Amaliy mashg‘ulot II. Kimyoviy cho`kindi tog` jinslari

9-10-11 amaliy mashg‘ulot

II. Kimyoviy cho`kindi tog` jinslari Kimyoviy tog` jinslari eritmadagi kimyoviy moddalarning cho`kishidan hosil bo`ladi. Bunday jarayon dengiz va okean suvlarida qurib borayotgan suv havzalarida, sho`r suvli buloqlarda kuzatiladi.

Kimyoviy tog` jinslarga ohaktosh, dalomit, angidirit, gips, osh tuzi kiradi. Bunday jinslar suvda erishi natijasida g`ovaklar, bo`shliqlar va darzlar hosil qiladi.

Kimyoviy yo‘l bilan paydo bo‘ladigan cho‘kindi jinslar quyidagi guruxlarga bo‘linadi:

1. 
   Karbonitli
   
2. 
   Kremniyli
   
3. 
   Temirli
   
4. 
   Marganetsli
   
5. 
   Alyuminli
   
6. 
   Fosforli
   
7. 
   Galloid, oltingugurtli
   

Karbonаtli jinslar
Karbonitlijinslarga: Ohaktosh, ohaktoshlituflar, dolomitlarkiradi. Ohaktosh – kimyoviy yol bilan paydo bolgan va tarkibi tuzilishi va rangi jixatdan juda kop turlari bor.
Kremniy silikatli jinslar
Kremniy silikatli jinslar guruxiga kremniy tufi, oq, ochiq rangli (sariqsimon, qongirsimon) yoki yopiq rangli qattiq jinslar tarkibi opaldan tashkil topgan.(SiO2*nH2O) Bular asosan geyzerlardan amorf kremniylarni (geyzirit) tushishidan hosil boladi. Ular, postloq kabi, uzun yashil mayin iplar kabi, buyraksimon korinishlar hosil qiladi. Shu bilan bir qatorda kremniy silikatli jinslarga kremniy konkretsiyalari (birlashma) ham kiradi.
Sulfatli va galloid jinslar.
Bu turkumga kiruvchi jinslar ozining xilma-xilligiga qaramay kimyoviy tarkibi bilan juda yaqin va hosil bolish sharoiti ham juda yaqin. Ularning asosiy turlari issiq va quruq iqlimli sharoitlardagi suv yopiq havzalaridan tuyingan eritmalarning chokishidan hosil boladi. Bu guruxga quyidagi monomineral jinslar kiradi. Angidrit – (CaSO₄), tosh tuz galit (NaCl), gips (SiO₂*2H₂O).
Temir – marganetsli jinslar
Bu guruh jinslariga har turdagi va marganets rudalari kiradi. Temirli jinslar ichida bir-biridan farq qiluvchi, oksidlanishdan paydo bolgan jinslar, temir gidrooksidlari har xil aralashmalar hosil bolgan jinslar (Buriy jeleznyak) temir kolgedani temir korbanatidan hosil bolgan jinslar (sideritlar) hamda ayrim xollarda uchraydigan tarkibi temir silikatiga boy turdagi xloritlar kiradi.
Cho`kindi jinslarga mansub bolgan eng ko`p tarqalgan va amalda ishlatiladigan turlari oolitsimon qongir temir kolgedani bolib u asosan mayda (diametri 15-20mm) radial nurli massalarni tashkil etib limonitlar hosil qiladi (kimyoviy tarkibi 2Fe₂O₃ 3H₂O yoki 2Fe₂O₃ nH₂O).