Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu İzahli muğam lüĞƏTİ
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
İz a h lı m u ğ a m lü , • • •
FİLİ (f.: hərf. - açıq boz rəng). Azərbaycan musiqisində: ’’Humayun” dəst- gahmda, İran musiqisində: “Mahur” dəstgahında olan muğam şöbəsi. FOLKLOR (ing.: folk - xalq, lore - təlim). Xalq müdrikliyi, xalq yaradıcılığı mənasını verir. Şifahi ənənələrə əsaslanan bədii yaradıcılıq növlərini - xalq ədəbiyyatını (nağıllar, zərbi-məsəllər, lətifələr və s.), xalq musiqisini (mahnı və rəqslər), tətbiqi-dekorativ sənətləri və s. əhatə edir. Musiqi folkloru xalq mahnı və rəqslərindən ibarətdir; xalqın arzu və istəklərini, duyğularını, mənəviyyatını, dünyagörüşünü, həyat tərzini, əmək prosesini əks etdirir. Məzmununa görə əmək, mərasim, məişət, tarixi mahnı və rəqs növlərinə bölünür. 22 GAF. XIX əsr Azərbaycan musiqisində dəstgahlar tərkibində olan kiçik instrumental epizod. Muğamat ifaçılığında bir şöbədən o birisinə keçmək prosesində istifadə olunan təsnif və rəngləri əvəz edir. GƏBRİ. “Dəşti” muğamında şöbə. GƏRDANİYYƏ. “Nəva” dəstgahının əvvəlində ( “Mayəyi-Nəva”dan sonra) ifa olunan şöbə. GƏZİŞMƏ. Muğam ifaçılığında istifadə olunan üsul: ifaçılıq prosesində müəyyən m usiqi frazasını zənginləşdirm ək məqsədilə onun müxtəlif variantlarda təkrar edilməsindən ibarətdir. Muğam melodiyasının ifa edilərək yaradılm asında məqam pillələri üzərində gəzişmək mühüm əhəmiyyətə malikdir. GUŞƏ. Dəstgahlar tərkibində şöbələrlə yanaşı bitkin melodik quruluşa malik vokal instrumental epizod. GÜLRİZ. “Şur” dəstgahına mənsub muğam şöbəsi.
İz a h lı m u ğ a m lü ğ ə ti HACI YUNİ. 1. XIX əsr Azərbaycan musiqisində “Rəhavi” (“Rahab”) dəst- gahında “Bayatı-Şiraz” ilə “Sarənc”(“Sarəng”) arasında yerləşən şöbə; 2.“Nəva” dəstgahmda “Şahnaz” ilə “Bayatı-Kürd” arasında ifa olunan şöbə. HARMONİYA. Uyğunluq, ton. HASAR (ər.: hisar, f.: hesar - istehkam, barı, çəpər, mühasirə mənalarında). “Çahargah” dəstgahmda “M üxalif’ şöbəsindən əvvəl (“Bəstə-Nigar” şöbəsindən sonra) ifa olunan parça. Melodik cəhətdən “Çahargah”ın mayəsinə çox oxşayır, lakin “Çahargah”dan bir kvinta yuxarıda (tarı nəzərə alsaq, mayəsi sarı simin şah pərdəsinə düşür) yerləşir; “Zabul Segah” dəstgahmda çox zaman “ Mübərriğə” şöbəsindən sonra (“M anəndi-M üxalif’ şöbəsinə keçməzdən əvvəl) “H asar” guşəsində dayanır.
HAVA. Musiqi əsərinin əsasını təşkil edən təranə, melodiya, müxtəlif musiqi obrazlarının səciyyəsini, vəziyyətini, ruhunu ifadə edən və bunun üçün lazımi intonasiya, vəzn-ahəng, dinamik və tembr vasitələrinə malik olan yeni melodiya. HEYRATI. “Mahur-Hindi” muğamı kökündə gümrah, nikbin və cəngavər əhvali-ruhiyyəli zərbi muğam. HƏZƏC (ər.: həzicə, həzzəc - mahnı oxumaq, zəngulə vurmaq; xoş avaz ilə oxumaq) ən çox yayılmış bəhrlərdən biri. HƏZİN. “Şur” dəstgahmda “Kürdi” ilə “Gülriz” arasın
da,’’Çahargah” dəstgahmda “Sarbang” ilə “Hüzzal” arasında; ’’Mahur” dəstgahm da “A şur-A vənd” ilə “Saqinam ə” arasında və “N əva” dəstgahmda “Bayatı-Race” ilə “Əraq” arasında yerləşən muğam şöbəsi olub. H Ə ZİZ (hərfi mənası: - periqey, aşağı nöqtə). “Şur” dəstgahmda “Nişibi- F əraz” şöbəsindən sonra oxunan guşə olub. HİCAZ. 1 .Yaxın Şərq xalqları musiqisində 12 əsas muğamdan on ikincisi; XIX əsr Azərbaycan musiqisində “Rast” dəstgahmda “Bal-Kəbutər” ilə “Şahnaz” arasındakı; “Rəvahi” dəstgahmda “Bal-Kəbutər” ilə “Bağdadi” arasındakı; “Ç ahargah” dəstgahm da “M avərənnəhr” ilə “Şahnaz” arasındakı əsas muğam şöbəsi; “Şur” dəstgahmda “Şəmayi-Şəms” zərbi muğamı ilə “Sarənc” arasındakı şöbə;
İran musiqisində: “Əbu-Əta” muğamının əsas şöbələrindən biri. HUMA YUN. 1. Yaxın Şərq xalqları musiqisinin 24 əsas muğam şöbəsindən biri; XIX əsr Azərbaycan musiqisində “Rəhavi” (“Rahab”) dəstgahmda “R ahab” ilə “Tərkib” arasındakı şöbə; “Humayun”, “Fili”, “Şüştər”, “Tərkib”, “Bidad”, “Məsnəvi”, Üzzal” şöbələrindən ibarət dəstgah; İran musiqisində: “Çəkavək”, “Bəxtiyari”, “M oalif’, “Leyli və Məcnun”, “Tərz”, “Bidad”, “Ney-Davud”, “Guşeyi-Çahargah”, “Məvaliyan”, “Əbül-çəp”, “Bavi” , “Suzi-Güdaz”, “Mureh”, “Nəfir” (“Nəfır-Fərəng”), “Şüştəri”, “Camədəran”, “Üşşaq”, “Üzzal”, “Zabul”, “Bayatı-Əcəm”, “Bəhr-nur”, “Şahnaz”, “Dənasəri”, “Mənsuri”, “Məsnəvi” şöbələrindən ibarət dəstgah. “Humayun” məqamı (farsca: “cənnət quşu”, “səadətli”) - Azərbaycan musiqisində yeddi əsas məqamdan biri. Nəzəriyyədə səssırasınm iki növü göstərilir: Məqamın I növünün səssırası 1/2 -1.1/2 - 1/2 ton formullu iki tetraxordun böyük tersiya (orta ton vasitəsi ilə) birləşməsindən əmələ gəlir, səssırası 9 pillədən ibarətdir; IV və VII pillələr məqamın mayəsi hesab olunur (Ü.Hacıbəyli). Məqamın II növünün quruluşu: 1/2 -1- 1/2 ton formullu iki tetraxordun yanaşı üsulla (artırılmış sekunda vasitəsi ilə) birləşməsindən əmələ gəlir. Səssırası 8 pillədən ibarətdir: II pillə m əqamın mayəsi, IV pillə kadensiyalar üçün səciyyəvi tondur (M. S. İsmayılov). Hümayun məqamının I növünün səssırası (do mayəli humayun).
Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|