Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti stansiya va podstansiyalarning elektr qismi

 
Sinov savollari. 
1. Transformator chulg„amlarining izolyatsiyasi sinash tartibini tushuntirib 
bering? 
2. Transformatorning qaynday ulanish guruxlarini bilasiz? 
3. Transformatorlarning ulanish guruhlari nima maqsadda aniqlanadi? 
 
 
4-LABORATORIYA ISHI 
 
TRANSFORMATORLARNI PARALLEL ISHLATISH. 
 
Ishdan maqsad: 
Transformatorlarni parallel ishga tushirishni laboratoriya 
stendida sinash. 
+
+
0
ас
0
+
-
bc
+
0
+
ab
С
А
В
С
А
В

/

 - 1 guruh 
-
-
0
ас
0
-
+
bc
-
0
-
cb
С
А
В
С
А
В

/

 - 7 guruh 
-
0
-
ас
-
-
0
bc
0
+
-
ab
С
А
В
С
А
В

/

 - 5 guruh 
-
-
-
ас
-
-
+
bc
-
+
-
ab
С
А
В
С
А
В

/

 - 6 guruh 
+
0
+
ас
+
+
0
bc
0
-
+
ab
С
А
В
С
А
В

/

 - 11 guruh 
+
+
+
ас
+
+
-
bc
+
-
+
ab
С
А
В
С
А
В

/

 - 12 guruh 

---

Qisqacha nazariy ma’lumot
. Transformatorlar parallel ishlaganda ularning 
birlamchi chulg„ami umumiy tok manbaidan yoki elektr tarmog„idan energiya 
oladi va ikkilamchi chulg„amlari umumiy iste‟molchini energiya bilan ta‟minlaydi.
Transformatorlar parallel ishlaganda iste‟molchilarga beriladigan quvvatning 
eng katta qiymati ayrim transformatorlarning nominal quvvatlari yig„indisi bilan 
aniqlanadi, boshqacha aytganda ularning nominal quvvatlari o„zaro qo„shiladi. 
Agar biror korxona podstansiyasida oldin bitta transformator o„rnatilgan bo„lsa, 
vaqt o„tishi bilan korxona kengaytirilib yangi sexlar quriladi. Bunda korxonaning 
umumiy iste‟molchilarini elektr energiyasi bilan ta‟minlash uchun bitta 
transformatorning quvvati yetmay qoladi. Bunday sharoitda ishlab turgan 
transformatorga parallel qilib ikkinchi transformator ulanadi va iste‟molchilar 
yetarli energiya bilan ta‟minlanadi. 
Quvvati 
o„zgarib turadigan korxona podstansiyasida bir nechta 
transformatorlarning parallel ishlashi elektr energiyasining iste‟molchilar orasida 
tejamli taqsimlanishini va turli hollarda energiya bilan uzluksiz ta‟minlashni 
yaxshilaydi. Parallel ishlab turgan transformatorlardan birortasi ishdan chiqib 
qolsa, iste‟molchilar elektr energiyasiz qolmaydi, ishlab turgan transformatorlar 
iste‟molchilarni yetarli energiya bilan ta‟minlaydi. Energiya iste‟mol qilish 
kamaygan vaqtlarda ba‟zi transformatorlar elektr tarmog„idan uzib qo„yiladi. 
Iste‟molchilar quvvatiga qarab parallel ishlaydigan transformatorlar quvvatini 
aniqlash va ularni ratsional ishlatish elektr energiyasi bilan ta‟minlashning foydali 
ish koeffitsientini oshiradi. 
Parallel 
ulangan 
transformatorlar 
salt 
ishlaganda 
ham 
ularning 
chulg„amlaridan tenglashtiruvchi toklar o„tmasligi lozim; yuklama bilan 
ishlayotgan transformatorlarda esa iste‟molchilarning quvvati transformatorlarning 
nominal quvvatlariga proporsional taqsimlanishi lozim. Bularga erishish uchun 
transformatorlar parallel ulanayotganda quyidagi asosiy shartlar bajarilishi talab 
qilinadi: 
1. Parallel ulanadigan transformatorning birlamchi chulg„amining nominal 
kuchlanishi ishlab turgan transformatorlarning birlamchi nominal kuchlanishiga 
teng bo„lishi kerak; transformatsiya koeffitsienti ham teng bo„lishi lozim: 
11
12
13
1
2
3
...
...
U
U
U
K
K
K






Bunda transformatorlarning ikkilamchi kuchlanishlari ham o„zaro teng 
bo„ladi. Agar ushbu shart bajarilmasa, hatto ular salt ishlaganda ham 
tarnsformatorlarning chulg„amlaridan tenglashtiruvchi tok o„ta boshlaydi. Bu 
tokning qiymati quyidagicha aniqlanadi: 
2
1
2
1
22
21
k
k
k
k
t
z
z
U
z
z
U
U
I






bu yerda 
U

- kuchlanishlar farqi; 
1
k
z
va 
2
k
z
- transformatorlarning qisqa tutashuv 
qarshiliklari. 
2. Parallel ulanadigan va ishlab turgan transformatorlar chulg„amlarining 
ulanish gruhlari bir xil bo„lishi lozim. Bu shart bajarilganda transformatorlarning 
ikkilamchi chulg„am faza kuchlanishlari (yoki EYuKlari) ning vektorlari bir fazada 

---

bo„ladi. Agarda ushbu shart bajarilmasa, ularning ikkilamchi kuchlanishlari o„zaro 
ma‟lum burchakka siljiganligi natijasida kuchlanishlar farqi 
U

vujudga keladi va 
transformatorlar zanjirida tenglashtiruvchi tok o„ta boshlaydi. Bu tok ularning 
nominal tokidan bir necha marta katta bo„lishi mumkin. 
3. Parallel ulanayotgan va ishlab turgan transformatorlarning qisqa tutashuv 
kuchlanishlari o„zaro teng bo„lishi lozim, ya‟ni: 
...
%
%
%
3
2
1



k
k
k
u
u
u
Parallel ishlab turgan transformatorlar orasida yuklama toklari ularning qisqa 
tutashuv kuchlanishlariga teskari proporsional ravishda taqsimlanadi. Agar bu shart 
bajarilmasa, kuchlanishlari teng bo„lmasa ularda yuklama quvvati qisqa tutashuv 
kuchlanishlariga teskari proporsional bo„ladi. Natijada parallel ulangan 
transformatorlarning nominal quvvatlari teng bo„lganda ham, ularda yuklama 
quvvati barobar taqsimlanmaydi. Bunda qisqa tutashuv kuchlanishining qiymati 
kichik transformator yuklamasi nominal qiymatidan katta bo„ladi. Agar bu 
transformator nominal yuklama bilan ishlasa, boshqa transformatorlarning 
yuklanishi nominal qiymatdan kichik bo„ladi. Bunda ba‟zi transformatorlarning 
nominal quvvatidan to„la foydalanish mumkin bo„lmay qoladi. 
Amalda qisqa tutashuv kuchlanishlarining qiymati bir xil bo„lgan 
transformatorlarni topish qiyin. Shuning uchun paralel ulab ishlatiladigan 
transformatorlar nominal quvvatlarining nisbati 3 dan katta bo„lmasligi tavsiya 
qilinadi. Shunda qisqa tutashuv kuchlanishlarining farqi ±10% dan oshmaydi va 
iste‟molchilarning quvvati transformatorlarning nominal quvvatlariga proporsional 
taqsimlanadi. 
Transformatorlar parallel ulanayotganda yuqorida keltirilgan asosiy 
shartlardan tashqari, ularda faza kuchlanishlari vektorlarining ketma-ket kelishi, 
ya‟ni faza almashinishi bir xil bo„lishi lozim. Fazalar almashinishi bir xil 
bo„lganda ulanayotgan transformatorning ikkilamchi chulg„amining «a» fazasi va 
ishlab turgan transformator ikkilamchi chulg„amining «a» fazasiga ulangan 
voltmetr nolni ko„rsatadi. 
Transformatorlarni parallel ulashdan oldin fazirovka qilinishi lozim. 
4.1-jadval.