A. G. Ibragimov, Z. R. Madaminova. M. E. Raxmataliyev
Yüklə 6,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Taqrizchilar:
T. Juraev — T D IU « S a n o a t iq tiso d iy o ti» kafed rasi d otsenti, i.f.n.; M. Saidova — T )M I « Iq tiso d iy n a z a riy a asoslari» k afed rasi d o tse n ti, i.f.n. ISBN © «B arkam ol fayz m edia» nashriyoti, 2016. KIRISH Iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida faoliyat yuritayotgan kor- xonalarni davlat tomonidan qo‘llab, quvvatlash, ularga keng sharoit- lar yaratish va imtiyozlar berish ustuvor vazifalardan biri hisoblana- di. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida moliyaviy rejalar bevosita korxonalar tomonidan ishlab chiqilib, bashoratlash tavsifga ega bo'iib qoldi. Yuitimizda bozor munosabatlarining rivojlanishi bilan bir qatorda, iqtisodiyotning muhim bo‘g ‘inlaridan biri sanalgan, kompaniyalarning faoliyat turi, maqsadlari, boshqa- rishning yangi vazifalari vujudga keldi. Marketing, audit, moliyaviy menejment, innovatsion menejment, boshqarishning foyda olish va mablag‘iardan oqilona foydalanishga qaratilgan an ’anaviy funksiyalari (texnik-texnologik ta ’minot, rejalashtirish) roli o ‘sdi. Korxonaiaming mustaqilligi va xo‘jalik faoliyati natijalariga iqtisodiy javobgarlik sharoitlarida moliyaviy menejment markaziy boshqaruv funksiyasini bajaradi va boshqa barcha vazifalami muvofiqlashtiradi. Iqtisodiy oti rivojlangan mamlakatlarda rejalashtirish va basho- rat qilishga katta ahamiyat beriladi. Kompaniyalarda moliyaviy menejmentni to‘g‘ri y o ‘lga qo‘yilish, xo‘jalik yurituvchi subyekt- larni samarali faoliyat yuritishining muhim omili bo‘lib hisoblanadi. Shu nuqtayi nazardan, mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan korxona, firma va kompaniyalarning iqtisodiy mustaqil hamda moliyaviy barqaror faoliyat ko‘rsatishlarida ulami oqilona boshqarish, hisob-kitob yuritilishini bozor iqtisodiyoti talablariga moslash, moliyaviy menejment ishlarini to‘g ‘ri yo‘lga qo‘yish, uiiivjud moddiy, moliyaviy va mehnat boyliklaridan samarali foydnlangan holda ishlab chiqarish yoki xizmat ko‘rsatishni tashkil ctish, uatijada yuqori foyda olib, davlat byudjeti oldidagi mnjburiyatlarini o‘z vaqtida bajarish va korxona ixtiyorida turli jamg'armalar tashkil etish eng dolzarb vazifalardan sanaladi. Bu vazifalami bajarish uchun eng avvalo moliyaviy menej- mentning iqtisodiy mohiyati. Moliyaviy menejmentning korxona boshqaruvi bilan o‘zaro bog‘liqligi. Moliyaviy menejment tadbirkorlik faoliyatida takror ishlab chiqarish jarayonini uzluksiz moliyaviy ta ’minlashga qaratilgan boshqaruv faoliyati sifatida. Moliyaviy menejment xo ‘jalik subyektining strategik va taktik maqsadlariga erishishga y o ‘na!tirilgan moliyani boshqarish ilmi sifatida hamda moliyaviy menejmentning boshqaruv obyektlari to ‘g‘risida eritilgan 0 ‘quv qo‘llanmaning birinchi bobida moliyaviy menejment ning iqtisodiy mohiyati maqsad va vazifalari bayon etilgan. Ikkinchi bobda turli tashkiliy-huquqiy shakldagi korxonalarda moliyaviy menejmentning o ‘ziga xos xususiyatlari yoritiigan. Uchinchi bobda korxonalarda moliyaviy ta ’minot jarayonini boshqarish to ‘grisida qisqacha bayon etilgan. To‘rtinchi bobda korxonalarda moliyaviy rejalashtirish har qanday ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlam i boshqarish tizimining asosiy bosqichlaridan biri ekanligi bayon qilingan. Beshinchi bobda korxona aktivlari tarkibi, uzoq muddatli aktivlar, joriy aktivlar, kapital qo‘yilmalar, kapital qo‘yilmalami baholash, aktivlarni tasniflash, moddiyaktivlar, nomoddiy aktivlar. moliyaviy aktivlar, operatsion aktivlar, investitsion aktivlar to'risida so‘z boradi. Oltinchi bobda aylanma m ablag‘larni boshqarish maqsadi, aylanma mablag'lar miqdorini optimallashtirish, aylanma m ablag‘~ lar strukturasini optimallashtirish, aylamna mablag‘lar zaruriv likvidligini ta’minlash, aylanma mablag‘larni boshqarish samarador- ligini oshirish yoritiigan. Ettinchi bobda pul oqimlarini boshqarishning mohiyati, pul oqimlarini rejalashtirish va bashoratlash ochib beriladi. Sakkizinchida bobidaxarajatlarni moliyaviy boshqarislming mohiyati, xarajatlar va tannarx kategoriyalarining umumiylik va o ‘xshash jihatlari, tannarx tarkibiga kiruvchi xarajatlarni guruh- lashtirish, tannarxga tegishli va foyda hisobidan qilinadigan xara jatlarni muvofiqlashtirish va bu boradagi muammoiar o ‘z echimini topgan. To‘qqizinchi bobda Moliyaviy menejeming korxona qarzlarini boshqarishdagi vazifalari, debitorlik va kreditorlik qarzlarining iqtisodiy mohiyati va turlari, debitorlik qarzlarining aylanish ko‘rsatkichlari, korxona kredit siyosati, debitorlik va kreditorlik qarzlari vujudga kelish sabablari: bir tizimga bo‘ysunuvchi korxo- nalar o ‘rtasida zanjirli bog‘lanish mavjudligi; korxonalarda moliya viy beqarorlik holatlarining yuzaga kelishi; debitorlik va kreditorlik qarzlari bo‘yicha ta’sir doirasining pastligi; maroiqtisodiy beqarorlik holatlari yuzaga kelishi; avans to‘lovlari amal qilishi to'grisida berilgan. 0 ‘ninchi bobda korxonalarda investitsion faoliyatni boshqa- rishning iqtisodiy mohiyati, bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar investitsion faoliyatini boshqatishning zarurati va ahamiyatli jihatlari keltirilgan. 0 ‘n birinchi bobda Soliq menejmentining mohiyati, soliq me- nejmentining tarkibiy qismlari, korxonalarda soliq toMovlarini reja lashtirish, soliqlami rejalashtirish bosqichlari, korxonalarda soliq munosabatlarini boshqarishni optimallashtirish, soliqlaming korxo nalar moliyaviy faoliyatiga ta’sirini baholash, korxonalarda soliq inajburiyatlarini boshqarish yo‘nalishlari yoritiigan. 0 ‘n ikkinchi bobda moliyaviy risklar mohiyati va ulami kamaytirish yo‘llari yoritib berilgan. 0 ‘quv qo‘Ilanmani har bir bobidan so‘ng muzokara va muhokama uchun savollar keltirilgan. Ushbu o ‘quv qo‘llanma hukumatimiz tomonidan belgilangan xamda respublikamizdagi korxona va tashkilotlar tizimizdagi o'zgarish va talablar asosida yaritilgan bo‘lib, u hukumatimiz lomonidan moliyaviy direktor yoki moliyaviy menedjr kasbini takomillashtirish borasida qabul qilingan, iqtisodchi olimlarimiz tomonidan bu sohani rivojlantirish borasida ko‘plab nazariy, amaliy, ilmiy izlanishlar, risola va zamonaviy adabiyotlar asosida ishlab chiqilgan. |