8 Mavzu: Dasturlash tillari va ularning turlari

Ogasta Ada Bayron 
1843 yilda ingliz matematigi Ogasta Ada Bayron (Lavleys) — shoir lord 
Bayronning qizi analitik mashina buyruqlar asosida ishlashi lozimligini ta'kidladi. 
U berilgan shartlar bajarilmagunga qadar qadamlar ketma-ketligini ta'minlovchi 
buyruqlarni yozdi. Ana shu holat bilan u dasturlash tiliga asos soldi. Mazkur va 
boshqa kashfiyotlar kompyuter yaratilgach, ularni ishlatish uchun zarur bo'lgan til 
yaratilishini talab etdi 

---

Quyi darajadagi dasturlash tillari 
Quyi darajadagi dasturlash tillari kompyuter qurilmalari bilan bevosita bog'liq 
bo'lib, buyruqlar maxsus raqamlar (kodlar) yordamida yoziladi. Bu kabi 
buyruqlardan tashkil topgan dasturlar katta hajmli bo'lib, ularni tahrir qilish ancha 
mushkul ish hisob- lanadi. Dastlabki elektron hisoblash mashinalarida («ENIAK», 
«MESM» va boshqalar) masalalarni yechish uchun ana shunday buyruqlar 
yordamida dasturlar tuzilgan. Buning asosiy qiyinchiligi — bir tomondan 
buyruqlarning raqamlar yordamida ifodalanishi bo'lsa, ikkinchi tomondan das- 
turchidan har bir amalni bajarilishida jamlagichdagi sonli qiymatning qaysi 
o'zgaruvchiga tegishliligini va boshqa o'zgaruvchilarning qiymatlari qaysi adresda 
joylashganligini bilish talab etiladi. 
O’rta darajadagi dasturlash tillari 
Dastur tuzishni osonlashtirish maqsadida inson tiliga yaqin bo'lgan buyruqlar 
tizimini tuzish va qo'llash masalasi qo'yildi hamda hal etildi. Bu kabi dasturlash 
tillari o'rta darajadagi dasturlash tillari (ba'zan assemblerlar) deb yuritila boshlandi. 
Bunday tillarga AVTOKOD-BEMSH, AVTOKOD-MADLEN va boshqalar kiradi. 
Ular BESM-6, Minsk-22, Minsk-32, IBM- 360 elektron hisoblash mashinalarida 
ishlatildi. 
Yuqori darajali dasturlash tillari 
Yuqori darajali dasturlash tillaridagi ko'rsatmalar inson tiliga yaqin bo'lgan 
so'zlar majmuidan iborat. Ular yordamida amallarni bajarish quyi darajadagilaridan 
ko'ra yengil bo'lib, biror maxsus ko'rsatma bo'lmasa, dasturchidan adreslar, 
qurilmalar bilan bevosita bog'liq axborotlarni bilish talab etilmaydi. Bu tilda 
tuzilgan dasturlarni translyatorlar deb nomlanuvchi maxsus dasturlar kom- 
pyuterlar bajara olishi uchun raqamli ko'rinishga o'tkazib beradi.
Keyingi yillarda juda ko'p yuqori darajadagi dasturlash tillari yaratilgan bo'lib, ular 
qatoriga Paskal, dBase, Ada, KARAT, C++, Delphi, Visual Basic va boshqa 
tillarni qo'shish mumkin. Hozirgi kunda yaratilayotgan dasturlash tillari biror 
yo'nalishdagi masalalarni hal qilishga mo'ljallangandir.
Quyidagi jadvalda dasturlash tili rivojlanishi tarixidan qisqacha ma'lumot berilgan. 
Shuni ham ta'kidlash kerakki, turli rusumdagi kompyuterlar uchun dasturlash 
tilining ularga moslashtirilgan naqllari ishlab chiqilgan bo'lib, ular bu tilning 
boshlang'ich naqlidan farq qilishi mumkin.
Plankalkyul 
Yuqori darajadagi dastlabki dasturlash tili "Plankalkyul" deb nomlanib, u 
1946 - yilda nemis olimi Konrad Suzi tomonidan tuzildi. Bu til o'z vaqtida ma'lum 
sabablarga ko'ra keng jamoatchilikka tanish emas edi. U 1972 yildan amalda 
qo'llanila boshlandi
1949 yilda amerikalik Jon Mouchli dasturlashda 8 ta va 10 ta raqamli sanoq 
sistemalaridan foydalanmaslik taklifi bilan chiqdi. Ana shunga asoslangan 

---

dasturlash tili "Qisqacha kod"nomi bilan Greys Holler tomonidan yaratildi va 
dastlabki EHM larda ishlatildi.