Academic Views 1
Yüklə 74,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elektron Ticarәt Anlayışı
- Elektron Ticarәt Vasitәlәri
- Academic Views 3
- Academic Views 5
- Academic Views 7
- Mәnbә: Journal of Qafqaz University, No. 32, 2011.
| Academic Views 1
Elçin Süleymanov vә Füzuli Әliyev Giriş
Qloballaşan dünyada ticarәtin әhәmiyәti daha da artmaqdadır. Xüsusilә qәrb ölkәlәri, Amerika vә Yaponiyada geniş tәtbiq olunan e-ticarәt getdikcә Azәrbaycanda da geniş vüsәt almağa başlamışdır. E-ticarәt tәbii ki yeni bir ticarәt istiqamәtidir, ancaq müәyyәn әsaslar vә prinsiplәr baxımından әnәnәvi ticari metodlara oxşardır vә çox vaxt eyni metodlardan istifadә edir. Dolaysıyla e-ticarәt, hәr mәnada yeni vә әnәnәvi ticarәtә alternativ bir ticari metod deyil, informasiya vә kommunikasiya texnologiyalarının inkişafına paralel olaraq ortaya çıxan vә ticarәti asanlaşdıran bir yenilikdir. İnternet bütün sahәlәrә yeniliklәr gәtirib. Qısa desәk, bir kompüterin başqa bir (vә ya daha çox) kompüterә bağlanması ilә ortaya çıxan sistemә kompüter şәbәkәsi (computer network) deyilir. Buna әsaslanaraq interneti dünyanın hәr tәrәfinә bağlı olan kompüter şәbәkәsi adlandıra bilәrik. Hәr ay tәxminәn 10% böyüyәn bu geniş kompüter şәbәkәsi informasiya bölüşmә sürәtini dә hәr gün artırmaqdadır. Dünyada insanlararası әmәk bölgüsü nәticәsindә ticarәt anlayışı ortaya çıxmışdır. Qәdim bir anlayış olan ticarәt ilә, ticarәtә görә daha yeni anlayış olan internet bir-birinә yaxınlaşmağa başlamışdır. Ticarәtin interneti ticari bir mәhsul kimi görmәsinin sәbәbi internetin geniş kütlәli bir şәbәkәyә yayılmasıdır. Bundan başqa, әnәnәvi marketinq fәaliyyәti internetә görә 4 dәfә daha bahalıdır. Bu vә digәr sәbәblәrә görә internetә yönәlәn bütün ticari fәaliyyәtlәr elektron ticarәt adlandırılır. Gün keçdikcә qlobal bazarda payı böyüyәn elektron ticarәt әmәliyyatlarında ABŞ-ın lider olmağı heç kәsi tәәccüblәndirmir, çünki әn güclü internet infrastrukturu vә istifadәçisi Amerikadadır. Buna görә dә inkişaf etmәkdә olan ölkәlәr dünya bazarında daha çox paya sahib ola bilmәk üçün elektron ticarәtә yönәlmәli vә bunun üçün lazımi infrasturkturu yaratmalıdırlar.
E-ticarәtә müxtәlif tәriflәr vermәk olar. Bәzi yanaşmalara görә e-ticarәt (e-commerce) hәr cür malın vә xidmәtin kompüter texnologiyası, elektron rabitә kanalları vә müvafiq texnologiyalardan (smart kartlar, elektron fond transferi-EFT, POS terminallar, faks, vәs.) istifadә edilәrәk alınıb satılmasıdır. Başqa bir yanaşmaya görә isә e-ticarәt, ödәmә prosesinin internet vasitәsilә hәyata keçirildiyi alqı-satqılardır. Elektron ticarәtin inkişafı prosesinin internetin inkişafına paralel olduğu müşahidә edilmәkdәdir. Xüsusilә internet sәhifәlәri üçün tәmәl proqramlaşdırma dili olan HTML (Hypertext Markup Language) vә Sun Microsystems tәrәfindәn yaradılmış bir proqramlama dili olan JAVA-dan istifadә etmәklә saytlardakı elektron ticarәt әmәliyyatları daha rahat dizayn vә idarә edilmәkdәdir.
Elektron ticarәt әsasәn 2 yolla hәyata keçirilir. Bunlar, firmadan firmaya (B2B) vә firmadan istehlakçıya (B2C) olan e-ticarәt yollarıdır. Bununla bәrabәr, elektron әmәliyyatlara daha geniş prizmadan yanaşsaq, bura dövlәt qurumları, fәrdlәr, xaricdәki vәtәndaşlar, şirkәtlәr vә Elçin Süleymanov vә Füzuli Әliyev Aprel 2013 digәr müәssisәlәri dә daxil etmәk lazımdır. Çünki, elektron әmәliyyatlar firmalarla firmalar arasında, firmalarla istehlakçılar arasında, firmalarla dövlәt orqanları arasında, firmalarla xarici vәtәndaşlar arasındakı әlaqәlәri ifadә etmәkdәdir. [1] E-ticarәtin vasitәlәrinә gәldikdә isә, ticari fәaliyyәtlәrdә istifadә etdiyimiz vә ticarәti asanlaşdıran bütün vasitәlәr e-ticarәt vasitәlәri sayıla bilәr. Mәsәlәn, internet, kompüter, telefon, faks, elektron ödәmә vә pul transfer sistemlәri, EDI (Electronic Data Interchange- Elektron Mәlumat Mübadilәsi), multimedia texnologiyaları, vәs. göstәrilә bilәr. Elektron ticarәtin vasitәlәri aşağıdakı kimi sıralana bilәr: telefon, faks, televiziya, bilgisayar, elektron ödәmә vә pul sistemlәri, elektron mәlumat mübadilәsi, rәqәmsal televiziya, internet, telekommunikasiya, GSM, vәs. yuxarıda sayılanlarla mәhdudlaşmamaqla on әsas vasitә elektron ticarәt anlayışını әtraflı izah edir. [2] Ancaq elektron ticarәt daha çox internet әtrafında cәmlәşmәkdәdir. Bunda internetin böyümә sürәtinin rolu böyükdür.
E-ticarәt, beynәlxalq ticarәtin qloballaşması baxımından çatılmış әn son nöqtәni ifadә etmәkdәdir. Daha da irәli gedәrәk e-ticarәt, OECD, UNCTAD vә ÜTT kimi bir çox beynәlxalq tәşkilatların çoxdan tәmin etmәyә çalışdığı daha asan, uyğun, ucuz vә sürәtli bir beynәlxalq ticari platforma üçün başlanğıc nöqtәsidir. Beynәlxalq prinsip, norma vә standartlara uyğun olmayan yerli tәtbiqlәrin çoxu, müvafiq ölkә baxımından e-ticarәtdәn gözlәnilәn faydanı vermәmәsi ilә nәticәlәnәcәk. [3]
1. Sәrbәst ticarәt: Dünya bazarının açıq olması, e-ticarәtin inkişafı üçün әn önәmli şәrtlәrdәn biridir. E-ticarәt baxımından bazarın açıq olması, sәrbәst bazar şәrtlәrindә, şәffaf, etibarlı, hamı üçün sürәtli vә ucuz әlçatan infrastrukturun qurulması demәkdir. Buna görә, ölkәlәrin struktur islahatlarına üstünlük vermәlәr vә xüsusilә dә telekommunikasiya sektorunu vә internet xidmәtlәrini sәrbәslәşdirmәlәri lazımdır. [4]
2. Bazar mexanizminin hüquqi bazasının formalaşdırılması: i) Vergiqoyma: Vergi, e-ticarәtdә әn çox müzakirә edilәn mövzulardan biridir. Vergi sahәsindәki anlaşmazlıqlar hәm dolaysız (direkt), hәm dә dolayı vergilәrdә var. Dolaysız vergilәrdә, vergi mükәllәfinin daimi iqamәt adresi vә vergi tutulmalı gәlirin mәnbәyi (ölkә әsaslı) münaqişәlidir.
ii) Elektron maliyyә әmәliyyatları: Elektron maliyyә әmәliyatları, belkә dә mövcud e- ticarәt strukturunun әn yaxşı işlәyәn komponentidir. Bunun sәbәbi, elektron fond transferi (EFT) vә oxşar bank әmәliyyatlarının uzun vaxtdır tәtbiq olunmasıdır. Bununla yanaşı, bu әmәliyyatlar, bәzәn problemlәr olmasına baxmayaraq, üçüncü tәrәflәrin müdaxilәsi mümkün olmadan elektron mühitdә hәyata keçirilmәkdәdir.
iii) Biznes siyasәti vә bazarlarda iştirak: Sәrbәst ticarәt siyasәti vә azad yerli rabitә infrastrukturu (telekommunikasiya xidmәtlәri) e-ticarәt üçün çox vacib amillәrdәndir. Academic Views 3
Bazarlara çıxış hәm kәmiyyәt (istifadәçi sayı), hәm dә keyfiyyәt (sürәt, servis proayderlәr vәs.) baxımından, xüsusilә inkişaf etmәkdә olan ölkәlәrdә çox işlәr görülmәli olan bir mövzudur
iv) Ticarәt qanunvericiliyi: Әnәnәvi ticarәtә görә hazırlanmış ticarәt qanun vә normativ aktlarının, e-ticarәtin yaratdığı yeni şәrtlәrә uyğunlaşdırılması lazımdır. Müqavilәlәr, imza, elektron sәnәdlәrin hüquqi qüvvәsi kimi mәsәlәlәr, e-ticarәti genişlәndirmәk istәyәn hәr ölkәnin ticarәt qanunvericiliyindә nәzәrdә tutulmalı, lazım gәlәrsә müvafiq dәyişikliklәr edilmәlidir.
v) İntellektual mülkiyyәt hüquqları: İntellektual mülkiyyәt hüquqları; bir tәrәfdәn әdәbiyyat, musiqi, fotoqrafiya kimi әnәnәvi incәsәnәt әsәrlәrini, digәr tәrәfәdәn dә kompüter proqramları kimi yeni inkişaf edәn sahәlәrlә әlaqәdardır. Ümumdünya İntellektual Mülkiyyәt Tәşkilatı (WIPO), elektron mühitdә әsәr sahibinin hüquqlarının qorunması mәqsәdilә 2 yeni müqavilә hazırlayıb vә imza üçün tәqdim etmişdir. Azәrbaycanın E-Ticarәtdәn Әldә Edәcәyi Qazanclar İnkişaf etmәkdә olan ölkәlәrin әn vacib ortaq problemlәrindәn biri, iqtisadiyyatda sәmәrәliliyin lazımi ölçüdә tәmin edilmәmәsidir. Başqa sözlә, mәnbәlәrin optimal istifadә edilmәsindә әngәllәr vardır. Bu әngәllәr, adәtәn islahat siyasәti ilә hәll oluna bilәn struktur problemlәridir. Mәhdud tәbii, maliyyә vә bәşәri resursların әn yaxşı formada istifadә olunacağı sahәlәrә istiqamәtlәndirilmәsi (resursların optimal bölgüsü), bu mәqsәdlә bazarların açıq saxlanılması, bәrabәr imkanlar, şәffaflıq, ticari, intellektual vә istehsal hüquqlarının qorunması vә bunlar üçün lazımi hüquqi, inzibati vә texniki strukturların yaradılması iqtisadi sәmәrәliliyin artırılması üçün vacib şәrtlәrdir. [5] E-ticarәt, inkişaf etmәkdә olan ölkәlәr baxımından sağlam rәqabәtә qarşı әngәllәrin azaldılması vә ortadan qaldırılması üçün uyğun bir vasitә olmaqla bәrabәr, struktur elastikliyinә görә hәr ölkә iqtisadiyyatı üçün vacib olan kiçik vә orta sahibkarlıqların dәstәklәnmәsi baxımından da böyük imkanlar açmaqdadır. E-ticarәt, hәr şeydәn әvvәl müәyyәn mal vә xidmәtlәrin tәmin edilmәsindә “bazara yaxın olmaq” amilini şirkәtlәr üçün bir üstünlük olmaqdan çıxartmaqdadır. Elektron әlaqә ilә azaldılan әmәliyyat vә nәqliyyat xәrclәri hәm lokal hәm dә beynәlxalq bazarlarda mal vә xidmәt ticarәtinin strukturunu dәyişdirmәkdәdir. Elektron mühitdә tәmin olunma xüsusiyyәti olmayan fiziki mallara da, e-ticarәt bәzi asanlıqlar gәtirmәkdәdir. Belә malların istehsalında istifadә olunan investisiya, xammal vә yarımfabrikatların әn uyğun xәrclәrlә tәdarükü, tәdarükçülәrin inventar mәlumatları haqqında sürәtli mәlumat alma, kompüterlә idarә olunan tәdarük sistemlәri, istehsal edilәn malların paylanmasında (lokal nәql, beynәlxalq әmәliyyatlarda gömrük sistemlәri) vә marketinqindә әn optimal paylama kanallarının vә marketinq imkanlarının müәyyәn edilmәsi kimi müxtәlif asnalıqlar, fiziki malların әl dәyişdirmәsindә e-ticarәtin ortaya çıxartdığı imkanlardan bәzilәridir. İnkişaf etmәkdә olan ölkәlәr, e-ticarәt mövzusunda hazırlıqlarını nә qәdәr tez başlasalar qazancları da o nisbәtdә artacaqdır. [6]
Әks halda, dünya ticarәtinin inkişaf etmiş ölkәlәrdәn digәrlәrinә doğru istiqamәtlәnmәsi daha da güclәnәcәk.Lazımi açıq şәbәkәyә çıxış infrastrukturunu, inzibati vә hüquqi Elçin Süleymanov vә Füzuli Әliyev Aprel 2013 tәnzimlәmәlәri yaxın vaxtda hәyata keçirmәyәn, әmәk gücünün kәmiyyәt vә keyfiyyәtini belә açıq şәbәkәdә әmәliyyatlara hazır sәviyyәyә gәtirmәyәn cәmiyyәtlәr e-ticarәt mövzusunda da geridә qalacaqlar. Belәliklә, başda çox mәsrәfli kimi görünәn lazımi texniki vә inzibati infrastrukturu qurabilmәyәn ölkәlәri iqtisadi vә sosial itkilәri müvafiq başlanğıc xәrclәrindәn daha çox olacaq. [7]
Elektron ticarәtin inkişaf etdirilmәsi vә yayılması baxımından qısa müddәtdә edilmәli tәnzimlәmәlәr aşağıda göstәrilib. Bu düzәnlәmәlәr çox vacibdir vә bunlardan hәr hansı birinin lazımi şәkildә hәyata keçirilmәmәsi elektron ticarәtinә çox böyük mәnfi tәsir edәcәkdir:
1. Texniki infrastrukturun yaxşılaşdırılması, sahә adları tәsis sisteminin formalaşdırılması: Әvvәlki bölmәlәrdә dә deyildiyi kimi, texniki infrastuktura görә ortaya çıxan problemlәr açıq şәbәkәlәrә çıxışı, dolayısıyla da e-ticarәti çox mәhdudlaşdırmaqdadır. Sürәtli, etibarlı, ucuz vә hәrkәsin istifadә edәcәyi bir açıq şәbәkә infrastrukturu olmadan, e-ticarәtin faydalarından istifadә etmәk mümkün olmayacaq. Bu çәrçivәdә, istifadәçilәrin girәcәyi şәbәkә saytlarının adlarının (domain names) tәsis edilmәsi, bunların daha sonra istifadәlәrini asanlaşdırmaq mәqsәdilә tәsnif edilmәsi vә bu işlәrdә haqsız rәqabәtә imkan vermәmәk üçün sahә adları tәsis sisteminin şәffaf vә beynәlxalq normalara uyğun olmasının tәmin edilmәsi vacibdir.
2. İstehlakçını vә şәxsi mәlumatları qoruyan tәdbirlәrin alınması: İstifadәçilәrin e- ticarәt sisteminә etibarı etmәsini tәmin etmәk vә davam etdirmәk lazımdır. E-ticarәt ilә hәyata keçirilәn ticari fәaliyyәtlәrdә, әnәnәvi ticarәtdә olduğu kimi mәxfiliyin, mәlumatın tamlığının vә şәxsiyyәtin doğruluğunun tәmin edilmәsi vә istifadәçilәrin bunlardan әmin olması çox vacibdir. Bunula yanaşı әnәnәvi ticarәtdә olduğu kimi istehlakçı hüquqlarının qorunması üçün әlavә hüquqi vә inzibati tәnzimlәmәlәrә ehtiyac vardır.
3. Elektron imzanın hüquqi qüvvәsinin olması: Elektron imza, e-ticarәtdә vacib olan istifadәçi tәhlükәsizliyinin vә sistemin tәhlükәsizliyinin tәmin edilmәsi baxımından, eyni zamanda da әnәnәvi ticarәtin әsas elementi olan imzanın funksiyasını yerinә yetirmәsi baxımından çox vacib bir sistemdir. Elektron imzanın hüquqi qüvvәsini tәmin etmәdәn, elektron mühitdә biznes müqavilәsi bağlamaq demәk olar ki mümkün deyil.
4. Vergiqoyma, ödәmә vә çatdırılma üsullarının yaradılması: Xüsusilә beynәlxalq e- ticarәtdә vergi ödәnilmәsi vә yerli vergi orqanları arasında bölgüsü üçün ümumi hәll yollarının tapılması, ödәmә vasitәlәrinin yaradılması, gömrük prosedurasının sadәlәşdirilmәsi vә e-ticarәtә uyğunlaşdırılması lazımdır.
5. İntellektual mülkiyyәt hüquqlarını qoruyan tәdbirlәrin görülmәsi: E-ticarәtdә, daha doğrusu açıq şәbәkәlәrdә xüsusilә kompüter proqramlarının, şeir, roman, hekayә, Academic Views 5
rәsm kimi sәnәt әsәrlәrinin oğurlanması, qanunsuz tәqlid edilmәsi vәs. hallarda intellektual mülkiyyәt hüquqlarının qorunması lazımdır.
E-Ticarәtin İqtisadi vә Sosial Tәsirlәri E-ticarәtin tәmәl iqtisadi tәsiri, әngәllәrin daha az olduğu bir iqtisadi fәaliyyәt sahәsi yaratmasıdır. Bu tәsir, әsas olaraq sürәtlә inkişaf edәn informasiya-kommunikasiya texologiyalarının nәticәsidir. E-ticarәt, sürәtlә inkişaf edәn bu infrasturkturdan istifadә etdiyi üçün iqtisadi hәyata tәsiri dә eyni ölçüdә çox böyükdür. E-ticarәt, potensial olaraq bütün istehsalçı, tәdarükçü, istifadәçi vә istehlakçıları bir yerә yığdığına görә, sәnaye inqilabından bu yana xәyal edilәn mal vә xidmәt istehsalı ilә ticari hәyatı reallığa çevirәn xüsusiyyәtlәrә sahib olduğu hesab edilir. Bütün bunlarla yanaşı, e-ticarәt hәlә yeni bir istiqamәt olduğundan iqtisadi vә sosial tәsirlәrin bu gündәn hiss edilmәsi, hәr şәraitdә fәrziyyәlәrә әsaslandırılmaqda vә spekulyativ olmaqdadır. [8] E-ticarәtin statistik mәnada necә ölçülmәsi lazım olduğu mövzusunda hәlәki hәr hansı bir beynәlxalq uzlaşmaya varılmamışdır. Hәr hansı bir vasitә vә göstәricilәrlә ölçülә bilmәyәn bir böyüklüyün gәlәcәk tәsirlәri haqqında danışmaq tәbii olaraq etibarlılıq intervalı geniş olan tәxmini bir yanaşma olacaq. Nәticә
E-ticarәtin Azәrbaycan iqtisadiyyatına tәsiri, әngәllәrin daha az olduğu bir iqtisadi fәaliyyәt sahәsi yaratmasıdır. Bu tәsir, әsasәn sürәtlә inkişa edәn informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının sәbәb olduğu nәticәdir. Bu tәsirlәri 2 cәhәtdәn nәzәrә ala bilәrik:
1. Firmalar baxımından faydaları: İnternet sayәsindә firmalar müştәrilәrinә dünyanın hәr yerindә 7 gün 24 saat xidmәt edә bilirlәr. İnternetdә virtual mağaza açmağın maya dәyәri real bir mağaza açmağın maya dәyәrindәn olduqca aşağıdır. Daha sürәtli mәhsul istehsalı, test edilmәsi vә müştәri tәlәblәrinin müәyyәn edilmәsi mümkün olduğundan müştәrilәrin tәlәblәri daha tez tәmin olunur. Sәmәrәli mәhsul tanıtma, mәhdudiyyәtsiz әlaqә imkanları sayәsindә, qlobal istehlakçı şәbәkәsilә firmalar yüksәk satış hәyata keçirә bilirlәr.
2. İstehlakçılar baxımından faydaları: İstehlakçı, evindәn, iş yerindәn vә ya hәr hansı bir yerdәn internetә qoşularaq zaman vә mәkan fәrqi olmadan, hәr zaman hәr yerdәn alqı-satqı hәyata keçirә bilәr. İnternetdә alqı-satqı asan vә әylәncәlidir.İstehlakçı, internetdәkibir çox mәhsul arasından özünә әn uyğun mәhsulu müqayisә ilә seçir vә sürәtlә satın alma әmәliyyatını hәyata keçirir. Ümumiyyәtlә e-ticarәtin iqtisadi vә sosial hәyata aşağıdakı kimi tәsir edәcәyi düşünülür:
a) Açıq şәbәkәdә e-ticarәt әmәliyyatları, iqtisadi rabitәni çoxaldır. Bunun nәticәsindә, xüsusilә kiçik vә orta sahibkarlar vә fәrdi müştәrilәr, digәr marketinq üsullarından daha asan vә ucuz xәrclә ticari fәaliyyәtlәr hәyata keçirә bilәcәklәr.
Elçin Süleymanov vә Füzuli Әliyev Aprel 2013
b) E-ticarәtin gedәrәk daha çox istifadә edilmәsi. Bunun sәbәbi, hamının istifadәsinә açıq olan vә hәmçinin heç bir tәşkilata vә ya şәxsә aid olmayan internet istifadә edilmәsidir.
c) E-ticarәt, mal vә xidmәtlәrin istehsalı, paylanması vә marketinqi ilә yanaşı hәr növ mәlumat mübadilәsinә yeni imkanlar açmaqdadır
d) Mal vә xidmәt bazarının strukturu e-ticarәt ilә dәyişәcәkdir. e) E-ticarәt ilә, satıcı vә alıcının şәffaf vә әdalәtli rәqabәtә yaxın bir şәraitdә bir yerә gәlmәsinә imkan verilәrәk, resursların daha sәmәrәli istifadә edilmәsi tәmin edilәcәkdir.
f) E-ticarәtin, mәşğulluğa tәsiri dә qaçılmazdır. g) Yeni iş yerlәri vә savadlı olaraq ifadә edilәn – kompüterdәn istifadә edә bilәn әmәk qüvvәsinin formalaşmasına tәsir edәcәkdir.
h) İnkişaf etmiş ölkәlәrdәn inkişaf etmәkdә olan ölkәlәrә olan yeni texnologiya ixracı, müәyyәn qәdәr mәdәniyәt ixracını da özü ilә gәtirәcәkdir.
Elektron ticarәtin inkişaf etdirilmәsi baxımından Azәrbaycan hökumәtinә iki әsas vәzifә düşür. Bunlardan birincisi; dövlәtin әsas funksiyalarının icrası zamanı elektron ticarәtin gәtirdiyi imkanlardan istifadә edilmәsidir. Bu çәrçivәdә; icra orqanları inzibati vә xidmәti funksiyalarını yerinә yetirәrkәn elektron hökumәtin verdiyi imkanlardan istifadә etmәli vә inkişaf etdirmәlidirlәr. Әhalinin qeydiyyatı vә şәxsi mәlumatlarla әlaqәli xidmәtlәr, vergiqoyma vә ödәmә, dövlәtin mal vә xidmәt alması zamanı e-ticarәtdәn istifadә edilmәsi buna nümunә göstәrilә bilәr.
Dövlәtin bu mövzudakı ikinci, amma birincidәn daha önәmli vәzifәsi isә elektron ticarәt üçün lazımi fiziki vә hüquqi infrastrukturu yaratmaqdır. Elektron ticarәtin fiziki infrastrukturunun qurulması müәyyәn texniki tәchizatdan asılı olduğuna görә, böyük miqyasda texnoloji yeniliklәrdәn tәsirlәnir. Müasir dövrdә olan texnoloji inkişaf sәviyyәsi, elektron ticarәtin fiziki infrastrukturunun hazırlanmasına çox müsbәt tәsir edәcәk keyfiyyәtdәdir. Elektron ticarәt üçün lazımi infrastrukturun yaradılması isә, fiziki infrastrukturdan daha çәtin kimi görünür. Bunun әn önәmli sәbәblәrindәn biri, әnәnәvi ticarәtdә istifadә edilәn metod vә vasiәtәlәrin bir qisminin elektron ticarәtә yaramaması, belәliklә dә mövcud qanunvericilikdә dәyişiklik mәcburiyyәti, hazırlanmalı olan yeni hüquqi tәnzimlәmәlәrin digәr ölkә qanunlarına da uyğun olması zәrurәtinә baxmayaraq bu mövzuda hәr hansı bir beynәlxalq fikir birliyinә gәlinmәmәsi, texniki infrastrukturda olan bәzi problemlәrin hüquqi problemlәrә dә sәbәb olması kimi çәtinliklәr sayıla bilәr. Son olaraq, e-ticarәtin inkişafı istiqamәtindә hәyata keçirilәcәk dövlәt siyasәti haqqında danışmaq olar. Çünki, özü dә bir istifadәçi olan dövlәtin bu mövzuda hәyata keçirәcәyi hazırlıqların keyfiyyәti vә sürәti ilә, texniki, inzibati vә hüquqi tәnzimlәmәlәrdә hәata Academic Views 7
keçirәcәyi funksiyaları icra tәrzi e-ticarәtin ölkәdәki inkişafına tәsir edәcәkdir. Bu xüsusiyyәtlәr nәzәrә alındıqda aşağıdakı amillәrin vacibliyi ortaya çıxmaqdadır:
- Dövlәt orqanlarında bu istiqamәtdә hәyata keçirilәn işlәr koordinasiya edilmәli vә bu sahәdә özәl sektorla güclü әmәkdaşlıq aparılmalıdır. - E-ticarәt, qlobal informasiya cәmiyyәtinin ayrılmaz bir parçası olduğuna görә, hәyata keçirilәn siyasәtlәr, texniki standartlar vә tәtbiqat vasitәlәri beynәlxalq normalara uyğun formada müәyyәn edilmәli, bu mövzuda tәlәsilmәmәlidir. - Dövlәt sektoru e-ticarәtdәn istifadәyә öyrәşmәlidir. - Bürolarda vә ticarәtdә kağız işlәrindәn elektron әmәliyyatlara keçid bir proqram çәrçivәsindә hәyata keçirilmәlidir. - Hәyata keçirilәcәk tәnzimlәmәlәrlә istifadәçilәrin tәhlükәsizliyi mütlәq tәmin edilmәli, tәrәflәrin vә vasitәçilәrin mәsuliyyәti aydın müәyyәn edilmәlidir.
Nәticә olaraq, elektron ticarәt sahәsindә hәyata keçirilәcәk dövlәt siyasәtinin tәrkib hissәlәrini, müvafiq fiziki infrastrukturun hazırlanmaı vә davamlı inkişaf etdirilmәsi, dövlәt vә özәl sektorun tәlәblәrinin müәyyәn edilmәsi vә uğunlaşdırılması, vә hüquqi bazanın yaradılması kimi göstәrmәk olar.
[1] “History of the Internet: A Timeline”; (http://www.wnpl.alibrary.com/train/ tutorial/timeline.html). Giriş tarixi 4 mart, 2011.
[2] “History of the Internet”; (http://www.cs.rochester.edu/u/leblanc/internetcourse/ history.htm). Giriş tarixi 5 mart, 2011.
[3] “The Internet”; (http://www.wuwien.ac.at:8082/rfc/rfc1462.hyx/rfc1462.3_b The_ bInterne). Giriş tarixi 12 mart, 2011.
[4] Varian, Hal R., “The Information Economy: How Much Will Two Bits Be Worth in the Digital Marketplace?”; (http://sims.berkeley.edu/~hal/pages/sciam.htm). Giriş tarixi 12 mart, 2011.
[5] Suleymanov, E “Electronic commerce and IT's probable effects on Azerbaijan Economy” Application of Information and Communication Technologies, 2009. AICT 2009. International Conference 14-16 Oct. 2009.
[6] Suleymanov, E “Electronic commerce and IT's probable effects on Azerbaijan Economy” Application of Information and Communication Technologies, 2009. AICT 2009. International Conference 14-16 Oct. 2009.
[7] “Elektronik Ticaret İliskilerin Rengini Belirliyor”, Information Week, S. 15, 1998. Elçin Süleymanov vә Füzuli Әliyev Aprel 2013 [8] Tapscott, Don, Dijital Ekonomi (İstanbul, Koç Sistem Bilgi ve İletisim Sistemleri A.Ş. Yayınları, 1998).
Mәnbә: Journal of Qafqaz University, No. 32, 2011. Yüklə 74,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|