Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008

kiyada dünyaya  gəlen»;  Hekataya müraciət:  «Qızılsaç Hekata, 
Zevsin qızı»,  «Gecə,  torpaqdan sonra,  sulan  ve okeam  da giz- 
lətdi».
9
51. Tarixçi  Herodot  (e.e.V esr)  toniyada  Halikamass  şe- 
herinde boya-başa çatmış  («Tarix», c.l,  I),  sonradan Italiyanın 
cənubuna, Furiyaya köçmüşdür.
52. Bu, Sofoklun «Meleaqr» faciəsindən bir parçadır:
Bu torpaq -  Kalidondur
Pelon ölkəsinin.
«Pelon  ölkəsinin»  sözleri  sonrakı  setre  aiddir.  Şerin  bu 
cürə  qurulması ele bir tesew ür yaradır ki, guya Kalidon Pelo- 
ponnesde  (cenubi  Yunanıstanda)  yerleşir;  eslinde  isə  bu  Eto- 
liya (şimali-qərbi Yunamstan) torpağıdır.
53. Xiosslu  Demokrit -  musiqiçidir.  Görünür ki,  burada 
söhbet e.e. V-ci esrde yaşamış difiramblar jannnda işlemiş şair 
Böyük Melanippidden gedir.
Birinci  setir -  Hesiodun  «İşler ve  günlər»  eserindəndir. 
tknci -  bu setrin işlenmesidir: «Pis meslehetin acısım daha çox 
meslehetçinin özü çəkir».
54. Bu  sözlərle  orator  tsokrat  öz  «Panegirik»  («Tərif- 
ləme»)  eserini  başlamışdır.  Sonrakı  misallar  da  hemin  nitq- 
dendir.
55. İsokrat, IV, 35.
56. Yene orada, 41.
57. Yene orada, 48.
58. Yene orada, 72.
59. Yene orada, 89.
60. Yene orada,  105.
61. Yene orada,  149.
62. Yene orada,  181.
63. Yene orada,  186.
64. Pifolay V9 Likofron -  Fer şeherinin tiram Aleksandrin 
arvadımn qardaşlandır.  E.e.  335-ci  ilde  onlar Feri  ele keçirer- 
ken, Aleksandn qetlə yetirmişdiler. Makedoniyalı Filipp onlan 
buradan  sıxışdınb  çıxarandan  sonra,  ew eller  düşmençilik
254
münasibetlerinde olduğu Afinaya hediyyəler gönderib,  kömek 
dilədilər.
65. Aristofan, namelum komediyadan bir parça.
66. «İliada», IX.
Sonrakı misallar Aristotelin özüne aiddir; bu ritorik fiqur- 
lar geniş yayılmışdır.
67. Teodekt  «Ritorika»mn  müellifı  olmuşdur,  burada  о, 
Aristotelin ritorik senet haqqmda esas müddealan bir qeder de 
inkişaf etdirdi.
68. Epixarm, 10 hisse  147.
69. «Odisseya», XIV, 214.
10
70. Bax.: «Ritorika», 1П, 4.
71. Isokrat, V, 73.
72. Bax.: qeyd 45, kitab I.
73. Leptin -  Afina siyasetçisi,  Demosfenin miiasiri.  Xalq 
meclisine  teklif etmişdir  ki,  dövlet  vergilerinden  azadolmada 
güzeştleri mehdudlaşdırmaq lazımdır; bu teklife qarşı e.e.  356- 
cı ilde Demosfen öz «Leptine qarşı» nitqinde çıxış etmişdir.
Leptin  Afina ve  Spartanı  Elladanın  gözü  adlandmr,  gös- 
terir  ki,  afinalılar  gerek  fivanlılar  terefinden  meğlubiyyete 
uğradılmış  spartalılara kömeklik göstersinler.  Lakedemoniyalı- 
lann  Afmada sefirliyi haqqmda bax.:  Ksenofont.  Yunan  tarixi. 
VI, 5.
74. Keflsodot,  orator  (e.e.  IV-cü  esrin  ortalan),  serkerde 
Xarete  qarşı  çıxış  etmişdir;  sonuncunu  tamahkar  adam  kimi 
tamyırdılar.  Olinf şeherine, Makedoniyalı Filippe qarşı  gönde- 
rilmiş Xaret öz ordusu  ile  zeif müqavimet göstermiş ve  şeheri 
xilas ede bilmemişdi.
75. Burada Demosfen nezerde tutulur; o, vaxtile serkerde 
Miltiad  (e.e.V-ci  esr)  heç  ne  gözlemeden  Kserkse  qarşı  çıxış 
etdiyi kimi, Evbenin xilasma çıxış etmeye çağınrdı.
76. Parala -   Suni  burununda  lövber salan  Afina  gemisi. 
Sefırlikler,  müqeddes  ibadetler üçün  istifade  edilirmiş,  bir  de 
müharibe vaxtı donanma başçısmın qaldığı yeri idi.
255

---

Sest -  Frankiyada,  Abidosla üzbəüz yerleşen Hellespont 
boğazının ən dar yerinde şehər ve liman.
Pirey -  Afma yaxmlığmda şehər ve liman.
Metaforanın  menası  ondadır  ki,  Sestin  istehkamlannın 
möhkemliyinden  merkəzi  Yunanıstana  düşmen  gemilerinin 
keçib-keçmemesi asılı idi.
77. Attikamn  yaxınlığında  yerleşen  Egina  adası,  güclü 
donanmasına görə Afina ilə reqabet apanrdı. E.e.457-ci ile qe- 
dər Afmaya vergi  ödeyirdi;  burada  qala divarlan uçurdulmuş, 
429-cu ilde şeher sakinləri başqa yerlere köçürülmüşdür.
78. Mirokl — Attıkalı  orator  (e.ə.IV-cü  esr)  Makedoniya 
partiyasımn əleyhdan.
79. Anaksandrid -   orta  dövr  komediyasının  dramaturqu 
(e.ə.IV-cü əsrin birinin yansı).
80. Söhbet  cinayetkarlann cezalandırma  alətinden  gedir; 
burada baş, el, ayaq üçiin xüsusi deşikler var idi.
81 .Poliyevkt -  Afina oratoru ve  siyasətçisi, Demosfenin 
dostu, Makedoniya partiyasının eleyhdan.
Sinoplu Diogen -  meşhur kinik-filosof (e.ə. V-IV-cı esr­
ler), öz hazırcavabhğı ile özüne şöhret tapmışdır.
Fiditiya ve ya sissitiya -  spartalılar və kritlilərde ümumi 
qonaqhq, süfre.
Esion -  Attika oratoru, Demofsenin müasiri.
82. LisL  Korinfin  mühafizesinde  helak  olmuş  Afınahlar 
şərefine qəbirüstü nitq.  II,  60. Hellespontda Afina donanması- 
шп  mehv  olması  nezerde  tutulur.  Aristotel  sehven  Salamin 
adını çəkir.
83. Likeleont  -   Afınalı  orator,  İsokratın  şagirdi.  Bize 
onun  yalnız  bir  nitqi  melumdur -   «Xabrinm  müdafıesi  nami- 
nə».
Xabri -  Afina serkerdesi, Egin yaxınhğmda öyüşlerdə 
spartalılar üzərinde  qəlebe  çalnuşdır.  Onu, Fivanın Orona ve- 
rilmesində  günahlandırsalar  da,  sonradan  sehvini  başa  düşdü- 
ler.  Xios yaxınlığmda müttefiqlərlə birgə  apanlan döyüşlərde 
qehremancasına həlak olmuşdur.
256
Xabıi  həykəlinde  diz  üstə  tesvir  edilib;  deyirlər  ki,  e, 
öz ordusuna düşmeni diz üstə qarşılamaq emrini vermişdir.  Bu, 
bir növ heykelin yalvancı ifadesine işaredir.
84. İsokrat, IV,  150.
85. Yene orada,  172.
86. Yene orada,  180.
11
87. Skoliya,  yeni  süfrə  başmda oxunan mahıudan  sözlər. 
Müellif -  Keoslu Simoniddir.
88. Isokrat, IV,  10.
89. Evripid. Avliddə İtlgeniya, 80.
Müasir tarcümede ise belə səlenir: «Onda yımanlar, nizö- 
lerini göyde süretle silkeləyerok...»
90. «Odisseva», XI, 598.
91. «lliada»' XIII, 587, IV,  126, XI, 574, XV, 542.
92. Odissey («Odisseya», XI, 593-600), Aiddə Eolun oğ'ı 
Sizifi  görür;  sonuncu,  ceza  olaraq,  döne-döne,  fäydasız  bir  ış 
görür, daşı dağa yuvarladır.
93. «Iliada», XIII, 797-799.
94. Bax.: «Ritorika», III,  10
95. Arxit (e.e.V-IV-cı  esrler) -• Tarent şehermden  (cem. • 
bi Italiya) pifaqorçu-filosof, Filolayın şagirdi, Platon an dostu.
96. Krematra  -   tavandan  asılmış  qutu,  yunan  teatrsvıda 
aksessuar kimi (sehne dekoratiyası) istifade ediİirdi.. Eax.:  me- 
selən, Aristofan. Buludiar.
97.  fsokrat,  V, 40.
98. Bax.: qeyd 58, II-ci kitab.
99. Bax.: qeyd 105, II-ci kitab.
100.  Bu hisse başqa heç bir yçrde qeydə alınmayıb.
101.  Nikon  -  yeni  komediya  dövrünün dramaturqu,  «K.i- 
fared»  komediyasmm  müellifı;  bu  güne  geiib  çıxan  kiçik  Ьд 
parçası var.
102.  Sözlerin  oxşarhğından  istifade  olunur:  «thratto»  - 
«heyecanlandmram», «Thrattä» - «frakiyalı qadın».
103.  Sözlerin  oxşarlığından  istifadə  olımur:  «pcrsai»  - 
«mehv etmek» ve «Perses» - «fars».
257

---

104.  Sözlərin  oxşarlığından  istifadə  olunur:  omonimler 
«axchS» - «ewəli» ve «rehberlik».
105.  İsokrat, V, 61, VIII, 101.
106.  Burada  «anaschetos»  sözü  («dözümsuz»)  qadrn  adı 
«Anasxet» kimi işledilir.
107.  Namelum müellifm komediyasmdan bir parça.
108.  Koskun əsərinden bir parça.
109.  Bax.: «Ritorika», III, 6 (eweli).
110.  Bax.: ycne orada (axın).
«Truba lirasız çalınan melodiyadır». Bax - hem de Herak- 
litin lira ve kamamn harmoniyası haqqmda fikirlerine. 
Forminqa -simli musiqi aleti.
111.  Nikerat  -   meşhur  Afina  serkerdesi  Nikinin  oğlu. 
«İliada» və «Odisseya»mn oxunuşıında. Prati adlı rapsodla (şer 
oxuyan) yanşa girmişdir.  Nikerat Otuz tiran oliqarxiyası zama- 
m edam edilmişdir (Ksenofont. Yunan tarixi. II, 3).
112.  Namelum müellifin komediyasmdan bir parça.
113.  Yeneorada.
114.  Krit  ve  Rodos  arasmda  yerleşen  Karpat  adasma 
dovşanlar gətirildi; bunlar, artaraq, kend teserrüfatma xeyli ze- 
rər vurdular.
115.  Bu -  yunan  rehberlerin sefirliyinin xeyrine deyilen 
Axillin sözleridir.
116.  Xeremon haqqmda bax.: qeyd 110, kitab II. 
Loqoqraflar -  erken yunan tarixçileri, eksəriyyəti İoniya
menşeli  idiler.  Onlar qedim tayfalar ve qehremanlar, şeherle- 
rin  salınması,  onlann  yaşayışı,  mebedler ve  qurban  vermelər 
haqqında revayetleri qəleme alırdılar.
Xios adasmda Likim ni -  xor mahmlanm yaradan şair; bu 
mahmlann bir neçə parçası bu giine gelib çıxmışdır.
117.  FUemon - meşhur aktyor (e.e.IV-cü esr). 
Anaksandridin  komediyası  haqqmda  bax.:  Ateneyde
(XIV, 614 s.).
118.  Amplifikasfya -  ritorik fiqur (metnin mürəkkebleş- 
dirilmesi).
119.  «İliada», II, 671-673.
258
120.  Skiaqrafiya  -   məkan  genişliyi  təsəwürü  yaratmaq 
meqsedi daşıyan resm.
13
121.  Bax.:qeyd21.
14
122.  Yelenanm  şerefme nitqinde  İsokrat sofıstleri,  onla­
nn mübahise etmek (yeni evristikam) formasım pisleyir.
123.  Qorgi, B, 7.
124.  İsokrat, IV,  1.
125.  Bax.: qeyd 83, kitab II.
126.  Xeril -  epik şair (e.e.V-ci esr), yunanlılarla farslann 
mübarizesini  vesf  etmişdir.  İlk  defe  olaraq  tarixi  mövzulara 
miiraciet etmişdir; mifoloji  süjetler hele ki enenevi poeziyanm 
mezmununa aid idi.
127.  Timofeyin  difirambmdan  bir parça;  bize  gelib  çıx- 
mayıb.
128.  «tliada».
129.  «Odisseya».
130.  Bax.: Xeril,hisse 1.
131.  Sofokl. Edin çar, 774.
132.  Keos adasından Prodik (e.e. təqriben 470-ci iller) -  
sofist;  esasen  exlaqi  meseleleri  tehlil  edirdi.  O,  dilin  sinoni- 
miyasını  öyrenirdi,  yeni  sözün  ehemiyyetini  yüksek  qiymet- 
lendiren sofistleden biri idi.
Burada, yalnız ödeniş haqqını  hamıdan çox veren şagird- 
lere öyredilen ideyalar nezerde tutulur.
133.  Sofokl. Antiqona, 223.
134.  Evripid. Tavridde Ifigeniya,  1162.
135.  Bax.: «Ritorika», II,  1.
136.  «Odisseya», VI, 327.
137.  Platon. Meneksen, 235 d.
138.  Qorgi, B10.
15
139.  Navsikrat -  orator, İsokratm şagirdi (e.e.IV-cü esr).
140.  Ola  bilsin  ki,  burada  Sofokla  qarşı  öz  oğlu  tere- 
finden  ireli  sürülən  ağıldan kem  olması  ittihamı  nezerde  tutu-
259

---

!аг.  Buna  cavab  olaraq,  Sofokl  hakimler  qarşısında  «Kolonda 
Edip» esərini oxumuşdur.
141.  Burada  söhbet  Evripidin  afrnalı  Gigidenonta  qarşı 
nitqiuden  gedir;  sonuncu  onu Allahsızlıqda günahlandırdı. An- 
tidosis  -   herfi  menada  «mübadile»  demekdir;  burada  «evəz- 
çıxma, təhqirin əvəzi» menasında işiədilir.
142.  Dionisin şerefine yanş;  burada -  dramaturqların te- 
atr yanşlan.
143.  Sofoklun namelum «Tevkr» faciesi.
Tevkr -  yunan qehrəmanı Telamon ve Gesionanın (Troya 
çan  Laomedontun  qızı,  onu  Telamon  Troyanı  mühasireden 
qurtardığına göre herbi qanimet kimi qazanmışdı) oğlu.
144.  «fiiada», (X). Diomed Odissey ile birlikde troyalıla- 
nn düşerqəsine keşfiyyata gedir.
16
145.  Axill  -   Homerin  «lliada»  eserinin  qehremanı  -  
enun şöhreti Afinada Otuz tiran başçısı Kritinin şöhretine qarşı 
qoyulur.
146.  Herodot (II. 30) -  illerle  qamizonda qalıb evezlen- 
meyen və  axırda  Efıopiya  terefme  keçen Misir esgerlerinden 
danışır.
Misir çan, onlan dile tutaraq deyende ki, arvad -  uşaqlan 
niye atırsımz, bele cavab aldt: yeni arvad-uşağın olması onların 
özünden asıldır.
147.  Odissey  («Odissey»,  ХХП1,  310-341)  qısa  şekilde 
çar  Alkinoyun  meclisinde  Penelopaya  öz  hekayetini  danışır; 
«Odisseyada» bu hekayet dörd boyu ehate edir.
Ne  Faill  adı,  ne  de  ki  poema  daha heç  bir  yerde  qeyde 
alınmamışdır.
Kiklik  adını,  e.e.  VII-VI-cı  esrlerde  mifoloji  mövzulara, 
daireye («kikl») daxil olan Troya müharibesi haqqmda poema- 
lara verilmişdi.
«Oyney» - Evripidin bızə melum clmayan faciəsi.
148.  Sofokl. Antiqona.
260
149.  Esxin -  Sokratm şagirdi Lisaninin oğlu,  bir müddet 
Sirakuzlarda, tiranlar Böyük Dionisi ve Kiçik Dionisi dövründə 
yaşamışdır.
Kratil -  Afinalı  fılosof, Hepaklitin davamçısı.  Platon ona 
«Kratil» dialoqunu hesr etmişdir.
150.  «Odisseya», XIX, 361.
151.  Karkin  (dramaturq)  ve  onun  ailesi  haqqmda  bax.: 
qeyd 104, kitab II.
152.  Hemon -  Sofoklun «Antiqona» faciesinin qehrema-
m.
153.  «Odisseya», IV, 204.
154.  Epimenid  -   yanefsenevi  Krit  müdriki,  e.e.596-ci 
ilde  Afinada taun epidnemiyasindan  sonra temizlik işleri  apar- 
mışdır.
155.  Isokrat, IV,  110-114.
156.  Qorgi, В  17.
157.  Eak  -   yunan  qehremanı,  Zevs  ve  Eginanın  oğlu, 
Telamonun atasi.
158.  Bax.: «Ritorika», II, 23.
159.  Bax.: yene orada, 25.
160.  Bax.: qeyd 41, kitab I.
161.  Evripid. Troyali qadmlar, 969.
162.  tsokrat, V, 4-7, XV,  132-139,141-145.
163.  Görünür ki, söhbet Likamb ve onun qizi Neobuladin 
(ailesini yamblarda  gülünc  şekilde  tesvir eden  Arxiloxun  keç- 
miş adaxlısı) gedir.
164.  Arxilox, hisse 25.
Giges -  yanefsanevi,  olduqca dövletli  Lidiya  çan.  Onun  haq­
qmda bax.: Herodot (I, 8-15), Platon «Dövlet» (X, a 2b).
165.  Sofokl. Aiitiqona, 688-696.
166.  Bax.:  «Ritorika», II, 21.
18
167.  Lamport -  orakullann (falçılann) tefsirçisi.
Demetra ilahesi şerefme Elevsin ibadetleri nezerde tutu-
lur.
168.  Bax.: Platon.  Sokratm apologiyasi.
261

---

L ilet- Sokratm ittihamçılarmdan biri.
169.  «Topika», VIII, 4.
170.  Pisandr -  400-ler oliqarxiya  Şurasının rəhberlərin- 
den  bin  (e.e.  41l-ci  il).  Sofokl  Afrna qanunvericiliyinm  yeni- 
den baxümasına celb edilmişdir,
171.  Eforlar -  Spartada ali vezifeli şexsler, onlar çar ha- 
kimiyyetine nezaret edirdiler.
172.  Bax.: «Ritorika», I, II
173.  Qorgi, B, 12.
174.  Bax.: qeyd 76. kitab I.
175.  «Nikomax etikası», IV,  13: «rişxendli о adamdır ki, 
şərəfli  emellerdən  uzaqlaşır,  ya  da  ki  bunlarm  ehemiyyetini 
həçe endirir».
Yen©  orada  (IV,  14):  «təlxökler-gülüşün  quludur,  gözel 
sözə  göre  onlann  nə  özüne,  ne  de  ki  başqalanna  yazığı  gəl- 
mir».
19
176.  Bax.: «Ritorika», 1,9.
177.  Bax.: «Ritorika», It,  19.
178.  Bax.: Yene orada, I-II.
262
MÜND0RİCAT
Birinci kitab................. ............................................................ 3
İkinci kitab.............................................................................. 82
Üçüncü kitab......................................................................... 163
Qeydlər................................................................................. 217
263

---

Kağız formatı 50  x 72.  Fiziki ç.v  16,5 
Tiraj:  100. Sifariş № 12.
Kitab «Turan Nəşrlər evi» mətbəəsinə  təqdim  olunmuş 
hazır  diapozitivlərdən  çap edilmişdir.