Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 3,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
10
digər dərəcədə toxunulmuĢdur. Bütün bunların arxeoloji materiallarla əlaqəli və müqayisəli Ģəkildə araĢdırılmasının əlbəttə ki, çox böyük elmi əhəmiyyəti vardır. XIX əsrdə və XX əsrin I yarısında Qafqaz Albaniyası tarixinin istər arxeoloji, istərsə də mənbəĢünaslıq baxımından araĢdırılması istiqamətində müəyyən təĢəbbüslər göstərilsə də, bütövlükdə bu iĢlər ardıcıl və sistemli olmamıĢdır. Üstəlik, Azərbaycandan kənarda və kənar müəlliflər tərəfindən hazırlanan və daha çox çar Rusiyası və Sovet imperiyasının maraqlarını əks etdirən bu tədqiqatlarda təbiidir ki, Azərbaycanın qədim tarixi hərtərəfli və obyektiv araĢdırıla bilməzdi. 30-50-ci illərdə SSRĠ xalqlarının tarixinə dair Moskvanın sifariĢi ilə hazırlanan fundamental əsərlərin Albaniya tarixinə dair bölmələrinin yazılmasının üzdəniraq qafqazĢünas S.T.Yeremyana həvalə edilməsi əslində bir çox prinsipial əhəmiyyətli məsələlərə münasibətdə ermənipərəst konsepsiyaların elmdə özünə yer alması ilə nəticələnmiĢdir. Keçən əsrin ortalarından etibarən Albaniya tarixinin istər tarixi və istərsə də mənbəĢünaslıq baxımından öyrənilməsi sahəsində daha çox milli albanĢünas kadrların intensiv və səmərəli fəaliyyəti ilə səciyyəvi olan yeni mərhələ baĢlayır. Görkəmli mənbəĢünas alimlər Z.M.Bünyadov, M.X.ġərifli, Ġ.H.Əliyev, Y.A.Paxomov, N.M.Vəlixanlı, K.H.Əliyev, T.M.Məmmədov, F.C.Məmmədova, tanınmıĢ arxeoloqlar S.M.Qazıyev, R.M.Vahidov, Ö.ġ.Ġsmizadə, Q.M.Aslanov, Q.M.Əhmədov, C.Ə.Xəlilov, R.B.GöyüĢov, Ġ.A.Babayev, A.B.Nuriyev, F.L.Osmanov, Q.Ġ.Ġone, Q.O.QoĢqarlı və qeyrilərinin tədqiqatlarında Albaniyanın ilk orta əsrlər tarixinin bu və ya digər məsələləri yazılı mənbələr və arxeoloji materiallar əsasında öyrənilmiĢdir. Bu istiqamətdə aparılan araĢdırmalarda ümumi Ģəkildə olsa da inzibati-siyasi vahidlərin, o cümlədən Girdiman vilayəti tarixinin də ayrı-ayrı problemlərinə bu və ya digər dərəcədə toxunulmuĢdur. Z.M.Bünyadov, M.X.ġərifli, Ġ.H.Əliyev, F.C.Məmmədova, Q.Ə.Qeybullayev və F.L.Osmanov isə Girdiman vilayətinin lokalizəsi ilə bağlı öz mülahizələrini bildirmiĢlər. Lakin bütövlükdə, Albaniyanın digər inzibati-siyasi vahidləri kimi, Girdiman vilayətinin tarixi də hələlik nə arxeoloji, nə də mənbəĢünaslıq baxımından xüsusi tədqiqat mövzusu olmamıĢdır. Elə bu səbəbdən də, hətta, son illər Azərbaycan tarixinə dair nəĢr olunmuĢ ümumiləĢdirici əsərlərdə belə, Girdiman vilayətinin lokalizəsi, təbii- coğrafi Ģəraiti, Ģəhərləri, digər yaĢayıĢ məntəqələri, qəbir abidələri, qala və istehkamları, orada yaĢayan əhalinin məskunlaĢma dinamikası, etnik və sosial tərkibi, məĢğuliyyəti, dini baxıĢları və mədəni səviyyəsi barədə məlumatlar öz əksini tapmayıb. Bu cəhətdən müəllif tərəfindən 2003-2008-ci illərdə nəĢr olunan monoqrafiya və məqalələr istisnalıq təĢkil edir. Əsər giriĢ, 6 fəsil, nəticə və mətnə əlavə edilən albomdan ibarətdir. I fəsil Girdiman vilayətinin öyrənilmə tarixinə həsr edilib. II fəsildə Albaniyanın inzibati- siyasi vahidləri və Girdiman vilayətinin lokalizəsi, III fəsildə ərazinin təbii-coğrafi Ģəraiti və əhalinin məskunlaĢma dinamikasına dair məsələlər araĢdırılır. Əsərin IV fəslində Girdiman vilayətinin maddi-mədəniyyət abidələri və orada aparılan 11
arxeoloji tədqiqatlardan, V fəsildə Girdiman əhalisinin təsərrüfat həyatından bəhs olunur. Kitabın VI fəsli Albaniyanın iqtisadi, siyasi, hərbi, dini və mədəni həyatında Girdiman vilayətinin yeri və rolunun araĢdırılmasına həsr edilib. Əsərə əlavə edilmiĢ albomda Girdiman abidələrinin fotosu, planı, arxeoloji qazıntılardan görüntülər və həmin abidələrdən tapılan maddi mədəniyyət nümunələrinin rəsmləri verilmiĢdir. Müəllif hesab edir ki, monoqrafiyada toxunulan məsələlər gələcəkdə aĢağıdakı elmi-nəzəri problemlərin və əməli vəzifələrin həllində araĢdırıcılara yardımçı ola bilər: -
problemlərinin həllində; -
Çoxcildlik Azərbaycan tarixi və arxeologiyasının yazılmasında; -
Qafqaz Albaniyasının inzibati-siyasi xəritəsinin hazırlanmasında; -
Qafqaz arxeologiyası üzrə ümumiləĢdirici əsərlərin yazılmasında; -
Erkən orta əsrlərdə Albaniyada müĢahidə olunan dini və etnomədəni proseslərə dair əsər və məcmuələrin hazırlanmasında; -
-
Azərbaycanın ilk orta əsrlərə aid maddi mədəniyyət tarixinin yazılmasında; -
Azərbaycanın ilk orta əsrlərə dair dekorativ-tətbiqi sənətləri üzrə ümumiləĢdirici əsərlərin iĢlənməsində; -
-
Azərbaycan və Qafqaz arxeologiyasına dair dərslik və metodik vəsaitlərin hazırlanmasında; -
Ali məktəblərdə ixtisas kurslarının tədrisində; -
Elmi-kütləvi nəĢrlərin hazırlanmasında. Müəllif Girdiman tarixinə dair doktorluq dissertasiyası üzərində iĢləyərkən və çapa hazırlayarkən dəyərli məsləhət və tövsiyələrini əsirgəməyən bütün insanlara, ilk növbədə Azərbaycanın erkən orta əsrlər tarixi üzrə görkəmli mütəxəssis kimi tanınan akademik Nailə xanım Vəlixanlıya, akademik Teymur Bünyadova, AMEA-nın müxbir üzvləri Yaqub Mahmudova və Ġlyas Babayevə, Girdiman abidələrinin arxeoloji tədqiqi sahəsində xüsusi xidmətləri olan arxeoloq Fazil Osmanova dönə-dönə minnətdar olduğunu bir daha dilə gətirməyi özünə borc bilir. Müəllif əsərin nəĢrində ona hər cəhətdən dəstək olan insanlara tariximizin öyrənilməsinə və təbliğinə göstərdikləri diqqətə və qayğıya görə dərin təĢəkkürünü bildirir, bu yolda qarĢılaĢdığı biganə insanlara, vəzifə borcunu dərk etməyən, yaxud da sadəcə olaraq dərk etmək istəməyən insanlara isə islah olmağı, haqq yoluna qayıtmağı tövsiyə edir. Yüklə 3,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|