Azərbaycan elmlər akademiyasi arxeologiya və etnoqrafiya institutu
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Metal qablar.
18
düzəldilmişdir. Bəhs etdiyimiz belə metal dəstəkdən müasir dövrdə xalqın məişətində duz, ləpə, qorğa və müxtəlif ədviyyat əzmək üçün geniş istifadə olunur. Bu kimi dəstəklərə arxeoloji qazıntılar zamanı da çox təsadüf edilir. Bakıdan tapılan həvəng dəstəyi kimi alət orta əsr Beyləqan şəhərindən də məlumdur. 87 IX—XIII əsrlərə aid belə həvəng dəstəklərinin oxşarı Ermənistanın Dvin 88 və Türkmənistanın isə Şexr-İslam 89 orta əsr şəhərlərindən əldə olunmuşdur. Orta Asiyada başqa şəhərlərdən aşkar edilən belə həvəng dəstəkləri XI—XII əsrlərə aid edilir 90 .
qablar təşkil edir. Bu qabların bir neçəsi ölçülərinə görə çox kiçikdir. Onlardan biri 1974-cü ildə 9-cu sahədə aparılan qazıntı zamanı tapılmış mis qabdır. Yarımşar formalı cama oxşar bu mis qabın hündürlüyü 4, ağzının diametri isə 5,5 sm-dir (VII tablo, 5). Qabın çöl tərəfdən ağzının kənarı dörd cərgə qabarıq zolaqlarla naxışlanmışdır. Onun divarları nazikdir. Zərif hazırlanan bu qabın nə məqsəd üçün istifadə edildiyini dəqiq müəyyən etmək çətindir. Lakin incə zövqlə düzəldilməsi və simmetrik naxışlanması ondan həm də bədii əşya kimi istifadə edildiyini ehtimal etməyə əsas verir. 1970-ci ildə başqa bir yarımşar formalı mis qab əldə olunmuşdur (VII tablo, 6). Bu qab da nisbətən zərif hazırlanmışdır. Kiçik qablardan biri də silindr formalıdır. Bu qab 1971-ci ildə aşkar olunmuşdur (VII tablo, 7). Onun hündürlüyü 3,5, diametri isə 3 sm-dir. Nazik mis təbəqə halqa şəklində əyilərək ucları bir-birinə birləşdirildikdən sonra lehimlənmişdir. Onun ölçüsünə uyğun dairəvi formada kəsilmiş mis təbəqə isə qabın oturacağına lehim vasitəsi ilə yapışdırılmışdır. Qabın ağzı bir qədər içəriyə doğru yığcamdır. 1964-cü ildə aşkar olunan mis cam əvvəlkilərə nisbətən xeyli böyükdür. Hündür oturacaqlı bu qabın ağzı çölə doğru əyməli formada düzəldilmişdir. Onun ağzının xaric tərəfində cızma üsulu ilə paralel batıq xətlərdən dairə çəkilmişdir. Bu mis qab əvvəlkilərdən fərqli olaraq xeyli qalındır (VII tablo, 8). 1970-ci ilin qazıntı materialları içərisindəki mis dolça diqqəti cəlb edir (VII tablo, 9). Yastı oturacaqlı bu qabın gövdəsi bir qədər şişkin olub, yuxarı qalxdıqca daralır. Qulpunun bir tərəfi boğazına, digəri isə gövdəsinə yapışdırılmışdır. Qalınlığına və oxşar qablara əsasən qulpu bərpa edilmişdir. Qulpun əks tərəfində qabın ağzı novçalı formada düzəldilmişdir. Yeri gəlmişkən qeyd etməliyik ki, süddan formalı bir gümüş dolça Bakıdan təsadüfən tapılmışdır 91 . Həmin qabın quruluşu üzərində müxtəlif kompozisiyalı səhnələr yaratmaq üçün çox əlverişlidir. Buna görə də qabın üzəri əvvəlcə simmetrik şəkildə hissələrə bölünmüş, sonra müxtəlif texniki üsullarla xalı kimi zəngin naxışlanmışdır (XVII tablo, 1). Onun üstündə sifarişlə hazırlanması haqda yazı da vardır. Yazıda bu qabın Məhəmmədbağır adlı usta tərəfindən Cabbar bəy üçün hazırlandığı qeyd olunur. Qabın naxışlarının kompozisiyası və işlənmə xüsusiyyətləri onun Şirvan sənətkarına məxsus olduğunu söyləməyə əsas verir. Belə bir mis qab Şamaxıdan da məlumdur 92 . XVI—XVII əsrlərə aid edilən Şamaxı qabı ilə bəhs etdiyimiz gümüş qabın quruluşunun oxşarlığı, həmçinin üzərindəki bəzi motiv və kompozisiyaların yaxınlığı yuxarıda deyilən fikri bir daha təsdiq edir. Qazıntılar zamanı metal qabın qırıqlarına da təsadüf olunmuşdur. Onlardan biri nazik divarlı mis qaba aiddir (VII tablo, 10). Ağzının kənarı qabın üstünə qatlanaraq lehimlənmişdir. Qabın qırıqları onun nəlbəkivarı formada olduğunu göstərir. Digər mis qabın bir parçası tapılmışdır. Ağzının kənarı yana doğru əyləmlidir. Formasını bərpa etmək mümkün olmadı (VII tablo, 11). 1964-cü ildə Qız qalasının yanındakı arxeoloji qazıntılar zamanı uçurulmuş evin yerindən bir ədəd müasir çaynik formasında qab tapılmışdır (VIII tablo, 1). Onun üzəri bəzəklidir. Qaba diqqətlə nəzər yetirdikdə onun şərpuşdan kəsilib düzəldildiyi aydın olur. Belə ki, sərpuşun konusvarı formalı baş tərəfi kəsilərək çaynikin ağzı üçün yer açılmışdır. Alt hissəsinə isə dairəvi mis təbəqə qaynaq edilərək oturacaq düzəldilmişdir. Sərpuşun bir tərəfində deşik açılaraq, oraya lülək qaynaq edilmişdir (VIII tablo, 2). Beləliklə, gözəl incəsənət abidəsi olan sərpuş ehtiyac üzündən kobud çaynikə çevrilmişdir. Qeyd etdiyimiz kimi sərpuşun üstü gözəl naxışlanmışdır. Onun səthi əvvəlcə simmetrik şəkildə zolaqlara bölünmüşdür. Enli zolaqların arası kəsmə və burma formalı naxışlarla bəzədilmişdir. Qabın ağzının qırağı ilə oturacağa yaxın hissədəki yarpaqvarı naxışlar bir-birini təkrar edir. Sərpuşun aşağı hissəsi kəsilərkən naxışların çoxu qaynaq nəticəsində pozulmuş və yalnız rombvarı bəzəklərin izi
87 Əhmədov Q. M. Orta əsr Beyləqan şəhəri, s. 54, 33-cü şəkil «j». 88 Kafadaryan K. Q. Göstərilən əsəri, s. 169. 89 Ataqarrıyev Y. Göstərilən əsəri, s. 68. 90 Литвинский Б. А. Средневековые поселения области Нисы севернее Копетдага в IX — XV вв. Ташкент, 1950, с. 94. 91 Mustafayev A. N. Şirvanın maddi mədəniyyəti. Bakı. 1977. Həmin qab Azərbaycan EA Tarix İnstitutunun baş elmi işçisi A. Mustafayev tərəfindən ətraflı tədqiq olunur. Bizi qabla tanış etdiyi üçün ona təşəkkürümüzü bildiririk.
92 Ciddi H. Ə., İbrahimov F. Ə. Şamaxıdan tapılmış zəngin naxışlı mis qab. «Azərb. SSR EA Xəbərləri» (tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası), 1978, № 3, s. 72.
Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|