Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
9 barıq şəkildə əks etdirir. «Bayram oldu» şeiri – Azərbaycan həyatının və azərbaycanlı güzəranının şeir dili ilə ifadə olunan təbii əks-sədasıdır: Bayram oldu, heç bilmirəm neyləyim, Bizim evdə dolu çuval da yoxdur. Düyi ilə yağ hamı çoxdan tükənmiş, Ət heç ələ düşməz, motal da yoxdur. Allaha bizmişik naşükür bəndə, Bir söz desəm, dəxi qoymazlar kəndə. Xalq batıb noğula, şəkərə, qəndə, Bizim evdə axta zoğal da yoxdur [4, s. 174]. Molla Pənah Vaqifin «Hayıf ki, yoxdur» şeiri şairin yaradıcılı- ğındakı nikbin ruhun təzadlı məqamlarını meydana qoyur. Şeirdəki «Kür qırağı» – yer adı Azərbaycan ədəbiyyatında yeni doğulan ölkə coğrafiyası anlayışının parlaq nümunəsidir. Həm də «Kür qırağı» adlandırıla biləcək bu şeir «əcəb seyrəngahı», «qış günü qışlağı», «gö- zəl obası», «adamlıq ədası» cümlə-cahana örnək olan Vətən torpağı idealının tərənnümünə həsr olunmuş bənzərsiz poetik nümunəsidir. Şeirdəki «hayıf ki, yoxdur» ifadəsi dərin mənası və məntiqi ilə «niyə də olmasın ki», yaxud «olmalıdır» kimi başa düşülməlidir. Bu, Kür qırağının timsalında bütövlükdə Azərbaycan ölkəsi haqqında yazılmış dərin mənalı şeirdir. «Kür qırağı» şeirində mövcud halındakı vəziy- yətdən xeyli dərəcədə təəssüf hissi keçirsə də, bütövlükdə bu şeir Va- qifin «cümlə cahanın» gözü olan eli-obası ilə, doğma yurdunun «ha- vasının, torpağının, yerinin» misilsizliyi ilə iftixar duyğusu yaşadığını mənalandırır. «Kür qırağı» adlandırılmasına baxmayaraq, bu şeir Azərbaycan ədəbiyyatında şairin açıq ünvanla öz ölkəsinə həsr etdiyi nadir şeirlərdən biridir. Nizami Gəncəvinin «Bərdənin tərifi» kimi klassik ədəbiyyatda konkret ünvanı göstərilən poetik nümunələr çox deyildir. Orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatında Vətən anlayışı «şəbi- hicran» şeirlərinin ruhunda, mahiyyətində yaşamışdır. Vaqifin «Kür qırağı» şeiri Azərbaycan coğrafiyasının bənzərsiz poetik tərcümanı olan qiymətli lirika nümunəsidir. «Hayıf ki, yoxdur» mətləbi Vaqifin nikbin realizminin ağrılı çalarlarının bədii ifadəsidir. Vaqifin şeirlərində “küllü Qarabağın abı-həyatı” da ilhamla tə- rənnüm olunur. Şairin nəzərlərində Qarabağ ona “nərmənazik bayatı kimi” əziz olan, qəlbinin dərinliklərində yaşayan Vətən torpağıdır. Şair Qarabağdan bəhs edərkən müasiri Molla Vəli Vidadinin dilindən verilmiş “oxunur məclisdə xoş kəlimatı” misrası vasitəsilə Azərbay- 10 can torpağının bu guşəsinin milli musiqi sənətinin beşiyi olmasına dair gerçəkliyi nəzərə çarpdırmışdır. Gözəllik aşiqi olan Molla Pənah Vaqif, eyni zamanda həm də böyük vətənpərvərdir. Onun şeirlərində Vətən torpağının təkrarsız obrazı yaradılmışdır. Vətən torpağının tə- rənnümündə və gözəlliyin vəsf edilməsində Molla Pənah Vaqif mahir bir rəssam kimi çıxış edir. O, bədii sözün geniş imkanlarından yara- dıcılıqla istifadə edərək Azərbaycan təbiətinin və el gözəlliyinin çox cazibədar portretini çəkmişdir. XVIII əsr Azərbaycan ədəbiyyatında öz izi olan «Vidadi ilə müşairə» şeirləşməsi həcm etibarilə və mahiyyətinə görə dastan təsiri bağışlayır. Bu deyişmə tam mənası ilə «Vaqif və Vidadi dastanı» adlandırıla bilər. Əsərdə süjet əlamətlərinin olması, hərbə-zorba gəl- mək meyillərinin ifadəsi, mübaliğələr «Vidadi ilə müşairə»nin dastan- laşmasını şərtləndirir. Bu, Azərbaycan yazılı şeirində deyişmə janrın- da yazılmış ilk bədii nümunə kimi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. «Deyişmə» şeirləşməsi Molla Pənah Vaqifin mühitinə və müasirləri ilə münasibətlərinə də işıq salır. Vaqifin əsəri kimi təqdim olunan bu əsər şairin böyük müasiri və məslək dostu Molla Vəli Vidadini Azər- baycan cəmiyyəti miqyasına çıxarmağa da xidmət edir. Molla Pənah Vaqifin məşhur «Durnalar» qoşması Azərbaycan ədəbiyyatında bu mövzuda yazılmış ilk və ən yaxşı şeirdir. Vaqifin «Durnalar»ı Azərbaycan şeirinin durna qatarının önündədir. Sonralar yazılmış “Durnalar” şeirlərində Vaqifin “Durnalar”ının müsbət məna- da təsiri görünməkdədir. Göründüyü kimi, Molla Pənah Vaqif Azərbaycan şeirinin mən- zərəsini mövzu və poetik forma baxımından dəyişmişdir. Ona qədər şifahi xalq ədəbiyyatının janrları kimi qəbul edilən qoşma Vaqifin yaradıcılığı ilə Azərbaycan yazılı şeirinin əsas poetik forması kimi qəbul olunmuşdur. Molla Pənah Vaqif Azərbaycan şeirinin yolunu qəzəl-qəsidə ənənəsindən qoşma-gəraylı istiqamətinə çevirmişdir. Va- qif həm də qoşma janrında Azərbaycan şeirinin qızıl fondunu təşkil edən nadir poetik örnəklərin müəllifidir. Bu gün də Vaqifin qoşmaları həmin janrda yazılmış ən mükəmməl şeir nümunələri hesab edilir. Fikrimizcə, təkcə ömrünün son anlarında yazıldığı üçün yox, özünün mühüm ideya-bədii xüsusiyyətləri və dərin ictimai məzmunu etibarilə «Görmədim» müxəmməsi Molla Pənah Vaqifin yaradıcı- lığının zirvəsidir. «Görmədim» müxəmməsi «Bayram oldu» şeiri ilə başlanan, «Hayıf ki, yoxdur»la inkişaf etdirilən Vaqif realizminin kul- minasiya nöqtəsidir. Vaqifin «Görmədim» müxəmməsi XVIII əsr Azərbaycan şeirinin dövrə, zamana haray səsi, sərt ittihamnaməsidir. 11 Bu, zamanı silkələyə bilən nadir şeir nümunəsidir: Mən cahan mülkündə mütləq doğru halət görmədim, Hər nə gördüm, əyri gördüm, özgə babət görmədim. Aşinalar ixtilafında sədaqət görmədim, Biətü-iqrarü-immanü-dəyanət görmədim, Bivəfadan lacərəm təhsili-hacət görmədim. …Kizbi-böhtandan savayı bir hekayət görmədim, …Bulmadım bir dost ki, ondan bir ədavət görmədim, …Hiç kəsdə haqqa layiq bir ibadət görmədim, …Qədrü-qiymət istəyib, qeyri əz xəsarət görmədim, …İşlənən işlərdə əhkamü-ləyaqət görmədim. Vaqifa, ya rəbbəna, öz lütfünü eylə pənah, Səndən özgə kimsədə lütfü-inayət görmədim [4, s. 244]. Zəngin və bənzərsiz yaradıcılığı, məşhur «Görmədim» müxəm- məsi və “lütfü-kəramət” səyləri Vaqifi ucaldaraq Molla Pənah dərga- hına çatdırmışdır. Molla Pənah Vaqifin zəngin yaradıcılığı Mirzə Fətəli Axundza- dənin «Təmsilat»ına, Cəlil Məmmədquluzadənin «Danabaş kəndinin əhvalatları»na, Mirzə Ələkbər Sabirin “Hophopnamə”sinə, Səməd Vurğunun lirikasına gətirən məsuliyyətli yolun böyük başlanğıcıdır. Azərbaycan milli-mənəvi varlığını, «ellər yaraşığı, ölkə gözəli»ni, Kür qırağı obasını, “Qış günü qışlağı Qıraqbasanı” ədəbiyyatın əsas möv- zusuna çevirmiş Molla Pənah Vaqifin yaradıcılığı azərbaycançılıq tə- fəkkürünün ən mühüm qaynaqlarından, mənbələrindən biridir. Azərbaycan ədəbiyyatında realizm Molla Pənah Vaqifin yaradı- cılığı ilə başlanır. Vaqifin şeirləri Azərbaycan realizminin ibtidasıdır. Şair orijinal əsərləri ilə ölkə həyatının real ədəbiyyatını yaratmağa nail olmuşdur. Bu mənada Molla Pənah Vaqif klassik ədəbiyyata inkarçı mövqedən yanaşmayaraq, xalq-aşıq şeiri üslubunu real həyatın ifa- dəsinə istiqamətləndirməklə, yeni tipli ədəbiyyatın əsasını qoymuşdur. Azərbaycan ədəbiyyatı Məhəmməd Füzulidən Mirzə Fətəli Axund- zadəyə və Cəlil Məmmədquluzadəyə çatmaq üçün Molla Pənah Vaqif körpüsündən keçərək gəlmişdir. Milli ədəbiyyat klassik lirika ənənə- sindən realist ədəbiyyata doğru inkişaf etmək üçün Vaqif keçidindən adlamalı olmuşdur. Molla Pənah Vaqifin əsərləri Azərbaycan realiz- minin başlanğıc mərhələsinin əsas xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. Molla Pənah Vaqifin yaradıcılığı Azərbaycan realist ədəbiyyatının möhkəm təməlinə çevrilən, bünövrəsini təşkil edən milli ədəbiyyatın Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|