insan işləyirdi və bu da bütün moşğul olanların 7% təşkü edirdi.
Vaşinqton ştatında Mıcrosoft fırması tərəfındən aparılaıı tədqiqat
göstərdi ki, nıəşğulluğun tonıin edilməsində mohz bu sektor ən
böyük multiplıkasiya edən effekt verir; çünki Mıcrosoft firması
tərəfındən bu ştatda yaradıimış hər bir yeni iş yeri təxminəıı 6,7
yeni iş yeri yaradır. Bu çox yüksək omsaldır: onu dcmok kıüıyət-
dir ki, hətta elmi-texniki baxımdan heç də sonuncu olmayatı, la-
kin müasir İT-ı sahəsində işləyən şırkətlərdən gendə qalan
Boeing Co. Bu göstərici 3,8 % keçə bilmir.
Beləliklə, İİ-i üçün Öz strukturu xasdır və onun forqləndırici
xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, burada sənaye iqtisadiyyatı şora-
itində olduğu kimi dəqiq sahə bölüşdürülməsi nəzərə çarpır. Sa-
hə strukturunun genəlməsinin xarici təzahürü kinıi aşağıdakı iki
məqam çıxış edir:
-
müəyyən maddi nıəhsulların yaradılmasının ixtisaslaşan kor-
porasiyalar bu və ya digər infomıasiyaların və həm indiki mə-
qamda, həm də gələcək istehsala səmtləşəıı müvafiq xidmətlərin
istehsalına daha çox güc və vəsait qoymağa başlayırİar. Üstəlik
informasiya istehsalı bir sıra məqsədlor güdür - satış üçiin, daxili
istehiak üçün, bıznes üzrə partnyorlarla mübadiiə iiçün, ycni müş-
təriləri cəlb etmək üçün və s.
IV FƏSİL. İSTEHSAL GÜCLƏRİ SAHƏSİNDƏ
İNFORMASİYA
4. 1. Informasiya anlayışı, informasiya və elm
4.2.
Informasiyanın xüsusiyyətləri.
43. İnformasiya bir predmet, vasitə və əməyin nətic.əsi
kimi.
4.1. İnformasiya anlayışı, informasiya və elm
Bırinci fəsildə informasiyanın nisbətən ümumi tərifı verilirdi.
Geniş mənada informasiya dedikdə, bir subyektdən digərinə bir-
başa və dolayı olaraq verilən elmlər başa düşülür və bunun da nə-
ticəsində maraqh subyektin düşdüyü vəziyyətin qeyn-müəyyən-
liyi aradan qaldırılır, yaxud aşağı düşür. Informasiya bioloji və
maddi daşıyıcylarda yerləşir və qorunub saxlamhr, təbii və xüsusi
olaraq yaradılmış ötürücülərlə ötürülür.
Qeyd etmək lazımdır ki, elmi ədəbiyyatda onun mahiyyətini
və xüsusiyyətlərini az, yaxud çox açan informasiyanın kifayət qo-
dər çox şərhinə təsadüf edilir. “İnfomıasiya'’ sozü hamıya mə-
lumdur, hər kəs bunun nə olduğunu təsəvvür edir. Bununla belə,
hər bir mücərrəd anlayış kimi infonnasiyanı ölçmək çətindır və
buna görə də yeganə və vahid tərif vermək çətindir - informasiva
çoxölçülü və çox hüdudludur. Ən mühüm şəkildə onu həm də
predmet, proses hadisə haqqında təsəw ü r yaradan paramelrlərin,
xarakteristikaların birliyı kimi təyin etmək lazımdır. Əlbəttə ki,
m əqsədlərdən və tədqıqat sahəsindən asılı olaraq torif daha
konkret olacaq, lakin bununla belə həm də daha dar. M üxtəlif pe-
şə sahələrində bu terminin Öz mənası var və informasiyanın ınü-
əyyən üzünü işıqlandırır.
Todqiqat noticəsindo demək olar ki, bütün tərifləri iki ümumi
xüsusıyyətə ayırmaq olar: l) İnfonnasiya həmişə proseslə, horo-
kətlə bağlı olur; 2) İnformasiya vəziyyətin aydmlaşmasına şərait
yaradır, eynı zamanda bu məlumata malik olan, yaxud onu veron
insana, bu informasiya deyıl, bu onun üçün bılikdir.
Artıq qeyd edildiyi kimi xarıcdə informasiya iqtisadiyyatı
problemlərinə bizim ölkəyə nisbətən daha çox diqqət yetirilir və
onunla onun daha erkən məşğul olnıağa başlayıblar, bu sahədo
hamı tərəfındən tamnmış korifeylər meydana gəlmişdir - K.Şen-
non, F.Mahİup, C.Stiqler, M.Porat. İnformasiyanın tərifınə müx-
təlif yanaşmalar baxımından dərinə getməsək qeyd edək ki, ha-
zırda informasiyanın üç əsas nəzəriyyəsi əsaslandırılmış və işlə-
nib hazırlanmışdır və onun qaydaları bir çox eİmlərdə aktiv istifa-
də ediiir.
❖ statistik informasiya nəzəriyyəsi (banisi - K.Şemıon);
❖ kibemetik informasiya nəzəriyyəsi (N.Viner);
<♦ məntiq-semantik infonxıasiya nəzəriyyəsi (Karnat, Bar-xiİ-
iel və başqaları).
❖ Bütün nozoriyyələr üçün ümumi olan odur ki, onlar Öz ara-
larmda əlaqəli olan üç problemin həlli yoİİanm göstorirlər:
<♦ hadisələrin, proseslərin mümkün inkişaf altemativlorinin
cəminin təyin edilməsi;
<♦ bu aİtemativİorin mümkünlüyünün vo onİarın subyekt üçiın
əhəmiyyətinin kəmiyyət baxımmdan qiymətiəndiriİməsi;
<♦ semantik infornıasiya todbirlərinin daxil edilməsi (kim, ya-
xud nə üçünsə müəyyən dəyər öiçüsünə malik olan biiiklər).
Fəlsəfı bir kateqoriya kimi informasiya, kibernetik kommuni-
kasiya proseslərndə, yəni bu və ya digər ünsiyyətdə meydaııa gə-
lən materiyanın ümumi xüsusiyyətidir. Ciddi mənada informasiya
və elm oxşar hadisəiər deyil, baxmayaraq ki, hətta çox vaxt elmi
ədəbiyyatda onlardan bir sinonim kimi istifadə edilir. 60-cı iliorin
ortasmda F.Mahiup informasiya və elm arasmdakı fərqi çox anla-
şıqiı şəkildə əsaslandınlmışdır: “Yeni elmiərin istehsalı, onlar
başqasına verilməyincə və bir nəfərdən çox insanın əmlakı olma-
ymca bitmır”. Daha sonra “iııformasiya vermək - yəııi bilik ver-
mək deməkdir, bilmək informasiyanın nəticəsi ola bilər. İnfor-
masiya elmlər (biliklori) başqasınm ağlma qoymaq məqsədi ilə
istehsal edilir. Adi şəkildə olan ıstənilən informasıya başqasının
ağlı üçün bilikdir. Sözün ən sadə mənasında istənilən informasiya
bilikdir, baxmayaraq ki, istənilən elmi (bıliyi) infonnasiya adlan-
dırmaq olar”.
Elm (bilik) fərdi idrak fəalıyyətinin nəticəsi, onun köməyi ilə
gerçəklik haqqında əldə edilmiş anlayışlar sistemidir. O həmişə
öz mülkiyyətçisi, onu yaradanın şəxsiyyəti ilə bağlıdır. İnforma-
siya isə həmişə hərəkətlə bağiıdır, “nəqliyyat” çalarma malikdir,
yəni elmlərin (biliklərin) rabitə şəbəkəsi ilə ötürülməsini bildirir.
4.2. İnformasiyanm xüsusiyyətləri
İnformasiyanın dəyəri, yaxud faydalıiığı ondan istifadə edənə
əlavə hərəkət azadlığı vermək imkanından ibarətdir və bu da in-
formasiyanın öz mahiyyəti və əsas təyinatı ilə - subyektin düşo
biləcəyi vəziyyətin qeyri-müəyyənliyini aradan qaldırmaq qabi-
liyyəti iİə şərtləşmişdinRabitə idarəetmə sistemlərinin və riyazi
nəzəriyyənin banisi - K.Şennon məhz bu qabiliyyəti informasiya-
nın əsas xüsusiyyəti adlandırmışdır.
-
Qeyri-müəyyənliyi aradan qaidırmaq xüsusiyyəti, informasi>
yanın kəmiyyət ölçüsü rabitə sistemiərinin Şennon tərəfındən
tərtib edılmiş vo hazırda fəaliyyətdə olan bütün sistenılor üçün
prinsipial olan ümumi sxeminin əsasına daxil oldular. Şennon tə-
rəfındən yaradılmış informasiyanın sürət düsturu informasiyanın
Ötürülməsi üçün sərf edilən zaman və enerji qənaətində təzahür
edən reai praktik əhəmiyyətə malikdir.
Bir sıra ölkələrin sənaye əsrindən informasiya əsrınə keçməsi,
informasiyanı - qeyri-maddi rifahı kifayət qədər subyektiv fayda-
ya - əsl istehsaİ ehtıyatına çevirdi və ondan istifadənin effektivliyi
adi maddi ehtiyatlardan ıstifadə edilmə effektivliyini artırdı. İn-
formasiyanın əsas istehsal ehtıyatına çevirilməsi, həm postsənaye
cəmiyyətinin əvvəİcədən məqsədli qurğusu, həm də mtelektual
Dostları ilə paylaş: |