Yillar
|
Shaxs yoki etnik guruh
|
Menejmentning rivojlanishidagi asosiy hissasi
|
Eramizdan oldin
|
5000
|
Shumerlar
|
Yozuv vujudga keldi, ma’lumotlar qayd qilina boshlandi
|
4000
|
Misrliklar
|
Rejalashtirish, tashkillashtirish va nazorat qilish zarurligi asoslandi
|
2600
|
Misrliklar
|
Boshqaruvni tashkil etishdagi nomarkazlashtirish tamoyiliga amal qilish asoslandi
|
1800
|
Xammurapi
|
Nazorat qilishda guvohlar va yozma hujjutlardan foydalanish, eng kam ish haqining belgilanishi, javobgarlikni boshqalarga yuklashlarga yo‘l qo‘yib bo‘lmasligi tan olingan
|
1491
|
Yahudiylar
|
Tashkillashtirish konsepsiyasi asoslandi
|
600
|
Navuxodonosor
|
Ishlab chiqarishni nazorat qilish va rag‘batlantirishni ish haqi orqali amalga oshirish
|
400
|
Suqrot
|
Menejmentning universallik tamoyili shakllantirildi
|
400
|
Ksenofont
|
Menejmentning alohida san'at turi sifatida tan olinishi
|
175
|
Katon
|
Ishlarni yozib borilishidan foydalanish
|
Eramizda
|
20
|
Iisus Xristos (Iso payg‘ambar)
|
Yagona boshlanish. Oltin qoida. Insoniy munosabatlar
|
1100
|
Gazali (Imom G‘azzoliy)
|
Menejerga qo‘yiladigan talablar
|
1835
|
Marshall, Logman
|
Menejmentning tan olinishi va nisbatan muhimligining muhokama qilinishi
|
1881
|
Jozef Varton
|
Kollejlar uchun tadbirkorlik menejmenti kursining ishlab chiqilishi
|
1900
|
F.U.Teylor
|
Ilmiy menejment, tizimli yondashuv, kadrlar menejmenti, mehnat va menejment o‘rtasida kooperatsiyaning zarurligi, funksional tashkilot, baholash
|
1916
|
G.Fayol
A.G.Chern
|
Menejmentning dastlabki to‘liq nazariyasi shakllandi, uning funksiyalari, tamoyillari, menejmentning o‘qitilishini zarurligini tan olinishi
Menejmentning funksional konsepsiyasi
|
1919
|
Morris Kuk
|
Menejmentdan turli sohalarda foydalanish imkoniyati ochildi
|
1927
|
Elton Meyo
|
Guruhli intilishlarning sotsiologik konsepsiyasi
|
1943
|
Lindell Urvik
|
Menejment tamoyillarining yagona korrelatsiyasi ishlab chiqilishi
|
1949
|
Norbert Viner
|
Informatsiyalar nazariyasida tizimli tahlilning ishlab chiqilishi
|
1976
|
Romari Styuart
|
Har xil vaziyatlarda menejer faoliyatini cheklash va alternativ usullar
|
1985
|
Tom Peters
|
Iste’molchilarga odamlar singari, tashkilot personaliga esa biznes rivojlanishining muhim resursi kabi munosabatda bo‘lish
|
Karlof tomonidan bir tizimga solingan boshqaruvga oid qarashlarning eng muhim rivojlanish bosqichlari shu sohani o‘rganmoqchi bo‘lganlar uchun muhim yo‘riqnomadir. Ana shu tizimda keltirilgan, ya’ni qadimda o‘rganilgan boshqaruv usullarining aksariyati bugungi kunda ham o‘z dolzarbligi va ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q. Shunga muvofiq, ularni yanada rivojlantirish, xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatiga yaqin bo‘lgan jihatlarini takomillashtirish, zamonaviy boshqaruv fanining rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi.
Taraqqiyotning hozirgi bosqichida, boshqaruvga oid qarashlarning tez rivojlanayotganligini kuzatish mumkin.
Bu taraqqiyot bosqichidagi boshqaruv qanday bo‘lishi, xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini samarali tashkil qilish uchun uning qaysi yo‘nalishlari, tamoyillari va usullari asos qilib olinishi lozim degan muhim masalani yechish maqsadida uning iqtisodiy rivojlanish tarixiga yaqin bo‘lgan davrdagi nazariyasi mohiyatini, tashkil qilishning yo‘nalishi va usullarini yaqindan o‘rganish lozim.
Bu borada butun dunyoda tan olingan amerikalik injener Teylorning (1856–1915y.) hissasi katta bo‘lgan. U boshqaruv nazariyasining rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan. Bunga, asosan, XX asr boshlarida AQSHda yuzaga kelgan ijtimoiy-siyosiy vaziyat turtki bo‘lgan. AQSH uchun ushbu davrda sanoatning gurkirab rivojlanishi xususiyatli bo‘lib, temir yo‘l tarmoqlari mamlakatni samarali boshqaruvga ehtiyoj sezgan yirik ishchi kuchi bozoriga aylantirdi. Birinchi navbatda tadbirkorlar boshqarish usullariga katta e’tibor bergan xo‘jalik yurituvchi subyektlar gullab-yashnadi.
O‘sha vaqtgacha tadbirkorlarga menejmentning sirlari o‘rgatilmas edi. Ammo oldindan to‘plangan tajribalar o‘z ijobiy natijasini berdi 9.
Eng muhimi va mamlakatimiz amaliyoti uchun e’tiborlisi — ana shu davrda boshqaruv san'ati tajribalar asosida rivojlandi, boshqaruvga o‘qitish esa, faqat tadbirkorlarning shaxsiy xatolari va kashfiyotlari evaziga amalga oshirildi. Ana shu vujudga kelgan iqtisodiy-ijtimoiy vaziyatning barchasi boshqaruvning fan sifatida kelib chiqishi uchun asos yaratdi.
Boshqaruv to‘g‘risidagi zamonaviy fan 1911-yilda Teylorning "Ilmiy boshqaruv tamoyillari" kitobi nashrdan chiqishi bilan boshlandi. Teylor quyidagicha tavsiflanadigan "Ilmiy boshqaruv" tizimini taklif qildi: "An’anaviy bilimlar o‘rniga — fan; qarama-qarshiliklar o‘rniga
— garmoniya; yakka mehnat o‘rniga — hamkorlik; unumdorlikni cheklash o‘rniga — maksimal unumdorlik; har bir alohida ishchining eng maksimal unumdorlikka erishishi va eng yuqori darajadagi farovonlik"10.
Teylor birinchi bo‘lib, har qanday ixtiyoriy olingan xo‘jalik yurituvchi subyektda boshqaruvni samarali tashkil qilish uchun quyidagi 4 ta mezon bajarilishi lozimligini ilmiy jihatdan asoslagan 11:
Dostları ilə paylaş: |