos sin OF SF 7.V (Q, H) 7.V= 2 2 3 cos sin cos cos 3 4 3 1 H Q Əgər şagird bu əqlinəticələr zəncirini duya birlərsə , onda 1-7 bəndlərini asanlıqla yaza bilər. Əgər müəllim şagirdin dəftərində və ya şifahi cavab zamanı lövhədə bu yazını görərsə onda aşağıdakı kimi suallar baş qaldıra bilər: bunları şagirdin özü müstəqil yazıb yoxsa ona kömək ediblər ? Hətta o özü bütün bunları edibsə, gözləmək olarmı ki, o, şüurlu şəkildə teoremləri başa düşməsi nəticəsində yoxsa hər hansı əvvəlki məsələyə analoji hərəkət etməklə 1)-7) bəndlərini yazmışdır? 1)-7) bərabərliklər sisteminin yazılmasının düzgünlüyü asanlıqla yoxlanılandır. Nəzərdən keçirilən məsələyə qayıdaq. Əgər a)-d) əqlinəticələr zənciri üzrə hərəkət etsək onda məsələnin həlli 1)-7) bəndlərindən bir qədər fərqli şəkildə yazıla bilər: 1: cos BF METODİKA VƏ TƏCRÜBƏ 62 2: cos BK 3: 2 2 cos cos 4 4 BK BF Q 4: 2 2 2 2 2 cos (cos BF BK OB 5:H= 2 2 2 2 cos cos 1 OB 6: V= 2 2 2 cos cos 1 cos cos 3 4 3 1 H Q (Bərabərliklərin bəzit hissələrinin kvadrat mötərizədə yazılması haqqında aşağıda danışılacaqdır). Bu yazılış 1)-7) bəndlərindən bir addım qısadır, həm də burada nəticənin və -ya nəzərən simmetrikliyi görünür. İndi informatika kursu ilə fənlərarası əlaqəyə müraciət edək və «İnformatika baxımından 1-7 tipli yazılışın və göstərilmiş verilənlərə görə həcmin ədədi qiymətinin tapılması, yəni kompyuter üçün proqramın yazılmasının nə üçün lazım olması» sualına cavab verək. İstənilən proqramçı proqrammı başqa şəkildə yuxarıda lvadrat mötərizələrdə göstərilənləri təkrarlamadan yazar. Məsələn, beyzik dilində bunu (1 / -6 / bəndlərinə tamamilə uyğun) aşağıda göstərilən kimi yaza bilər. 10 İNPUT A,B,L 20 F=L COS (B) 30 K= L COS (A) 40 Q=4 K F 50 D= K K+F F 60 H=SQR (L L-D) 70 PRİNT «V= ; Q H/3 80 END Burada 10 sətiri ( , ,l əvəzinə) A,B,L daxil edin bildirir. Daha sonra * və /- işarələri vurma və bölməni, SYR- kvadrat kökün işarəsidir. Nəhayət, F və K düzbucaqlının tərəflərinin yarısının uzunluqlarını, Q-onun sahəsini, D- diaqonalın yarısının uzunluğunun kvadratını, H və V- piramidanın hündürlüyü və həcmini işarə edir. Bu proqramda 1-7 bəndlərində və ya 1 / -6 / yazılışındakı mürəkkəb triqonometrik ifadələr yoxdur. Bu da təsadüfi deyildir. Göstərilən triqonometrik ifadələr hesablamalarda sadəcə lazım deyildir. Əgər şagird həcmin ədədi qiymətini kompyuterdə deyil, mikrokalkulyatorda tapmaq istəsə, onda mürəkkəb triqonometrik düsturlardan istifadə etmədən, məhz bu hesablama sxemindən istifadə etməsi məqsədəuyğundur. Beləliklə, məsələ üçün üç müxtəlif həll forması aldıq. Birinci forma a)-d) əqlinəticələr zənciri; ikinci-cavabın triqonometrik ifadələr şəklində yazılışı; üçüncüsü-kompyuterin köməyi ilə cavabın ədədi qiymətinin tapılması üçün proqramın yazılışı. Həndəsi mühakimələrin əsas Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|