Akadem I ya s. A. Isxakov, A. R. Raxmanov musulmon huquqi
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ʌɢɯɚɱɟɜ ȼ
. Ⱥ . ɍɝɨɥɨɜɧɨɟ ɩɪɚɜɨ ɜ ɧɟɡɚɜɢɫɢɦɵɯ ɫɬɪɚɧɚɯ Ⱥɮɪɢɤɢ . – Ɇ ., 1974. – ɋ . 78. 161 Umuman, musulmon huquqining amal qilish doirasi mazkur guruhda ancha cheklangan. Ularning ba’zilari (Suriya va Iroq)da oila huquqiga oid musulmon huquqiy qoidalarining muayyan demokratlashganini kuzatish mumkin. Shu bilan birga, bunga teskari holatlar ham ko‘zga tashlanadi. Bunga so‘nggi yillarda Misr huquqiy tizimida musulmon huquqi mavqeining kuchayib borayotganligi misol bo‘ladi. Chunonchi, Misrning 1978 yilgi ichki frontni himoya qilish to‘g‘risidagi qonuni ilohiy qonunlarni inkor etuvchi yoki ularning normalariga zid qarashlarni targ‘ib qiluvchi yoxud shunday g‘oyaviy oqimlarning tashabbuskori bo‘lgan shaxslarning saylanadigan davlat idoralari va jamoat uyushmalari qo‘mitalaridagi mas’ul lavozimlarni egallashini taqiqlaydi. Bundan tashqari, qonun chiqarish tartibida siyosiy partiyalarning ustavlari, shuningdek ularning dasturlari va tamoyillari musulmon huquqi qonunchilikning asosi ekanligi to‘g‘risidagi konstitutsiyaviy qoidani shubha ostida qoldirishi mumkin emas. XX asr 70-yillarining boshlarida Misrda musulmon huquqini kodekslashtirishga oid kengash tuzilib, u Xalq majlisining topshirig‘iga binoan Jinoyat, Oila va Fuqarolik kodekslarining loyihalarini ishlab chiqdi. Musulmon huquqining ta- moyillari faqat qonun chiqarishning asosiy manbalaridan biri emas, balki bosh manba ekanligi to‘g‘risidagi o‘zgartirish 1980-yilda Misr Konstitutsiyasiga kiritildi. Shu vaqtdan boshlab maslahat kengashi amal qilib, u o‘zining boshqa vazifalaridan tashqari mazkur konstitutsiyaviy qoidaning himoyasi uchun ham zarur choralarni ishlab chiqdi. Mavritaniyada ham musulmon huquqi mavqeining kuchayganligi e’tiborni tortadi. Bu mamlakatda 1980-yilda maxsus musulmon sudi tashkil etilib, unda bir necha marotaba had jazosi – o‘g‘rilik uchun qo‘lni chopib tashlash amalga oshirildi. Ushbu guruhga kiruvchi mamlakatlarda shaxsiy maqom munosabatlari bilan bog‘liq bahs-munozaralarni ko‘rib chiqishda musulmon protsessual huquqining aksariyat normalarini qo‘llaydigan musulmon sudlari faoliyat ko‘rsatmoqda (Misrda bunday normalar umumfuqarolik sudlari tomonidan qo‘llaniladi). Shuni qayd qilish zarurki, musulmon huquqining vorislik, vasiyat, vaqflar, vasiylik, homiylik (qaramoqqa olish), huquqiy salohiyatni cheklash to‘g‘risidagi qoidalar zikr etilgan mamlakatlarning aksariyatida barcha fuqarolarga, jumladan nomusulmonlarga ham taalluqlidir. Afrika qit’asining Tanzaniya, Keniya, Gvineya kabi mamlakatlari, shuningdek, Osiyodagi mamlakatlar – Hindiston va Filippin huquqiy tizimi maxsus guruhni tashkil etadi. Ushbu mamlakatlarda musulmon huquqi shaxsiy maqom munosabatlarini mutanosiblashtirish, shuningdek 162 vaqflarning huquqiy maqomi, zakot yig‘ish va xarjlashga doir munosabatlarda amal qilib kelmoqda. Ba’zida mazkur mamlakatlarda qonunlarni qabul qilishga musulmon huquqi normalarining ta’siri kuchaymoqda. Chunonchi, Tanzaniyada 1971-yilda qabul qilingan Oila kodeksi musulmon huquqining ayrim normalarini mustahkamladi. Lekin ushbu huquq Zanzibarda amal qilmaydi, zero musulmonlarining asosiy qismi mazkur mamlakatda yashaydi. Bu mamlakatda musulmon huquqi ta’siridagi oila huquqi (qisman) ham, fuqarolik huquqi ham qo‘llanishda davom etmoqda. Keniyaning 1972-yilgi vorislik huquqi to‘g‘risidagi qonuni ayrim mintaqalarda musulmon aholi o‘rtasida mulkning ayrim toifalariga nisbatan musulmon huquqini qo‘llashga yo‘l qo‘ydi. Ushbu mamlakatda musulmon huquqi shafiylar tariqatining nazariyasiga asoslanib, musulmonlar (ular aholining to‘rtdan bir foizini tashkil etadi) o‘rtasidagi nikoh-oila munosabatlarini mutanosiblashtiradi. Gvineya, Mali kabi mamlakatlarning nikoh-oila qonunchiligida musulmon huquqining muayyan ta’siri kattadir. Ayrim mamlakatlarda (masalan, Chad va Nigeriyada) Molikiylar mazhabi nazariyasiga asoslangan musulmon huquqi musulmonlarning shaxsiy maqomi munosabatlarini va vaqf mulki huquqiy idora usulini mutanosiblashtirib kelmoqda. Ushbu guruhga kiruvchi ba’zi mamlakatlarda (Nigeriya, Keniya, Filippinda) musulmon sudlari amal qiladi. Ammo qayd etish mumkinki, tropik Afrika, Janubi-Sharqiy Osiyoning aksariyat mamlakatlarida musulmon huquqi mohiyat-e’tiboriga ko‘ra, mahalliy odat huquqining bir turi kabi maqomdadir. Tunis huquqiy tizimi ham o‘ziga xos xususiyatlari bilan alohida e’tiborga molik. Uning nikoh-oila qonunchiligi musulmon huquqi ta’sirida bo‘lsa-da, ammo qator muhim tuzilmalari amal qilmaydi. Ko‘pxotinlilik qonunan taqiqlangan va farzandlikka asrab olish e’tirof etilgan. Yaman Xalq Demokratik Respublikasining Oila kodeksi, garchi musulmon huquqining ayrim qoidalarini o‘zida mustahkamlangan bo‘lsa- da, mohiyatan ayolga oilaviy munosabatlarda erkaklar bilan teng huquq- larini taqdim etgan. Har ikkala mamlakatda ham musulmon sudlari tugatilgan. O‘rganib chiqilgan mamlakatlar bilan qiyoslaganda, ushbu mamlakatlarda musulmon huquqining ta’siri juda cheklangan. Islom mamlakatlari qonunchiligida fiqh qoidalarining mustahkam- lanishi holatining musulmon huquqining ushbu mamlakatlar huquqiy tizimlari uchun qanday ahamiyatga egaligi to‘g‘risidagi savolning tug‘ilishi tabiiydir. Boshqacha aytganda, bunday normativ hujjatlarni qaysi ma’noda «musulmon huquqi» deb atash va musulmon huquqi 163 qonun chiqarishning asosiy manbai, degan iborani qanday tushunish mumkin? Fikrimizcha, savollarga javob berishda masalaning bir necha tomonini inobatga olmoq joiz. Eng avvalo, musulmon huquqining evolutsiyasiga nazar tashlab, mumtoz normalarning hozirgi qonunchi- likdagi qoidalardan mohiyatan muhim tafovutini alohida ta’kidlash darkor. Musulmon huquqi yangi sharoitlarda bir qadar o‘zgargan holda, mustaqil huquqiy hodisa kabi amal qiladi, deb aytish xato bo‘ladi. Musulmon huquqining qoidalari nafaqat shakan, balki, mazmunan ham muhim o‘zgarishlarga uchradi. Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|