396
reallıqdan yazanda janr kimi siyasi pamflet və həcvlərdən də
yararlanmışdır.
X.R.Ulutürkün milli xarakteri sosial gerçəkliyin üzvi hissəsi
olub, ondan nəşət alan, xalqın inam ve taleyində ümumiləşib
özündə türkçülüyü, vətənçiliyi, azərbaycançılıq və Azərbaycan
istiqlalını təzahür etdirən tarixi şəxsiyyət xarakteridir.
Xəlil Rza filologiya elmləri doktoru, ədəbiyyatşünas və ədəbi-
tənqidçi kimi milli ədəbiyyatın ciddi problemlərinə həm ədəbi-
nəzəri, həm də poetik səviyyədə münasibət bildirmişdir. Alimin
klassik və müasir poetik irs, habelə, Türk, Qafqaz, Pribaltika,
Slavyan, Avropa ölkələri ədəbiyyatının örnəkləri ilə bağlı ciddi
fikir mövqeyi olmuşdur. Onun H.Cavid, Ə.Cəfər, Şəhriyar,
M.Cəlil, R.Rza, S.Rüstəm, B.Vahabzadə, M.Araz, Qabil, S.Tahir,
N.Həsənzadə, Əli Kərim, H.Arif, C.Novruz, Ə.Kürçaylı, N.Xəzri,
T.Bayram, Anar, A.Abdulla, S.Rüstəmxanlı, F.Sadıq, F.Mehdi,
Z.Vəfa, Hidayət, M.Əliyev, A.Babayev, Z.Yaqub, R.Duyğun,
H.Razi, M.Gülgün, N.Rəfibəyli, A.Aslanov, Ş.Əkbərzadə,
D.Gədəbəyli,
Şövkət xanım, R.Hüseynov, F.Məmmədli,
R.İsmayıllı, İ.Kəbirli, F.Kərimli, Rübail və başqalarına olan ədəbi-
tənqidi münasibəti onların əsərlərinin millilik və bəşərilik
keyfiyyətlərindən irəli gəlmişdir.
Ədəbiyyatşünas-alim geniş mənada ədəbiyyatımızın ənənə,
novatorluq, realizm, müasirlik, milli xarakter və bədii forma
məsələlərindən danışmışdır. Bunu eyni zamanda bədii nəsrlə:
İ.Şıxlı, M.Hüseyn, Ə.Cəfərzadə, İ.Hüseynov, Anar, Y.Səmədoğlu
ilə bağlı ədəbi-tənqidi məqalələrinə də aid edirik.
Xəlil Rza əlyazmalarının böyük bir qismi ümumtürk
mədəniyyəti ilə əlaqəlidir. Həmin yazılar əsasən qarşılıqlı
münasibət zəminində olub, böyük və qüdrətli türk sənətkarlarından
bəhs edir. Tofiq Fikrət, Rza Tofiq, Əbdülhaqq Hamid, Namiq
Kamal, Nazim Hikmət, Məqsud
397
Şeyxzadə, Abdulla Arif, Cəlal Kəmal, Abay Kunanbayev, Muxtar
Auezov, Sədrəddin Ayni, Abdulla Tukay, Məhdimqulu, Qaysın
Quliyev, Aybək, Qafur Qulama müraciət edəndə də məhz bir cəhət
- türkçülük və turançılıq Xəlil Rza Ulutürk yaradıcılığında bir
ideya, bir məfkurə olmuşdur. T.Fikrətin 100 illiyi ərəfəsində “Türk
xalqının vicdanı”, M.Şeyxzadəyə həsr olunmuş “Sənət və istedadın
qələbəsi”, “Sənətkar şöhrətinin sirri”, “Böyük sənət xəzinəsi”,
Abdulla Arif haqqında “Dostluq nədən başlanır”s Abaydan bəhs
edən “Abay poeziyası Azərbaycan dilində”, Muxtar Auezovdan
danışan “Bədii söz nəhəngi”, Sədrəddin Aynidən danışan “Ədəbi-
elmi qəhrəmanlıq”, Abdulla Tukay haqqında “Məşələ çevrilmiş
həyat”, Məhdimquludan bəhs edən “Türkmənlərin poeziya günəşi”,
Qaysın Quliyevdən söz açan “Poeziyaya tapşırılmış ürək” və başqa
məqalələrində mövcud gerçəklik türk düşüncə və təfəkküründə
ifadə olunmşdur.
X.R.Ulutürkün məqalələrinin geniş hissəsi mədəni əlaqələrdən
bəhs edir. Mədəniyyətlərin yaxınlaşmasında Aleksandr Blokun
həyat və yaradıcılığından bəhs edən “Milli rus şairi”, Konstantin
Simonovdan söz açan “Çoxşaxəli yaradıcılıq, Taras Şevçenkolan
bəhs edən “Ukrayna mədəniyyətinin günəşi”, Yevgeni
Yevtuşenkodan danışan “Yevtuşenko poeziyası”,
A.Voznesenskidən bəhs edən “Rus şairi Andrey Voznesenski”,
V.Luqovskoydan danışan “Vladimir Luqovskoyun sənət
qəhrəmanlığı” məqalələri Slavyan - Azərbaycan xalqları
mədəniyyət əlaqələrinin inkişafında mənəvi rol oynamışdır.
Habelə, Pribaltika xalqları mədəniyyətindən bəhs edən məqalələri
Azərbaycanla Baltikyanı ölkələr arasında ədəbi əlaqələrin ifadəsi
güclü olmuşdur. Alim rus, tatar, latış, eston, litva, türk, fars, ərəb,
özbək, qazax, qırğız, türkmən, Dağıstan xalqları ədəbiyyatı
haqqında da qiymətli məqalələr yazmışdır.
X.Rza tərcümə ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi-
398
dir. O, tərcüməçilik sənətinin bədii-nəzəri məsələləri ilə ardıcıl
məşğul olmuşdur. Tərcüməçi həm Azərbaycan klassik
poeziyasının, həm də bəşər bədii fikrinin ən görkəmli
nümayəndələrini dilimizə çevirmişdir. Tərcümədən yüksək bədii
keyfiyyət tələbi Xəlil Rzanın sənət missiyası olmuşdur.
X.R.Ulutürk publisistik fəaliyyətində XX əsrin 50-ci illərində
başlamışdır. O, ədəbi-elmi-bədii mündəricəli yazıların
nümunələrini yaratmışdır. Xəlil Rzanın publisistikasına güclü
milli-mənəvi dəyərlər xasdır. Şairanəlik, güclü, bədiiyyat, yurd,
insan sevgisinin tərənnümü onun bədii məziyyətləridir.
X.R.UIutürkün 80-ci illərin sonlarından başlayaraq, yazdığı
məqalələri siyasi mövzudadır. Siyasi publisistika onun
yaradıcılığında xüsusi kəsər və bədii siqlət gətirmişdir.
Elmi-tarixi memuar yaradıcılığı Xəlil Rza Ulutürkün adı ilə
bağlıdır. O, bu sahədə ədəbi fəaliyyətə 1962-ci ildən başlamış və
ömrünün axırınadək davam etdirmişdir. Şairin elmi-tarixi
memuarlarında da millilik və xalqçılıq məsələləri güclü olmuşdur.
Xəlil Rza Azərbaycanın, bütün türk dünyasının qüdrətli
sənətkarı, ulu türküdür. Türkçülük, azərbaycançılıq, vətənçilik,
xalqçılıq, istiqlalçılıq məfkurəsi onun çoxcəhətli fəaliyyətinin
əsasıdır. Buna görə də istiqlalçılığın, turançılığın tanrısalı olan
X.R.Ulutürkü müdrik və nurani Dədə Qorqud misalında dərk
edirik. Dərk edirik ki, sanki milyon illər yaşı olan X.R.Ulutürk
müasir zəmanəmizdə türk əllərinin dədəsi, ulusu və piranisidir. O
da əlində qopuzu, dilində yanar sözü ilə türk yurdlarını, türk
ellərini qarış-qarış gəzməyində, nəfəslərinə nəfəs verməyindədir.
“X.Rza bu günün və gələcək dövrlərin şairidir. Çünki onun
təravətli poeziyası doğma xalqın ürəyinə həkk olunmuşdur.
Nəsillər ötdükcə, öz mübariz ruhu ilə insanları sərvaxt olmağa,
Vətən torpağını, azadlıq və istiqlaliyyəti
Dostları ilə paylaş: |