Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyi
Yüklə 257,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsan kapitalının inkişafı: nəzəri aspektləri və qiymətləndirmə metodologiyası
9 -
İş yerində peşəkar hazırlama, həmçinin tədqiqat və innovasiya, yaxud, müxtəlif peşəkar birliklərdə iştirak etmək kimi xüsusi fəaliyyət vasitəsilə işdə təhsilinin artırılması. -
İş yerində, gündəlik həyatda və mülki fəaliyyətdə qeyri-formal olaraq bacarığının təkmilləşdirilməsi. İnsan kapitalına belə geniş yanaşma insanı dehumanizmləşdirir, onu primitiv mexa- nizm səviyyəsinədək salmaqda olan məzəmmətlərə qarşı durmağa kömək edir. Qeyd edək ki, 1988-ci il insan kapitalı haqqında İƏİT-nin məruzəsində təsdiq olunur ki, insan kapitalı konsepsiyası biliklərdə və kompetensiyalarda əsası qoyulmuş iqtisadiyyatda insanın rolunu və əhəmiyyətini inandırıcı surətdə qeyd edir. İnsan kapitalı öz təbiətinə görə müxtəlifdir. Vərdiş və kompetensiya müxtəlif hadisə və vəziyyətlər üçün ümumi (məsələn, oxumaq, yazmaq və danışmaq qabiliyyəti) yaxud yüksək spesifikli və qismən yararlı ola bilər. Lundvall və Cohnson (1994) biliyi dörd ka- teqoriya üzrə təsnifləşdirirlər: 1.
Bilmək - nə: biliklərə faktlar aiddir. 2.
Bilmək - nə üçün: biliklərə təbiətin prinsipləri və qanunları, insan şüuru və cəmiyyət aiddir. 3.
4.
Bilmək - kim: sosial qabiliyyətə müxtəlif insan tipləri ilə qarşılıqlı təsir və əmək- daşlıq aiddir. Fiziki kapitaldan fərqli olaraq insan kapitalı insanlarda təcəssüm olunur. İnsan kapitalının fiziki kapital ilə analogiyası ondan ibarətdir: 1) investisiya qoyulması və fayda alınması arasında vaxta görə uyğunsuzluq olur; 2) müəyyən müddət ərzində fayda olur. Hər halda fiziki kapitaldan fərqli olması ondan ibarətdir ki, özgəninkiləşdirmənin və istehlakçı müstəqilliyinin adi qaydaları tətbiq edilə bilmir, o vaxt istehlakçı hansısa nemə- ti ala və ona sahib ola bilmir. Təyin etməyə görə insan kapitalı fərddə təcəssüm olunur, bazarda onun xidməti satıla bilər, amma əslində insan kapitalına malik olma, qul halı istisna olmaqla, satıla yaxud ötürülə bilməz. İnsan kapitalı formal və qeyri-formal təhsil almaq ilə istər işgüzar fəaliyyət prose- sində, istərsə də ondan kənarda tətbiq etmə və təcrübə ilə artır, amma insan kapitalı əgər az istifadə olunarsa, qiymətdən düşmə tendensiyasına da malik olur. Bəzi vərdişlər yaşla əlaqədar yox olur və səylər müəyyən yaşa çatandan sonra insan kapitalının müşahidə olunan azalmasını qismən izah edir. Beləliklə, insan kapitalı həmişəlik fərdin qazandığı vərdiş və biliyinin oxşar və davamlı toplumu kimi təyin edilə bilməz. İnsan kapitalına aid edilən bəzi aparıcı biliklər və şəxsi keyfiyyətlər aşağıdakı formada strukturlaşdırıla bilər: 1. Kommunikasiya (axırıncı punktlardan hər biri üzrə xarici dillərə malik olmanı daxil etməklə) - söhbətin başa düşülməsi; - danışmaq bacarığı;
10 - mütaliə; - məktub. 2. Hesablama. 3. Şəxsiyyətdaxili vərdişlər: - motivlər / inad - “öyrənmənin öyrədilməsi” və şəxsi intizam (öyrədilmənin özü-özünü tənzimləyən strategiyasını daxil etməklə); - etik dəyərlərin və həyatın məqsədlərinin müvafiq toplumu əsasında nəticə çıxarmaq qabiliyyəti. 4. Şəxsiyyətlərarası vərdişlər: - komandada iş; - liderlik. 5. Digər vərdişlər və xüsusiyyətlər (bir çoxu yuxarıda göstərilən sahələrə aid olan): - informasiya və kompüter texnologiyalarının tətbiq edilməsinə qabiliyyət; - gizli bilik; - problemi həll etmək bacarığı (digər tip vərdişlərdə qismən təcəssüm olunur); - fiziki keyfiyyət və bacarıq. Fukuyama qeyd edir ki, bütün iqtisadi fəaliyyət fərd tərəfindən deyil, təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilir. Bu da sosial kooperasiyanın yüksək dərəcəsini tələb edir. “Təşkilatı kapital” biliyin, komandada işin, həmçinin davranış normalarının və təşkilat daxilində qarşılıqlı əlaqələrin yayılmasını əks etdirir, bu əslində təşkilat səviyyəsində sosial kapitaldır. Leana və Van Buren (1999) firma daxilində sosial əlaqələrin xarakterini əks etdirən resurs kimi təşkilatı kapitalı müəyyənləşdirirlər. Onlar təşkilatın bütün iştirakçılarının vahid məqsədə və qarşılıqlı inama istiqamətlənməsi vasitəsilə inkişafını müəyyənləşdiyini qeyd edirlər ki, bu da kollektiv kimi təşkilatın müvəffəqiyyətli fəaliyyətinə kömək edir. Tədqiqatçılar həmçinin hesab edirlər ki, kollektiv səylər və ya təşkilatı amillər inamı möhkəmləndirdiyi, kommunikasiyanı saxladığı və ümumi məqsədlərin və dəyərlərin qurulmasına kömək etdiyi zaman stimullaşdırılır. Qəbul edilir ki, biliklərlə idarəetmə və biliyin bölünməsi fundamental surətdə yeni təşkilatı və texnoloji şəraitlərdə əsası qoyulmuş iqtisadiyyatda mərkəzi yer tutur. Biliyin, çevikliyin, inamın və qarşılıqlı əlaqələrin rolu sürətlə dəyişən iqtisadi mühit şəraitində fəaliyyətin yeni ideya və praktik üsullarının axtarışında xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bir çox tədqiqatçılar “öyrədən iqtisadiyyat” ilə “yeni iqtisadiyyat” konsepsiyasını əlaqələndirirlər, orada şəbəkə, təşkilat və fərdin qabiliyyəti keyfiyyətcə yeni əhəmiyyət qazanıb biliyi öyrədir, dəyişir və tətbiq edir. Təhsil vahidləri, yəni fərdin əldə etdiyi təhsil ilinin sayı, yaxud təhsilin qazanılmış səviyyəsi vərdişin və kompetensiyanın sadə və asan ölçülən göstəricilərinə xidmət edir. Onların çatışmazlığı ondan ibarətdir ki, onlar qeyri-formal peşəkar hazırlığın, yaxud təcrübənin köməyi ilə əldə edilmiş insan kapitalını əks etdirmir, bundan başqa müxtəlif Yüklə 257,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|