Andijon davlat pedogogika instituti

III BOB. TEVARAK-ATROF BILAN TANISHTIRISHDA BOLALAR LUG‘ATI USTIDA ISHLASH.
3.1. Bolalarbog‘chasidalug‘atishiningvazifalarivamazmuni.
Bolalarbog‘chasidalug‘atishi — bubolalarningfaollug‘atiniularganotanishyokiqiyinso‘zlarhisobigarejalikengaytirishdir. Ma’lumki, maktabgachatarbiyayoshidagibolalarninglug‘atinikengaytirishbirvaqtningo‘zidatevarak-atrofdagivoqelikbilantanishtirishvaungato‘g‘rimunosabatdabo‘lishnitarbiyalashbilanqo‘shibolibboriladi.
Biz o‘zfikrimizni gap orqaliifodalaymiz. Gap so‘zlardantuziladi. So‘zesatilningqurilishmaterialidir. Shuninguchun ham so‘znibilmayturib, tilnibilishmumkinemas. Nutqimizdaishlatiladiganso‘zlarninghammasitilimizninglug‘atboyligini, ya’nileksikasinitashkiletadi. Leksikaso‘ziyunonchaleksisso‘zidanolinganbo‘lib, u so‘zdeganma’nonibildiradi.
Har birso‘zdaquyidagilarmuhimahamiyatgaega: 1) uningahamiyatiyokima’nosi; 2) so‘zningtovushtarkibi; 3) uningmorfologiktuzilishi. Bolalarbilanlug‘atishinitashkiletgandaso‘zning mana shuuchtatomonigae’tiborberishkerak.
Bolalarbog‘chasidalug‘atishininganiqvazifalaribolalarnipredmetlarningqismlarini, ranglarini, hajminifarqlashgao‘rgatishdaniborat. Shu asosdagavdaqismlarini (bosh, qo‘llar, oyoqlar, burun, og‘iz, ko‘zlarvahokazo), hajmni (katta, kichik) varanglarni (qizil, sariq, ko‘k, yashil) bildiruvchiso‘zlarbolaninglug‘atigakiritiladi.
Ikki yoshningoxiridao‘xshashpredmetlarni, narsa-buyumlarnibittaso‘zbilanaytishga, birguruhdagibuyumlarniboshqaguruhdagibuyumlardanrangi, kattaligidanqat’inazar (koptoknishardan, piyolanistakandanvahokazo) farqlashgao‘rgatiladi. Uchyoshdanboshlab bola lug‘atikattalarvao‘zishaxsanmunosabatdabo‘ladiganuy-ro‘zg‘orbuyumlarinomini, ko‘chada, bog‘da, xiyobondavaboshqajoylarda (transport vositalari, qurilishlar, o‘simliklar, hayvonlarvahokazo) ko‘rganpredmetlarnominibildiruvchiso‘zlarbilanboyiydi.
Bola o‘zimunosabatdabo‘ladiganbuyumlarningqismini (dasta, choynakningqopqog‘i, yeng, cho‘ntak, tugmalar, tugmateshigi, yoqavahokazolarni), shaklini (shar, kubik, aylana), meva-sabzavotlarningmazasini (shirin, nordon, mazali, bemaza, achchiq), kunningqismlarini (ertalab, kunduzi, kechqurun) bildiruvchiso‘zlarhisobigalug‘atboyligikengayadi.
To‘rt yoshlibolalarhammabuyumlarni, jihozlarni, turli transport vositalariningnominianiqaytadilar. Bulardantashqari:

• 
  buyumlarninghajmini, detallariningkatta-kichikliginifarqlashnibildiruvchi (kattaroq, katta, kichkina, kichkinaroq, keng, kengroq, uzun, uzunroq, yo‘g‘on, ingichkakabi);
  
• 
  buyumlarningjoylashisho‘rnini (o‘ngda, chapda, o‘rtasida, orqasida, yaqinida, yonida), kunqismlarinivaularningbelgilarini (ertalab, kechqurun, kechasi, sahar, shom, xufton, qorong‘i, yorug‘kabi);
  
• 
  buyumlarningfiziksifatlarini (yumshoq, qattiq, issiq, sovuq, silliq, tip-tiniq, g‘adir-budur, yaltiroqvahokazolar), xususiyatlarini (eriydi, iviydi, yirtiladikabi) bildiruvchiso‘zlar ham ularlug‘atiniboyitadi. ¹⁹