Azərbaycan respublikasi iQTİsadi İNKİŞaf naziRLİYİ
Yüklə 259,59 Kb. Pdf görüntüsü
|
10
3. TƏBİİ EHTİYATLAR
Abşeron iqtisadi rayonu ölkənin faydalı qazıntılarla zəngin regionlarındandır. İqtisadi rayon mişar və əhəng daşları, sement xammalı, kvars və tikinti qumları, eyni zamandazəngin və müxtəlif tikinti materialları ehtiyatına malikdir. Rayonda aparılan geoloji-kəşfiyyat işləri burada mütəmadi olaraq yeni tikinti materialları ehtiyatının aşkara çıxarılması ilə nəticələnir.Rayonun tikinti materialları kompleksində karbonat tipli əhəng ehtiyatları əsas yer tutur. Respublikada olan 37 əhəng-karbonat tipli ehtiyatın 15-i Abşeron iqtisadi rayonunun payına düşür. Abşeron iqtisadi rayonunun karbonat tipli tikinti materialları ehtiyatlarından hazırda mişardaşı, sement, əhəng, üzlük plitə və s. istehsalında geniş miqyasda istifadə olunur. Abşeron iqtisadi rayonunun ərazisində kərpic- kirəmid istehsalı üçün tamamilə yararlı gil ehtiyatı vardır. Onların ümumi miqdarı 6,0 milyon m
3 -dən çox olmaqla, ölkədə mövcud olan ümumi ehtiyatın 10,4 faizini təşkil edir. Abşeron iqtisadi rayonunun ərazisi tikinti qumu ehtiyatı ilə də zəngindir. Ümumiyyətlə, Abşeron iqtisadi rayonu ən mühüm tikinti materialları növləri ilə kifayət qədər təmin olunmuşdur. Bunlar rayonda iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin inkişafına, əhalinin məişət və təsərrüfat tikintilərinə olan tələbatının ödənilməsinə əlverişli şərait yaradır. Abşeron iqtisadi rayonu ərazisində sement istehsalı üçün xammal ehtiyatını əhəng daşları, gil, gips daşı, pemza, digər mineral əlavələr təşkil edir. Əhəng daşı və gil yataqları Abşeron yarımadasından 12 km şimalda yerləşir. Əhəng daşları yarımadanın orta bölməsinin tipik dəniz sahili çöküntülərindən ibarətdir. Əhəng daşının faydalı qalınlığı orta hesabla 16,58 m təşkil edir. Onların tərkibi: SiO 2 ─ 8,7 faiz; Al 2 O 3 ─ 1,5 faiz; Fe 2 O 3 ─ 1,2
faiz; MqO ─ 0,8 faiz;CaO ─ 49 faiz; SO 3 ─ 0,5 faiz;P 2 O 5 ─ 0,1 faiz; digərləri ─ 39 faiz təşkil edir. Əsas kərpic-kirəmit materialı yaşına görə dördüncü dövr və yuxarı pliasen çöküntülərinə aid edilən kontinental, bəzən də dəniz çöküntülərindən ibarət giltorpaq və gildən ibarətdir. Abşeron iqtisadi rayonunda 2 gil yatağı vardır. Ehtiyatı 6,0 mln. m 3 -dan 11
çoxdur. Bu ehtiyatların 60 faizi Abşeron, 40 faizi Sumqayıt yatağının payına düşür. Bu yataqların hər ikisi istismardadır. Abşeron yatağı Abşeron yaruslu çöküntülərindən ibarətdir. Ehtiyatı 3,8 mln. m 3 -dən çoxdur. Dağ kütləsinin çıxarılışı ildə144 min m 3 -dur.
Sumqayıt yatağında illik gil çıxarılışı 28 min m 3 təşkil edir. Tikinti qumu yataqları cənub-qərb istiqamətində Xəzər sahili boyu uzanır. Güzdək yatağı eyniadlı yaylada, qəsəbədən 1,5 km şimalda Güzdək stansiyasından 20 km məsafədə yerləşir. Yataq aralarındakı məsafə 3,5 km olan iki kiçik sahədən ibarətdir. Ehtiyatlarına görə (61,8 mln. m 3 ) respublikada 2-ci yeri tutur. Bu yatağın payına Abşeron əhəng daşının 28,4 faizi, respublika istehsalının 13,5 faizi düşür. Bu daşlar yaşına görə Abşeron yarımadasının orta və yuxarı bölməsinə aid edilir. Tərkibi kalsium karbonatın üstünlük təşkil etdiyi çöküntü mənşəli, məsaməli, az çatlı açıq sarı və boz rəngli süxurlardan ibarətdir. Tərkibində CaCO 3 - ün miqdarı 85-97 faizdir. Yataq 1952-ci ildən istismar olunur. Əsas məhsulu mişar-daşıdır. İldə 13,8 mln. ədəd (229 min m 3 ) istehsal olunur. Tullantısı 10 faiz təşkil edir ki, bundan çınqılistehsalında istifadə edilir. Ehtiyatları 250 ilə hesablanmışdır. Abşeron iqtisadi rayonu ərazisində duz ehtiyatı da mövcuddur.
12
4. SOSİAL-İQTİSADİ İNKİŞAFIN MÜASİR VƏZİYYƏTİ
Ölkə iqtisadiyyatında həyata keçirilmiş iqtisadi islahatlar, regionların sosial-iqtisadi inkişafı istiqamətində aparılan tədbirlər, sahibkarlığın inkişafı sahəsində görülən işlər öz müsbət nəticələrini verməyə başlamışdır. Belə ki, 2003-2010-cu illərdə Abşeron iqtisadi rayonunun ümumi məhsul buraxılışının həcmi 3,2 dəfə, adambaşına düşən ümumi məhsul buraxılışının həcmi isə 2,4 dəfə artmışdır. Lakin bu göstərici ölkə üzrə orta göstəricidən azdır. Qeyd edilən dövrdə ölkə üzrə ümumi məhsul buraxılışında artım 4,5 dəfə, adambaşına düşən ümumi məhsulun həcmində artım isə 4,1 dəfə olmuşdur. 2010- cu ildə iqtisadi rayonun əhalisiölkə əhalisinin 5,7 faizini təşkil etdiyi halda, məhsul və xidmətlərin ümumi buraxılışında rayonun xüsusi çəkisi 1,4 faizə, sənaye məhsulu buraxılışında─1,1 faizə, kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalında─1,8 faizə, pərakəndə əmtəə dövriyyəsində isə 4,3faizə bərabər olmuşdur. 2010-cuildə ölkə üzrə adambaşına düşən ümumi məhsulun həcmi 5334,5manat olduğu halda, iqtisadi rayonda bu göstərici 1295,1 manatabərabər olmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, 2003-2010-cu illər ərzində Abşeron rayonunda ümumi məhsul buraxılışının həcmi 5,1 dəfə, Xızı rayonunda 5,1 dəfə, Sumqayıt şəhərində2,4 dəfə artmışdır. Ölkədə son illərdə iqtisadi artım yüksək olmuşdur. Bu artımın təmin olunması əsasən xam neft, təbii qaz hasilatıvə bunlarla əlaqədar sahələrin inkişafı hesabına təmin edilmişdir. Belə ki, ölkənin ümumi daxili məhsulunda bu sahələrin payı artmış, lakinhəmin sahələrin əsasən Bakı şəhərində yerləşməsi iqtisadiyyatda digər rayonların, o cümlədən Abşeron iqtisadi rayonunun payının aşağı olmasına səbəb olmuşdur.
Yüklə 259,59 Kb. Dostları ilə paylaş:
|