Andijon davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Olinishi. a-aminokislotalari asosan tabiiy manbalardan olinadi. Oqsillarning suvli eritmalari kislotali muhitda gidroliz qilinsa aaminokislotalar aralashmasi hosil bo'ladi. Hosil bo‘lgan aralashmadan alohida aminokislotalar har xil usullar bilan ajratib olinadi. Oqsillardan ajratib olingan aminokislotalar (aminosirka kislotasidan tashqari) optik faol.a-aminokislotalar a-galogenkarbon kislotalardan, aldegidlardan,
galogenuglevodorodlardan sintez qilinishi mumkin. a-galogenkarbon kislotalar ammiak bilan oson reaksiyaga kirishib tegishli a-aminokislotalarga aylanadi.

Aldegidlar vodorod sianid va ammiak bilan ta’sirlashib a-aminokislotalarning

nitrillarini hosil qiladi. Reaksiya uchun kaliy sianid va ammoniy xlorid ishlatiladi (Shtrekker-Zelinskiy reaksiyasi, 1906-y.).
Hosil bo'lgan nitril gidroliz qilinsa tegishli aminokislotaga aylanadi.

Atsetilaminomalon efiri galogenuglevodorodlar bilan alkillanadi. Hosil bo‘lgan birikma gidroliz qilinsa dekarboksillanib tegishli aminoksilota chiqadi.

Aminokislotalarning kimyoviy sintezi natijasida optik faol bo‘lmagan ratsemat aminokislotalar hosil bo'ladi. Ratsematlar maxsus usullar yordamida ajratib olinadi. ß-aminokislotalar a ,ß -to ‘yinmagan karbon kislotalarga ammiak biriktirib olinadi. To'yinmagan kislota olinishi va unga ammiakni biriktirishning bir bosqichli qulay usuli ishlab chiqilgan (V. Rodionov 1926-y.). Reaksiya aldegidni, malón kislotasi va ammiakni sirka kislotasidagi eritmasida olib boriladi.
Aminoguruhi karboksil guruhdan yanada uzoqroqda joylashgan aminokislotalarni olish uchun maxsus metodlardan foydalaniladi. Ushbu metodlar asosan aminokislotalarning siklik amidlari-laktamlar olishga, keyin ularni ishqoriy muhitda gidroliz qilishdan iborat.
y-butirolaktam (pirrolidon) qahrabo kislotasining imidini katalitik gidrogenlab olinadi. y-butirolaktam ishqoriy muhitda gidroliz qilinsa y-aminomoy kislotasining tuzi chiqadi, tuzga kislota ta ’sir ettirib qilinsa y-aminomoy kislotasi olinadi.
y-aminomoy kislotasi y-butirolaktamga oson aylanishi mumkin.
y-valerolaktam va e-kaprolaktam oksimlarni Bekman qayta gruppalanishdan hosil bo‘ladi.
Aminokislotalar suvda eriydigan rangsiz kristall moddalardir, ayrimlari, masalan, glitsin shirin ta ’mga ega. Aminokislotalarning suyuqlanish temperaturalari yuqori (parchalanish bilan suyuqlanadi). Yuqorida aytib o‘tilganidek a-aminokislotalar optik faollikka ega. Gidroksikislotalar kabi aminokislotalar ham D- yoki L-izomerlarga bo‘linadi.

Aminokislotalarning molekulasida qarama-qarshi tabiatli ikkita funksional guruh mavjud: karboksil va aminoguruhlar. Ushbu guruhlar molekula ichida o ‘zaro ta’sirlashib ichki tuzlar — betainlarni hosil qiladi.