Akbar bahromov shavkat sharipov manzura nabiyeva
2-rasmda qanday jonivorlar tasvirlangan? 5
Yüklə 4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mirzo Ulug‘bek
- 4-rasm. Quyoshning tuzilishi. Quyosh Yer 10 Quyosh
| 4.
2-rasmda qanday jonivorlar tasvirlangan? 5. O‘lkamizning go‘zal tabiati haqida gapirib bering. Turli o‘simliklardan gerbariy tayyorlang. YER – QUYOSH SISTEMASIDAGI SAYYORA YULDUZLAR. QUYOSH Tunlari osmonda son-sanoqsiz yulduzlar ko‘rinadi. Yulduzlar bizga mitti bo‘lib ko‘rinsa-da, aslida ular- ning har biri juda ulkan. Yulduz Yulduzlarning bizdan qanday uzoqlikda ekanligini tasavvur qilib ko‘raylik. Ulardan tarqalayotgan nurlar 1 sekundda 300 000 kilometr masofani bosib o‘tadi. Nurning tezligi shunday katta bo‘lsa ham, eng yaqin turgan ba’zi yulduzlar nuri bizga yetib kelishi uchun esa 100 yildan ortiq vaqt ketadi. Agar diqqat bilan kuzatgan bo‘lsangiz, yulduzlar rang-barangdir. Ayrim yulduzlar oqish yoki ko‘kimtir. Ular eng qaynoq yulduzlar hisoblanadi. Bunday yulduzlar sirtidagi harorat +10 000 °C dan +100 000 °C gachadir. Yulduzlar orasida sarg‘ishlari ham bor. Ular sirtidagi harorat +3 000 °C dan +10 000 °C gacha bo‘ladi. Ayrim yulduzlar qizg‘ish tusda bo‘ladi. Bunday yulduzlar sirtidagi harorat +2 000 °C dan +3 000 °C gacha bo‘ladi. Bulutsiz tunda 3 000 taga ya- qin yulduzni ko‘ra olishimiz mum- kin. Ko‘ri na di gan yulduzlar ortida ham son-sanoqsiz yulduzlar mavjud. Olimlar azaldan yulduzlarni o‘rga nishga qiziqqanlar. Jumladan, buyuk alloma Mirzo Ulug‘bek yulduzlarni o‘rganish uchun Samarqandda maxsus in shoot – rasadxona qurdirgan. Rasadxonadagi asboblar yordamida tekshirishlar natijalari asosida yulduzlarning joylashish jadvalini tuzgan. Yulduzlar- ni o‘rganish natijalarini to‘plab, alohida kitob yozib haqida yozilgan. Kitobda keltirilgan yulduzlar haqidagi ma’lumotlar hozirda ham katta ahamiyatga ega. Quyosh har kuni erta tongda Yer sirtining bir to- monidan chiqib, kun bo‘yi osmonda harakat qiladi. Kechga borib, u Yer sirtining boshqa bir tomoniga botadi. Go‘yoki, Yer shari bir joyda turadi-yu, Quyosh 9 3-rasm. aylanadi. Aslida Quyosh Yerga nisbatan bir joyda turadi. Yer Qu yosh ning diametri Yer sharini ki dan 109 mar- ta kattadir. Uning massasi esa Yernikidan 330 000 marta katta. Tasavvur qiling, agar Quyosh kattaligini koptokdek desak, u holda Yerning kattaligini mosh donasidek deyish mumkin. Quyosh tunlari yog‘du sochib turgan osmonda- gi yulduzlardan biridir. Yulduz lar qanday holatda bo‘lsa, Quyosh ham shunday holatda bo‘ladi. Quyosh sarg‘ish rangli o‘rtacha kattalik dagi yulduz hisoblanadi Yulduzlar bizdan nihoyatda olisda bo‘lgani uchun ularning nuri Yerga yetib kelguncha bir necha o‘n yil - da yetib keladi. Ko‘rib turibsizki, tunlari ko‘rinib turgan yulduzlarga nisbatan Quyosh bizga juda yaqin ekan. 4-rasm. Quyoshning tuzilishi. Quyosh Yer 10 Quyosh Quyoshning yadrosida, ya’ni markazida harorat 000 000 °C dan yuqoridir. Sirti tomon harorati 000 °C kilometrga yaqin. Quyoshning bizdan qanchalik uzoq ekanligini tasavvur qilib ko‘raylik. Faraz qilaylik, har sekundda 12 kilometrdan yo‘l bosadigan tezuchar raketa Yerdan Quyosh tomon yo‘l olgan bo‘lsin. U Koptok oling va uni Yer shari deb tasavvur qiling. U holda Qu yoshning kattaligi taqriban qancha bo‘lishini ayting. 5-rasm. Quyosh Yer 11 Quyosh bepoyon olamga tinimsiz yorug‘lik tarqatib turadi. Bu yorug‘likning bir qismigina Yerga keladi. Yerdagi butun tirik tabiat – o‘simlik va hayvonlar, shu- ningdek, odamzod Quyosh yorug‘ligi tufayli mavjuddir. Faraz qilaylik, Quyosh birdaniga g‘oyib bo‘lib qoldi. U holda Yerda qanday o‘zgarishlar yuz berishi mum- kin? Avvalo, hamma yoqni tim qorong‘ilik qamrab oladi. Osmondagi Oyning yorug‘ligi ham yo‘qoladi. Chunki Oy o‘zidan yorug‘lik chiqarmaydi, u Quyosh nurini ko‘zgu kabi bizga qaytaradi, xolos. Quyoshning yorug‘ligisiz Yer yuzi tez sovib ketardi. Hamma yoq qor-muzliklar bilan qoplanar edi. Daryo va ariqlardagi, hattoki vodoprovoddagi suvlar ham to‘xtab qolar edi. Xullas, hamma yoqni vahimali qorong‘ilik bosib, qahra- ton sovuq egallar edi. Quyosh yorug‘ligisiz o‘simliklar ham o‘smasdi, hayvonlar ham yashay olmasdi. Meva- sabzavotlar, oziq-ovqatlar ham bo‘lmasdi. Shuning uchun ham aytish mumkinki, Quyosh – Yerdagi hayot manbayidir. yulduz, osmon jismi, rasadxona, Quyosh. Yüklə 4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|